Bəxtiyar tuncay

 
261 
menqiliktə)  da  çıxqaylar  (çıxqay)  buzuxluxtan  (buzulmaxtan)  tirlikim  menim 
(Yun.  2:  7).  Yerin  dərinliklərinə  endim,  onun  əbədi  qıfıllara  bənzər  halqalarını 
gördüm, qoy bədənim çürüməkdən qurtulsun. 
xalxa I  Bax: xala 
xalxala ~ fel. – halqalamaq, dairəvi çəpər çəkmək, qıfıllamaq 
xalxalan ~ fel. – hər tərəfdən qapanmaq 
xalxalat ~ fel. – hər tərəfdən qapatmaq 
xalxan  (-ğa,  -nı,  -dan,  -ınqnı,  -larnı)  ism.  -  qalxan:  Yenqdi  uruşlarnı 
uçundan  uçuna  dirə  (Urdu  uruşlarnı  xırığından  çax  xırığına)  dunyanınq, 
yaylarnı  uvattı  (ufattı),  yarağlarnı  sındırdı  (sındırğaladı)  da  xalxanlarnı 
küvürdü (küydürdü) ot bilə (Məz. 45/46: 10).
 
O, yerin ucqarlarınadək döyüşləri dayandırar,  
Yayları qırar, nizə-qalxanları sındırar,  
Döyüş arabalarını oda qalayar.  
xalxanbalıxı ism. – qalxan balığı, kambala (Psetta maxima) 
xalmaz  sif.  –  işindən  qalmaz,  dayanmaq  bilməyən,  sakit  oturmayan:  Xayda 
eltiyirsen  biznim  erkimizni  tügəlləvüçini,  itni,  yarlığamasnı,  şağavatsıznı, 
xalmaznı,  sövüksüzni  (sövüksüznü),  Tenqridən  xoramasnı,  uyalmasnı, 
pambasçını? Haradadır iradəmizin yerinə yetirən, (görmürmü), əxlaqsızı, rəhmsizi, 
mərhəmətsizi,  dayanmaq  bilməyəni,  sevginin  nə  olduğunu  bilməyəni,  Tanrıdan 
qorxmayanı, utanmaz və rişxəndbazı? 
xalp // xalb ism. (< azərb.< ər.) – qəlp, saxta: Xalp pul. Qəlp pul. 
xalplıx  ism.  –  qəlplik,  saxtalıq:  Markarelarinq  seninq  kördülər  sendə 
xalplx,  budur  xalplıxnı  da  körgüzmədilər  törəsizlikinqni  seninq  ki,  seni 
abaşxarutiunğa  keltirgəylər.  Markarelər  seninq,  o  Yerusalem,  könünü 
aytmadılar, yalğan da xalplıx  blə  narabat  etiy  edilər,  açmadılar yaralarınqnı 
seninq, 
yamanlıxnı  da  könüsüzlüxnü  seninq  ki,  seni  ündəgəylar 
abaşxarutiunğa (Yer.  2: 14). Peyğımbərlərin sənin səndə saxtalıq, yəni saxtakarlıq 
gördülər,  amma  sənin  qanunsuzluğunu  göstərmədilər  ki,  tövbə  edəsən.  Sənin 
peyğəmbərlərin, Yerusəlim (Qüds), doğrunu dilə gətirmədilər, yalan və saxta sözlər 
danışmadlar,  yaralarının  qaysağını  açmadılar,  yalan  və  əyriliyini  gözə  soxmadılar 
ki, səni tövbəyə gətirsinlər. 
xam sif. (< azərb.< frs.) – xam: Bardır Muradda, kiyövümdə amanatım 82 
boxça  xam  mamux  diftərimə  körə.  Dəftərimə görə, kürəkənimdə 82 boğça xam 
pambıq əmanət olaraq qalır. 
xamaş  ~  fel.  –  qamaşmaq:  Barça  köz  xamaşıyır  ki,  köriyirlər  ağzın 
Krisdosnunq alğışına da baylanıyır alarnınq tili.  Btün gözlər Məsihi ağzindan 
dua  səsləndiyini  görən  zaman  qamaşır  və  dillər  tutulur.  Tişlər  xamaştılar.  Dişlər 
qamaşdı. 
xamaştır ~ fel. – qamaşdırmaq 
xamçı (-nı, -lar) ism. – qamçı 
xamçıla  ~  fel.  –  qamçılamaq:  Xulum  xamçılar  edi.  Nökərim  (onu) 
qamçılayırdı. 
xamçılan ~ fel. – qamçılanmaq 

