Bəxtiyar tuncay

 
267 
xaralıx (-ı, -lar) – qaralıq 
xaramğu (-ğa, -dan, -nu, -nı, -su) // xaranğu (-dur, -da, -nu, -sun) // xaranqğu 
(-da) // xaranğı (-nı) ism. – qaranlıq, zülmət: Xalın xaramğu. Qalın zülmət. 
xaramğula ~  Bax: xaramğulan ~ 
xaramğulan ~ (-ma, -dı, -ıpmen, -ıp edi, -ır, -mas, -ıyırmen, -ğay, -mağay, -sa, 
-sar, -sarlar, -ğanğa, -ğannı, -ğanından, -ğanlarnı, -ıp) // xaranğulan ~ (-sın, -dım, -
ıpmen, -ır, -ıyır, -ğan, -ğanğa, -ğannı) // xaranqğulan ~ (-sın, -dılar, -ıptır, -mağay, 
-ğanlar, -ğanlarğa) ~ fel. – qaranlıqlaşmaq, zülmətə bürünmək 
xaramğulanmax fel. – qaranlıqlaşmaq, qaranlıq düşmək 
xaramğulux  (-tır, -nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -u, -una, -umuznu, -unquz, -lar, -
larnınq) // xaranğulux (-dır, -nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -u, -umuznu) // xaranqğulux 
(-nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -u, -ununq) // xaranxulux (-nu) ism. – qaranlıq: Aşaxlattı 
kökni  da  endi  da  xaramğulux  (xaranqğulua  tibinə  ayaxlarınınq  anınq  (Məz. 
17/18: 10).  
O, göyləri yarıb yerədək endi,  
Qatı zülmət ayaqları altında idi.  
Zera  yovuxlanmıyırsız yovux  tağqa  ki,  xarmalama  bolğaysiz  ki  ot  bilə  küyər 
edi  da  körünməs  edi  da  xaranqğulux  bilə  (İbr.  12:  18-19).  Siz  toxunula  bilən, 
odla  yanan  bir  şeyə,  qaranlığa,  zülmətə,  qasırğaya,  şeypur  gurultusuna  və  kəlam 
söyləyən səsə yaxınlaşmadınız. 
-Nedir çektiri friştələrninq?  
-Yaratılğanlarıdırlar  Tenqrininq  da  dırlar  barlıx  tensizlər,  kendi  tügül 
ölümsüz,  kendi  erkli,  boyuna  buyruxçı,  teşkirilgən  da  çövrələngən  da 
xuluxçıdırlar  Tenqrininq,  xizmetkarlar  canlardırlar,  yasaxlılar,  cuğap 
etkənlər  da  yeberilənirlər  (yeberilirlər)  xizmetkarlıxqa  da  salavuçılardırlar 
dünyağa  da  dırlar  ottanlar  da  yarxtanlar.  Da  alarda  dırlar  devlər  ki,  edilər 
friştələr  da  bularğılandılar  yaman  öktəmlik  bilə  da  tökündilər  da  boldular 
oğullar  xaramğuluxnunq  da  tas  bolmaxnınq.  Da  xan,  ulusu  alardan  –  “bu 
berir  anqa”  ki,  atlandı  şaydan  da  idi  “bu  berir  Tenqrigə”  da  boldu  xarşı 
Tenqrigə.  
-Mələklərin özəl xüsusiyyətləri nədir?  
-Onlar  Tanrınn  yaratdıqlarıdır  və  vücudsuz  məxluqlardırlar,  onlar  özləri 
özlərindən ölümsüz və müstəqil deyillər, öz talelərini özləri təyin etmirlər, dəyişkən 
və  məhduddurlar,  Tanrınn  xidmətçiləridirlər,  xidmətçi  ruhlardırlar,  üzərlərinə 
vəzifə  yüklənib  və  buna  görə  məsuliyyət  daşıyırlar  və  xüsusi  tapşrıqlarla 
göndərilirlər,  dünyanın  qoruyucularıdırlar  və  onlar  od  və  işıqdan  xəlq  edilmişlər. 
Aralarında  divlər  (cinlər)  də  var  ki,  əvvəl  mələk  olmuş,  sonra  qürurları  üzündən 
yollarını azdıqlarından qovulmuşlar və şərin, ölümün carçısına cevrilmişlər. Onların 
içərisində ən böyükləri olan Şeytan tanrıya şər atmış və özünü ona bərabər tutmaq 
istəmişdir. 
Xaran  x.  ism.  (yəh.)  –  Harran,  Messopatamiyanın  şimalında,  Türkiyə 
ərazisində  qədim  əyalət:  Taranınq  oğlu  boluptır  atamız  Apraham  ki  Adam 
atamızdan  sonqra  3186  yılına,  Xaran  şəhərindən  Kalteasos  ulusundan,  da 
boluptır sünəti 99 yılına. Azər (Tariq) oğlu İbrahim atamız Adəm atamızdan 3186 
il sonra olub. O, Haldeyanın Harran şəhərindən idi və 99 yaşnda sünnət edilib. 

