Bazar seraitinde aqrar sektorun huquqi tenzimlenmesi meseleleri
Yüklə 7,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Milli Bank haqqında
- Sahibkarlıq f əaliyy əti haqqında
- Antiinhisar f əaliyy əti haqqında
- Aqrar islahatların əsasları haqqında
39 istisna olmaqla digər qanunların dəyişilməsi investisiya qoyuluşu şəraitini pisləşdirdikdə 10 il ərzində investisiyanın qoyulması zamanı qüvvədə olan qanunvericiliyin tətbiq olunması, milliləşdirmə və rekvizisiya zamanı investora təxirə salınmadan müqabil və səmərəli kompensasiyanın ödənilməsi, istehsal etdiyi məhsula qiymətqoyma, satış sərbəstliyinin verilməsi, məcburi sığorta xaricində digər sığorta növlərini seçmə sərbəstliyinin verilməsi, bəzi gömrük əməliyyatlarının rüsumlardan azad edilməsi kimi məsələlərin qanunda yer alması ölkədə xarici investorların fəaliyyətinə əlverişli mühit yaratmışdır. Aqrar sektorun yenidən qurulmasında mühüm rol oynayan məsələlər sırasında maliyyə-kredit sistemindəki islahatları da göstərmək zəruridir. Belə ki, 7 avqust 1992-ci il “Milli Bank haqqında” və “Banklar və bank fəaliyyəti haqqında” qanunlarının qəbulu ilə ölkədə ilk pillədə pul-kredit siyasətini həyata keçirən Milli Bank, ikinci pillədə isə azad bazar subyektlərinə xidmət göstərən kommersiya bankları dayanmaqla ikipilləli bank sistemi yaradıldı. Bununla da bütün bazar subyektləri kimi aqrar təsərrüfat subyektləri də öz pul-kredit əməliyyatlarını müstəqil kommersiya bankları ilə bağladıqları sərbəst müqavilələr əsasında həyata keçirməyə başladılar. Xatırladaq ki, pul-kredit sistemini tənzimləyən bu qanunlar indiyə qədər iki dəfə, 1996 və 2004-cü illərdə yeniləri ilə əvəz edilmişdir. Aqrar sektorda iqtisadi münasibətlərin yenidən qurulmasında mühüm rol oynayan digər bir vacib qanun, 15 dekabr 1992-ci ildə qəbul edilən “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında” AR qanunudur. Qanuna əsasən fəaliyyət qabiliyyəti olan AR vətəndaşı, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq hüquqi şəxslər, hər bir xarici vətəndaş və vətəndaşlığı olmayan şəxs və xarici hüquqi şəxslər sahbkarlıq fəaliyyətinin subyekti ola bilərlər. Sahibkarlara imkan verilir ki, qanunla qadağan olunmayan istənilən sahibkarlıq fəaliyyəti növü ilə məşğul olsunlar, hüquqi şəxs yaradaraq fəaliyyət göstərmək istəyənlər Ədliyyə Nazirliyində hüquqi şəxs kimi qeydiyyatdan keçsinlər, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyənlər sadəcə vergi orqanlarında fiziki şəxs kimi uçota alınsınlar, bəzi fəaliyyət növləri ilə məşğul olmaq üçünsə xüsusi lisenziya əldə etsinlər. Bundan başqa qanunda ölkəmizdə sahibkarlığın prinsipləri, sahibkarlıq subyektlərinin hüquq və vəzifələri, onun dövlət tərəfindən müdafiə və təqdir olunmasının forma və üsulları, sahibkarların dövlət orqanları ilə qarşılıqlı 40 münasibətlərini müəyyənləşdirən maddələr öz əksini tapmışdır ki, bu da azad sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə əlverişli şərait yaradır. Ölkədə azad sahibkarlıq genişləndikcə, dövlətin bazarda aktiv rolu məhdudlaşdırıldıqca yeni bir problem-bazar subyektləri arasında azad rəqabətin təmin olunması, inhisarçı meyllərin qarşısının alınması məsələsi ortaya çıxırdı. Bunu nəzərə alaraq hələ XIX əsrin II yarısından Kanada və ABŞ-da, 1930-cu illərdə Qərbi Avropada tətbiq olunan “Antiinhisar fəaliyyəti haqqında” qanun 4 mart 1993-cü ildə prezident tərəfindən imzalanaraq ölkəmizdə də qüvvəyə mindi. Qanun inhisarçılığın Dövlət, Sahə, Yerli, Təsərrüfat subyektlərinin, Maliyyə-kredit, Bazar subyektlərinin üfüqi və şaquli sazişləri nəticəsində yaranan, Təbii, Patent-lisenziya, Yerin təkindən istifadə növlərini fərqləndirməklə bazarda payı 35%-dən çox olan təsərrüfat subyektinin hökmran mövqedə sayılmasını təsbit etmişdir. Bununla yanaşı təsərrüfat subyektlərinin yaradılması, yenidən təşkili və ləğv edilməsi, onların birliklərinin yaradılması, səhmlərin əldə edilməsi üçün onlar arasında