Bayram Apoyev
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
150 A a bədəndə sağlam ruh olar” aforizmini inkişaf etdirmiş, əqli, əxlaqi və fiziki tərbiyənin qarşılıqlı əlaqəsini açıq-aydın göstərmişdir. Heç də təsadüfi deyil ki, fiziki tərbiyəyə belə yüksək qiymət verən şair- pedaqoqun yaratdığı müsbət qəhrəmanların hamısı (Xosrov, Fərhad, Bəhram, İsgəndər, Nüşabə və s.) özlərinin ağıllı və mənəviyyatca zəngin olması ilə yanaşı, fiziki bacarıq və keyfiyyətləri : at çapma- ları, ox atmaları, hünərpərvərliyi, cəldliyi, çevikliyi, güclülüyü, cə- sarəti, dözümü və s.ilə fərqlənirlər. Məsələn, şairin böyük məhəb- bətlə yaratdığı Fərhad obrazının xarakterik cizgilərinə diqqət yetirək. O, həm “həndəsə elmində xariqə saçan” bir mühəndis – usta, həm “daşlara dəmirlə Çin nəqşi çəkən sənətkar, həm də “dağ gövdəli”, “fil qüvvətli” bir qəhrəmandır: Böyük dağ gövdəli o dağlar yaran Gələndə camaat qalmışdı heyran. Görkəmi böyük bir filə oxşardı, Onda iki filin qüvvəti vardı. (57,183) Fiziki bacarıq və keyfiyyətlərdən bəhs edərkən, müəllim, şairin daha çox üstünlük verdiyi at çapmaq, ox atmaq, çövkan oyna- maq, cəldlik, çeviklik, dözümlülük cəsarət, hünər və s.üzərində xü- susi dayanır, fikrini əsaslandırmaq üçün müvafiq misralara istinad edir. Məsələn, “Sirlər xəzinəsi” poemasında şair insanları qorxaqlı- ğa son qoymağa, cəsarətli, cəsur və hünərli olmağa çağırır: Xəzan vaxtı yelkən aç könül ümmanında sən, Qorxu-təlaş kürəsi qalama canında sən. Gendən baxan şir sanır, şir ürəyin hanı bəs? Hər ürəyi olana igid, cəsur deyilməz... Fələklərə yüksəldər hünər, cəsarət səni, Hünərsiz alçalarsan, tapar əsarət səni. (75,71) Yaxud, deyilənləri təsdiqləyən başqa misal: “Yeddi gözəl” poemasının baş qəhrəmanı Bəhram “qüvvətli əli”, at çapmağı, 151 A a “canavarın boynunu qırmağı”, “şirin pəncəsini qırmağı”, atığı oxla “qart daşı bir-birinə tikməyi” və s.fiziki bacarıq və keyfiyyətləri ilə fərqlənir: At sürdü, aləmə vəlvələ saldı, Çövkanbaz fələyin topunu aldı. Onda ki, şöhrəti aləmi sardı, Tutub canavarın boynunu qırdı. Qırdı pəncəsini, öldürdü şiri, Ona tabe oldu sübhün şəmşiri. Ox atıb qart daşı tikərdi daşa, Elə bil tikilmiş ipək qumaşa. (64,65) Fiziki bacarıq və keyfiyyətlərin mahiyyəti və əhəmiyyətini şərh edərkən Nizaminin hikmət dolu misralarına istinad edən müəl- lim, burada bir cəhəti də xüsusi qeyd edir ki, şair fiziki kamilliyi təkcə kişilərdə deyil, eyni zamanda qadınlarda da görmək istəyirdi. Təsadüfi deyil ki, onun sevə-sevə yaratdığı qadın obrazlarının əksə- riyyəti (Məhin Banu, Şirin, Nüşabə və s.) dərin zəkası, mənəvi zən- ginliyi və gözəlliyi ilə yanaşı, fiziki bacarıq və keyfiyyətləri : at çapması, ox atması, çövkan oynaması, hünərli və cəsarətli və güclü olması ilə kişilərdən heç də geri qalmırlar. Məsələn, Məhin Banunu (“Xosrov və Şirin” poemasının qəhrəmanlarından biri) vəsf edər- kən onun gözəlliyi ilə yanaşı, şair, kişi kimi cürətli olmasını da xüsusi qeyd edir: Şəmira adlanır o göyçək qadın, Böyükdür mənası bu gözəl adın. Cürətdə kişidən heç geri durmur, Böyük olduğundan Məhin Banudur. (57,63) Məhin Banunun xidmətçiləri olan yetmiş gözəl qızı tərənnüm