---

 
268 
xarançux ism. – vələmir, yulafca (avena fatua): 
xaranğı Bax: xaranğu 
xaranğu // xaranqğu // xaranğı Bax: xaramğu 
xaranğulan ~   // xaranqğulan ~   Bax: xaramğulan ~   
xaranğulat ~   // xaranqğulat ~   Bax: xaramğulat ~   
xaranğulu Bax: xaramğulu 
xaranğulux Bax: xaramğulux 
xaranxulux Bax: xaramğulux 
xaranqğu Bax: xaramğu 
xaranqğulan ~   Bax: xaramğulan ~   
xaranqğulat ~   Bax: xaramğulat ~   
xaranqğulux Bax: xaramğulux 
xarar ~ (-ma, -dı) fel. qaralmaq 
xarart ~ fel. - qaraltmaq: Sağ işin çatlatsa, ya tij küydürgəy ya xarartqay. 
Əgər bütöv bir şeyi parçalasa və ya yandırsa, ya da ki qaraltsa. 
Xaratatul x. ism. – albanlar arasında yayğn olan şəxs adlarından biri 
xaravaş  (-nınq,  -qa,  -ınq,  -ınqnınq,  -ınqa,  -ınqı,  -ı,  -ımen,  -ınınq,  -ına,  -ın,  -
ından,  -lar,  -larnınq,  -larımnı,  -larınq,  -ları)  //  xaravaş  ism.  –  qaravaş,  xidmətçi 
qadın: 
qaravaşlıx  ism.  qaravaşlıq,  xadiməlik,  kəniz:  Barınqız  da  keltirinqiz  bu 
xıznı manqa. Egər azatdır, alırmen kensin xatunluxqa manqa. Da egər xul esə, 
satun  alırmen  kensin  manqa  xaravaşlıxqa.  Gedin  o  qızı  mənə  gətirin.  Əgər 
azaddırsa onu alıb özümə arvad edəcəyəm,  yox,  əgər quldursa, satın alıb gənizim 
edəcəyəm. 
xarayağız sif. – qarayanz 
xarayılan  (-lar)  ism.  –  qara  ilan,  əfi  (boa  constrictor):  Yürəkləgənləri 
alarnınq oxşaşına alarnınq, neçik xarayılan ki yumuptur xulaxların kendıninq 
(Məz. 57/58: 5). 
Onlar əfi ilan kimi zəhərlidirlər,  
Qulaqlarını tıxayan gürzəyə bənzəyirlər.  
xarər ism. (ər.) – ölçü 
xarərsiz sif. – ölçüsüz: 
-Ölçməxlixi ne xadardır?  
-Ölçövsüz  da  xarərsiz,  da  sansızdır  (Qriqori  Hamamanın  “Alban  dilinin 
qrammatikası” əsərindən). 
-Ölçüsü nə qədərdir? 
-Ölçüyə sığmazdır, ölçüsüzdür və sayagəlməzdir. 
xarbuz  ism.  -  qarpız  (citrullus):  Xarbuz,  xiyar,  badınçan.  Qarpız,  xiyar, 
badımcan. 
xardaş  (-qa, -nınq, -nı, -tan, -ım, -ımsen, -ımsız, -ımnınq, -ıma, -ımnı, -ınq, -
ınqnınq,  -ınqa,  -ınqnı,  -ınqdan,  -ı,  -ınınq,  -ına,  -ın,  -ını,  -ından,  -ımız,  -ımıznı,  -
ınqız,  -ınqız,  -lar,  -lar,  -larbiz,  -lardır,  -larnınq,  -larğa,  -larnı,  -lardan,  -larım,  -
larıma, -larımdan,
 
-larınqnınq, -larınqa, -larınqnı, -larımız, -larımızğa, -larımıznı, -
larımızdan,  -larınqıznınq,  -larınqıznı,  -ları,  -larınınq,  -ların,  -larından)  ism.    - 
qardaş,  bacı,  yaxın  adam:  Xız  xardaş.  Bacı.  Sövgəysen  xardaşınqnı,  neçik 

---