bağlanmış əqdlərin həyata keçirilməsində antiinhisar qanunvericiliyinə əməl olunmasına dövlət nəzarəti, inhisarçı fəaliyyətin məhdudlaşdırılması və aradan qaldırılması yolları, bu sahədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının hüquq və vəzifələri, qanunun pozulmasına görə həm bazar subyektləri və onlarının rəhbərlərinin, həm də dövlət orqanları və onların vəzifəli şəxslərinin məsuliyyəti kimi məsələlər də qanunda öz əksini tapmışdır. Aqrar sektorda təşkilatı-idarəetmə münasibətlərinin yenidən qurulması da aparılan islahatların mühüm istiqamətlərindəndir. Bazar iqtisadiyyatında müəssisələr müxtəlif təşkilati-hüquqi formalarda qurulmaqla əsasən korporativ idarəetmə sisteminə malikdirlər. Yəni müəssisə fəaliyyətinin əsas istiqamətləri ilə bağlı qərarların, nizamnamənin qəbulu və dəyişdirilməsi, idarəetmə orqanlarının seçilməsi kimi məsələləri həll edən Ümumi Yığıncaqla yanaşı, cari idarəetməni həyata keçirən darə Heyəti, darə Heyətinin fəaliyyətinə Ümumi Yığıncaqlar arası dövrdə nəzarət edən Müşahidə Şurası və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət edən Maliyyə-təftiş Komissiyası kimi orqanlar fəaliyyət göstərir və bu zaman təsisçilər, payçılar, səhmdarlar, menecerlər və müəssisədə marağı olan digər şəxslərin hüquqlarının reallaşdırılması əsas məqsədi təşkil edir. Bu münasibətlərin tənzimlənməsində təsis müqaviləsi, müəssisənin nizamnaməsi, müəssisə rəhbərinin əmrləri, kollegial qərarlar 41 və.s kimi daxili sənədlərlə yanaşı, “Müəssisələr Haqqında”( 1 iyul 1994, artıq qüvvədən düşüb), “Səhmdar cəmiyyəti haqqında”(12 iyul 1994), “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında”(6 fevral 1996, 12 dekabr 2003-cü ildən yenisi qüvvədədir), “Kooperasiya haqqında”(7 fevral 1996), “Məhdud məsuliyyətli müəssisələr haqqında”(29 dekabr 1998),“Mülki Məcəllə” (1 sentyabr 2000) kimi normativ-hüquqi aqtlardan da istifadə edilir. Bazar iqtisadiyyatının formalaşdırılmasında xüsusi mülkiyyətin yaranma mənbələrindən biri də dövlət ə mlakının özəlləşdirilməsidir. Azərbaycan Respublikasında bu prosses 7 yanvar 1993-cü ildə “Dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi haqqında” qanununun imzalanması ilə başlamışdır. Həmin qanunun 2- ci maddəsində mənzil və torpaq fondunun özəlləşdirilmə prossesinin digər qanunlarla həyata keçiriləcəyi nəzərdə tutulmuşdur. Göründüyü kimi həmin qanun aqrar sektorda torpaq və mənzil fondundan başqa digər dövlət əmlakının özəlləşdirilməsini əhatə etmişdir. Qanuna əsasən özəlləşdirmənin dövlət proqramının hazırlanması da nəzərdə tutulurdu ki, bu da “AR-də 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramı” adı altında 29 sentyabr 1995-ci ildə prezident fərmanı ilə təsdiq olunmuşdur. Qanun özəlləşdirmənin obyekt və subyektlərini, prinsiplərini, qaydalarını, forma və metodlarını, yerli və xarici subyektlərin prossesdə iştirak qaydalarını müəyyənləşdirirdi. 26 yanvar 1993-cü ildə isə dövlət və ictimai mənzil fondunun mülkiyyətçisi ilə mənzil kirayə müqaviləsi bağlamış şəxslərə həmin mənzilləri pulsuz özəlləşdirmək hüququ verən “AR-də mənzil fondunun özəlləşdirilməsi haqqında” qanun qüvvəyə mindi. Xatırladaq ki, göstərilən bu normativ-hüquqi sənədlər kiçik müəssisələrin özəlləşdirilməsinin nəzərdə tutulduğu ilkin mərhələni əhatə edir. Orta və iri müəssisələrin özəlləşdirilməsini nəzərdə tutan ikinci mərhələ isə 16 may 2000-ci il “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” qanun və 10 avqust 2000-ci il tarixli “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin II Dövlət Proqramı”nın qəbul olunması ilə başlamış və indi də davam edir. Ölkədə aqrar islahatların aparılmasına isə 18 fevral 1995-ci ildə qəbul olunan “Aqrar islahatların əsasları haqqında” qanunun qəbulu ilə start verilmişdir. Aqrar bölmədə aparılan islahatların əsas istiqamətlərini, onların hüquqi təminatını müəyyən Yüklə 7,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|