Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Avtoportret”. 1920.
203
Portret cizgil
ri
imza edər və xüsusi dəftərdə əsərin tarixini, sıra nömrəsini yazardı. O, tablolarını böyük səliqəylə işləyir və otağının divarlarını onlarla bəzərdi. Böyük otaqda rəssamın elə bil ki, daimi sərgisi düzəlmişdi. Burada küncdə balaca bir miz də vardı. Üstü tirmə ilə örtülmüş bu mizin üzərində hər cür bədii əl işləri: misdən, kaşıdan, saxsıdan ibarət bəzəkli qab-qacaq, toxuma corablar, pul kisəsi qoyulmuşdu. Rəssam el sənəti nümunələrini yüksək qiymətləndirərdi. O zaman Bəhruz əsərlərini yaratmaq üçün heç bir yerdən maddi kömək gözləyə bilməzdi. Yorulmadan çəkdiyi mənzərə, surət və məzmunlu əsərləri onun üçün qismən gəlir mənbəyi idi. B.Kəngərli məhz bu məqsədlə bəzən öz əsərlərinin surətlərindən ibarət kiçik albomlar düzəldərdi. Belə albomları o, “Naxçıvan yadigarı” adlandırardı...” Adil Qazıyevin xatirələrində rəssamın portret cizgilərini tamamlaya bilən, onun sənətdəki başlıca yaradıcılıq prinsipini – realist sənətə münasibətini əks etdirən ikirlərə də rast gəlmək mümkündür : “Mən Bəhruz Kəngərli ilə 1919-cu ildə Naxçıvanda tanış oldum. Bəhruz bizim şəhərdə xüsusi təhsil almış və peşəkar yaradıcılıqla məşğul olan yeganə rəssam idi. Mən də o vaxtlar rəsmə həvəs göstərirdim. Bir dəfə valideynimin məsləhətilə öz şəkillərimi Bəhruza göstərdim. Bu şəkilləri mən kitablardan və çap olunmuş şəkillərdən (reproduksiyalardan) köçürmüşdüm. Bəhruz mənim çəkdiyim şəkillə diqqətlə baxdıqdan sonra dedi: “Sən şəkil böyütmədən əl çək, naturadan baxıb çəkməsən bir şey öyrənə bilməyəcəksən...” Bundan sonra Bəhruz məni tez-tez özü ilə mənzərə çəkməyə aparırdı. İşlədiyimiz zaman o, mənə faydalı məsləhətlər verirdi. Bir müddətdən sonra, aramızda bir neçə yaş təfavüt olmasına baxmayaraq, biz dost olduq...” Rəssamın gerçəkçi sənət barəsində bu ikirləri də çox şeydən xəbər verir: “Mən gördüyüm bu qəribə aləmi rənglərlə təsvir edirəm. Ancaq yenə də o çəkdiyim şeyin eyni ola bilmir. Mən çalışıram elə rəsm çəkim ki, o həmin şeyin eyni ola bilsin”. Yaradıcı adamların yaratdıqlarında həm də özünü ifadə etmələri təftişə ehtiyacı olmayan aksiomdur. Odur ki, Bəhruz bəy mənzərələrində çoxlarına nikbin görünsə də, o, çoxqatlı tutuma malik əsərlərində həm də suallıdır. Naxçıvanlı fırça ustasını görkəmli mənzərə ustası Səttar Bəhlulzadə ilə müqayisə edən ədəbiyyatşünas alim M.Cəfər onun təbiət motivlərində özünü göstərən portret cizgilərini belə səciyyələndirir: “Bəhlulzadə təbiətə, varlığa, naturaya sadiq olması, gerçəkliyi mühaizə etməyə göstərdiyi səyi ilə öz unudulmaz sələi Bəhruz Kəngərlini xatırladır. Ancaq yaradıcılıq idealı, ilhamı etibarı ilə bu iki sənətkar tamamilə fərqlənirlər. Mən Bəhruz Kəngərlini görmüşdüm, o, həmişə dalğın, kədərli idi. Onu həmişə qaşları çatılmış, düşüncəli görərdim. Onda, sənəti qiymətləndirilməyən, ancaq öz-özünü yaxşı anlayan, qiymətləndirən bir sənətkar qüruru vardı. Heç kəsə qarışmaz, daim tək gəzərdi. Ancaq yoxsul, ayaqyalın uşaqları, qaçqınları görəndə dayanar, onları danışdırıb, dinləmək istərdi. Bu da mümkün olmadıqda onların arxasınca gözdən itirincəyə qədər baxar, sonra yenə başını aşağı salıb yoluna davam edərdi. Hiss edərdin ki, o insanı, həyatı çox sevir, ancaq zəmanəsindən narazı, qəzəblidir. İnqilabdan əvvəl Bəhruz yaradıcılığında da belə idi. Mənzərələrində öz ağır zəmanəsinin dərdini təbiətə danışar, təbiəti də öz ikirləri, 204