edən şair daha çox onların hünərinə, cəsarətinə, “fil dişini”, “aslanın çəngini” qoparan gücünə diqqəti cəlb edir: 152 A a Gözəllikdə keçən olmaz onları, Kefdə keçirərlər qışı, baharı. Fil dişini, aslanın çəngini onlar, Gücə qalsa birdən dartıb qoparar. Bir hücum çəksələr alışar aləm, Məğribdən Məşriqə qarışar aləm. (yenə orada, səh.66) Şairin yaratdığı qadın obrazları içərisində İsgəndər kimi əzə- mətli və zəhmli bir dünya fatehini həm öz ağlı və fərasəti, həm də hünər və cəsarəti ilə mat qoyan Bərdə hökmdarı Nüşabə xüsusilə fərqlənir. Dahi şair Nüşabənin öz dili ilə onun qəhrəmanlığını belə vəsf edir: Erkək tinətliyəm olsam da qadın, Hər işi bəllidir mənə dünyanın. Mən də bir aslanam, düşünsən bir az, Aslanın erkəyi, dişisi olmaz. Qara bulud kimi gurlasam kinlə, Qılınc tüstüsündən yanar su belə. Aslanlar buduna basaram mən dağ, Nəhənglər yağından yaxaram çıraq.(37,212) Yeməyin gigiyenasının fiziki tərbiyədə rolunu yüksək qiymət- ləndirən “Məktəb pedaqogikası”nın müəllifi (prof. N.Kazımov) fik- rini əsaslandırmaq üçün bir neçə atalar sözünü və Ə.Caminin bir bənd şeirini misal çəkir. (120,368) Fikrimizcə, burada N.Gəncə- vinin yeməyin gigiyenası və onun insan sağlamlığı üçün əhəmiyyəti ilə bağlı öyüd və nəsihətlərinə istinad etmək daha məqsədəuyğun olar. Məsələn, az yeməyin sağlamlıq üçün əhəmiyyəti, çox yeməyin zərəri barədə “Sirlər xəzinəsi” poemasının “Xilqətin gözəlliyi” və kamalın qüdrəti adlı söhbətində şair çox sadə dillə başa salır ki, normadan artıq yemək insana faydalı olsaydı, onda çox yeyənlər 153 A a hamıdan uzun ömür sürərdi. Az yemək insana rahatlıq, çox yemək isə əksinə – əzab-əziyyət verir: Qarnın doldurmağın hamballıq olar sənə, Yüngüllüyün ağırlıq, sanballıq olar sənə. Əgər çox yaşasaydı çox yeyənlər cahanda, Çox yemişlər yaşardı, ölüm olmazdı onda. Demə gəldi-gedərdir, nədir qiyməti ömrün. Azlığına görədir qədir-qiyməti ömrün. Az yeyib, çox dincəlmək məziyyətdir insana, Çox yemək narahatlıq, əziyyətdir insana. (75,102-103) Yenə həmin poemanın on yeddinci söhbətində (“Heysiyyəti qorumaq”) şair, bir daha çox yeməyin sağlamlığa, hətta, ağıla mənfi təsirindən bəhs edərək, insanları öz heysiyyətini, insanlıq xislətini qorumağa, hərislikdən, acgözlükdən uzaq olmağa, pəhriz saxlamağa səsləyir: Çox yeməyə, toxluğa çalışmağın yaxşıdır? Az yeməyə, pəhrizə alışmağın yaxşıdır? Aslan azca yeyir ki, şikar alan olubdur, Atəş doymaq bilmir ki, tez qaralan olubdur... Çox yeməkdən kütləşər, ağlın kəm olar sənin, Reyhan kimi qəlbinə qüssə, qəm dolar sənin. (yenə orada, səh.136) “Məktəb pedaqogikası” dərsliyində fiziki tərbiyənin vasitələ- rindən biri kimi gün rejiminə, o cümlədən, yuxu rejiminə xüsusi yer verilmiş, proqram materialının şərhini qüvvətləndirən misallara isti- nad edilmişdir. Əlbəttə, burada dahi Nizaminin hikmətli kəlamları- na da müraciət etmək faydalı olar. Məsələn, “İsgəndərnamə”də dahi filosof Əflatunun (Platonun) dili ilə şair insanlara məsləhət görür ki, çox yatmasınlar, yatanda da ayıq olsunlar. Çünki bu, insanın yo- rulub əldən düşməsinə, sinir sisteminin pozulmasına səbəb ola bilər: Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|