---

 
262 
xamış  (-nı,  -ta,  -tan,  -ı,  -lar,  -larnı)  ism.  –  qamış:  Da  ululuxu  bilə 
haybatınqnınq  seninq  uvattınq  xarşı  bolğanlarınqnı  seninq,  yeberdinq 
öçəşməxin yürəklənməxinqninq seninq da yedi alarnı, neçik xamışnı (Çıx. 15: 
7).  
Sənə qarşı çıxanları möhtəşəm əzəmətin yıxar,  
Sənin göndərdiyin qəzəb onları qamış tək yandırar.  
xamışlı sif. – qamışlı 
xamışlıx  ism.  –  qamışlıq:  Öçəş  kazanına  xamışlıxnınq,  yığınlarına 
ögüzlərninq da böləklərinə inəklərninq (tişilərininq)  (Məz. 67/68: 31). 
Qamışlıqda yaşayan heyvanları,  
Xalqların danaları ilə buğa sürüsünü tənbeh et. 
xamlıx ism. – xamlıq 
xamur  (-nu,  -dan,  -u,  -undan)  ism.  –  xəmir:  Bilməs  misiz  ki,  azgına  açı 
xamur  barça  neməni  açıtir?  Arıtınqız  keri  eski  xamurnu  ki  bolğaysiz  yənqi 
yaratılğan, ne türlü ki siz açtmağan, zera Bayramımız bizim soyuldu, Krisdos 
(1Коr.  5:  6-7).  Sizin  öyünməyiniz  yaxşı  deyil.  Məgər  bilmirsiniz  ki,  azacıq  maya 
bütün  xəmiri  acıdır?  Əslində  mayasız  olduğunuz  kimi  köhnə  mayadan  təmizlənin 
ki,  təzə  xəmir  olasınız.  Çünki  bizim  Pasxa  quzumuz  olan  Məsih  qurban  verildi. 
Bundan  sonqra  etəlix  ulukün,  etməlix  eski  açı  xamur  bilə  da  ne  açı  xamuru 
bilə  yamanlı  anınq  da  bizmilikninq,  yoxsa  açı  xamursuz  doğruluxtan  da 
könülüktən (1Коr. 5: 8). Buna görə köhnə maya ilə, kin və pislik mayası ilə yox, 
amma səmimiyyətin və həqiqətin mayasız (acı xəmirsiz) çörəyi ilə bayram edək 
xamursuz  sif.  –  xəmirsiz:  Bundan  sonqra  etəlix  ulukün,  etməlix  eski  açı 
xamur  bilə  da  ne  açı  xamuru  bilə  yamanlı  anınq  da  bizmilikninq,  yoxsa  açı 
xamursuz  doğruluxtan  da  könülüktən  (1Коr. 5: 8). Buna görə köhnə maya ilə, 
kin  və  pislik  mayası  ilə  yox,  amma  səmimiyyətin  və  həqiqətin  mayasız  (acı 
xəmirsiz) çörəyi ilə bayram edək 
xan  I  (-nınq,  -ğa,  -nı,  -dan,  -ınq,  -nqnnq,  -ınqa,  -ınqnı,  -ınqdan,  -ım,  -ıma,  -
ımnı, -ımdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ında, -ından, -ımızdan, -lar, -larınq, -ları, -
ların, -larından) ism. – qan: Da körüp, Niqomita kermənlilər ki, xanı bilə süt axtı 
da  terək  yemişləndi,  Tenqrini  haybatladılar  da  köplər  inandılar  ol  kün 
Eyəmizgə.    Və Nikomediya şəhərinin əhalisi ondan qanla birlikdə süd axdığını və 
ağacın bar verdiyni görüb, Tanrıya alqış söylədilər və çoxları həmin gün Rəbbimizə 
iman etdi. 
xan I  (-dır, -nınq, -ğa, -nı, -dan, -ım, -ıma, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ından, -
ımız, -ımıznınq, -ımızğa, -ımıznı, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan,  -larımıznınq, 
-larımızğa,  -ları,  -larınınq,  -larına,  -ların,  -larında,  -larından)  ism.  –  xan:  Ki 
kensininq  zəmanəsinə  körgüzsər  sanlı  da  yalğız  xuvatlı  Xanı  xanlarnınq  da 
Biyi  biylərninq  (1 Тiм 6: 15). O, bəxtiyarlıq mənbəyi olan tək Hökmdar, xanların 
Xahı və ağaların Ağasıdır (bəylərin Bəyidir). 
xana Bax: boyaxana, xasapxana, tımarxana 
xanat (-ınqnınq, -ı, -lar, -larnı, -larımnı, -larınqnınq, -larımız, -ları, -larınınq, -
larına, -ların, -larında) ism. – qanad: Kim xoyar bulutta barğanın kendininq da 
kezər  (yürür)  ol  üstnə  (üsnə)  xanatları  bilə  yelninq  //  Ki  xoyar  bulutta 
yürügənin kensininq da yürür ol xanatları üsnə yelninq (Məz. 103/104: 3).  

---