Portret cizgil ri B.Kəngərli. “Avtoportret”. 1920. 205
Portret cizgil
ri
hissləri ilə həmahəng olmağa, bu ağır dərdə şərik olmağa çağırardı. Gah kədərlənər, gah qəzəblənər, təbiəti də kədərləndirib, qəzəbləndirərdi. Sovet Azərbaycanının yetişdirdiyi Bəhlulzadə təbiətə xoşbəxt günlərdən danışır, təbiəti də bu xoşbəxtliyə şərik olmağa çağırır. Bəhruzun mənzərələrində təbiət
sənətkarın qəmlərini, ələmlərini, insanların faciəsini gizli-gizli danışa bilməsi üçün yeganə bir sığınacaq guşə idi. Təbiət onun həmdərdi idi. Bəhlulzadənin mənzərələrində isə təbiət, qüdrətli insan iradəsinin təsiri ilə azad nəfəs alır. Sanki gün-gündən çiçəklənib gözəlləşir. Təbiət Bəhlulzadə üçün, eyni zamanda, ümumi ruh yüksəkliyini ifadə edən bir vasitədir. Bəhruz təbiətin qoynunda özünü həmişə tək, müdaiəsiz hiss edirdi. Bəlkə elə buna görədir ki, onun mənzərələrində insan təsviri görünmür... Bəhlulzadə isə təbiətin qoynunda bir an belə olsun özünü yalnız, müdaiəsiz hiss etmir. Hamı bilir ki, bu fərq iki sənətkar arasında olan fərq deyil, iki müxtəlif epoxa arasında olan fərqdir”... M.Cəfər Bəhruz bəyin onu daima izləyən təzadlı yaradıcılıq yaşantıları ilə yanaşı, onun insani keyiyyətlərini də vurğulamaqla, onun portret cizgilərini bir qədər də aydınlaşdırmağa kömək edir: “Bəhruz bir dəfə (1919-cu ildə) Naxçıvanda, indiki Puşkin küçəsində , yol kənarında, balaca bir otaqda əsərlərinin sərgisini düzəltmişdi. O, qapının ağzında dayanmış, yoldan keçənləri çağırırdı ki, gedib onun sərgisinə baxsınlar. Bəhruz “kasıb oxumuşlardan” sayılırdı. Həqiqətdə də, rəssamın güzəranı çox ağır keçirdi. Əsərlərini alan yox idi. Bu sərgi sübut etməli idi ki, avamların zənn etdiyi kimi Bəhruz yoxsul deyildir. Hamıdan varlı, dövlətlidir. Ancaq o gün böyüklərdən, yaşlılardan heç biri sərgiyə baxmaq istəmirdi. Yəqin ki, onlar fala baxdırmağa, istixara eləməyə, dua yazdırmağa tələsənlərdi. Bu arada bir-neçə uşaq küçədə oynaya-oynaya rəssama yaxınlaşdılar. Onlar Bəhruzun hamıdan dövlətli olduğunu bilməsələr də, “mehriban şəkil çəkən dayı” olduğunu bilirdilər. Bəhruz onları mülayim baxışları ilə qarşıladı. Həmişə azca titrəyən səsi ilə uşaqları dilə tutub sərgiyə apardı. O bir-bir əsərlərini göstərib həvəslə uşaqlara izahat verirdi və arada bir gülümsəyib deyirdi: “Əl vurmaq olmaz, olmaz əl vurmaq”. Mən, həmişə üzü tutqun, qaşları çatılmış olan rəssamı birinci dəfə burada gülümsəyən gördüm. Ancaq bu gülüş də kədərli idi. Elə bil Bəhruz uşaqlara deyirdi: “Görürsünüz də, uşaqlar, sənəti başa düşən, insanı başa düşən azdır!..” Yazıçı-şair Toiq Mahmudun “Uzaqda dağlar görünür” povestində və şair Adil Babayevin “Yarımçıq şəkil” pyesində də rəssamın obrazını tamamlayacaq mənəvi- psixoloji dəyərlər kifayət qədərdir. Düzdür, yazılanlar bilavasitə yazıçı və şair təxəyyülünün nəticəsidir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, onlar nə qədər təxəyyülünün məhsulu olsa da, müəllilərin müxtəlif mənbələrdən topladıqları faktların əsasında yazılıb. Buna əmin olmaq üçün hər iki ədəbi nümunəni kitaba daxil etmişik... Bəhruz bəyin bacısı Mənsurənin rəssam oğlu Xanlar Məmmədov (Corat) danışır ki, naxçıvanlı fırça ustasının tələbə yoldaşı olmuş Lado Qudiaşvili ilə 1974-cü ildə baş tutan bir- neçə saatlıq görüşündə də dayısı barəsində xoş sözlər eşidib. Məşhur gürcü rəssamı azərbaycanlı dostunu yoldaşlıqda sədaqətli, daima yaradıcılıq axtarışlarına meylli olan Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|