Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.12. Dünya Ticarət Təşkilatının funksiyaları və məqsədi
- 7.13. Dünya Ticarət Təşkilatının strukturu və üzvlük
bu təşkilat həmin dövlətlər üçün ümumi iqtisadi əməkdaşlıq prinsiplərinin qurulması, yeni ticarət qaydalarının formalaşdırılması və mübahisələrin həlli mexanizmi üçün çoxtərəfli ticarət danışıqları formudur. Hazırda dövlətlərin əksəriyyəti öz fəaliyyətlərini Dünya Ticarət Təşkilatının qayda-qanunlarına uyğunlaşdırırlar. Qəbul edilən öhdəliyə görə, Dünya Ticarət Təşkilatının hər bir üzvü öz daxili hüquq qaydasını müvafiq çoxtərəfli ticarət öhdəliklərinə uyğun olaraq nizama salmalıdır (m. XVI, b.4). GATT-1947 ilə müqayisədə Dünya Ticarət Təşkilatı onun bir çox problemlərini və nöqsanlarını istisna edir. Dünya Ticarət Təşkilatının əsas xüsusiyyəti onun beynəlxalq müqavilə əsasında yaradılmasıdır. 1994-cü il Uruqvay raundunun Yekun Aktında təsbit edilən və 16 maddədən ibarət olan Mərakeş sazişi onun hüquqi əsasını təşkil edir. Dünya Ticarət Təşkilatının təsis müqaviləsinə özündə müxtəlif saziş və əlavələri əks etdirən Əmtəələrlə ticarət üzrə çoxtərəfli Saziş (Əlavə 1A); Xidmətlərlə ticarət üzrə Bazş Saziş (Əlavə 1B); Əqli mülkiyyət hüququnun ticarət aspetləri üzrə Saziş (Əlavə 1C); Mübahisələrin həlli proseduru və qaydaları haqqında Saziş (Əlavə 2); Ticarət siyasətinin icmalı mexanizmi (Əlavə 3); Məhdud saylı iştirakçılarla çoxtərəfli ticarət sazişləri (Əlavə 4) və d. bəyanat və razılaşmalar daxildir. Bütövlükdə təşkilatın hüquqi bazasını 1995-ci ilin yanvarın 1-dən qüvvəyə minən 50-yə yaxın sənəddən ibarət Uruqvay raundunun sazişlər paketi təşkil edir. Dünya Ticarət Təşkilatının istər fəaliyyətinin səmərəliliyi, istərsə də sturuktur baxımından GATT-1947-dən fərqləndirən bir sıra əhəmiyyətli xüsusiyyətləri mövcuddur. Əgər GATT çoxtərəfli fəaliyyətin nəticəsində de facto təşkilat statusu əldə etmişdirsə, başqa sözlə kvazibeynəlxalq təşkilat kimi fəaliyyət göstərirdisə, Dünya Ticarət Təşkilatı beynəlxalq hüquqi şəxs statusuna malikdir (m.VIII). Əgər GATT ilkin dövrlərdə yalnız beynəlxalq saziş kimi diqqəti cəlb edirdisə və demək olar ki, heç bir struktura malik deyildisə, bunun əksinə olaraq Dünya Ticarət Təşkilatı təsis edildiyi andan beynəlxalq iqtisadi təşkilat kimi meydana gəlmişdir. GATT-1947 yalnız beynəlxalq əmtəə ticarətində tətbiq olunurdusa, Dünya Ticarət Təşkilatı daha geniş sahəni – “görünməyən” xidmətlərlə ticarəti, investisiya, əqli mülkiyyətin ticarət aspektləri, valyuta-maliyyə münasibətləri ilə bağlı məsələləri əhatə edir. Dünya Ticarət Təşkilatının hüquqi təbiəti, xaraqteri ilə bağlı növbəti fikirləri qeyd etmək olar: - Dünya Ticarət Təşkilatı müəyyən idarəetmə sturukturuna, aparatına malik olan, formal hüquqi beynəlxalq təşkilatdır; - beynəlxalq hüquqa müvafiq olaraq bütün immunitet və imtiyazlara malikdir; - beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimlənməsini və ona nəzarəti təmin edən effektiv universal beynəlxalq hüquqi mexanizmdir; - Dünya Ticarət Təşkilatı formal olaraq BMT-nin ixtisaslaşdırılmış orqanları sisteminə aid deyil və müvafiq qurumlarla qarşılıqlı münasibətlərini beynəlxalq sazişlərlə həyata keçirir; - Dünya Ticarət Təşkilatı dövlətüstü xüsusiyyətə və birbaşa beynəlxalq hüquq yaratma keyfiyyətinə, funksiyasına malik olmasa da, onun sisteminə daxil edilən hüquqi sənədlərin məcmusu Dünya Ticarət Təşkilatının hüququnu formalaşdırıb. 7.12. Dünya Ticarət Təşkilatının funksiyaları və məqsədi Dünya Ticarət Təşkilatının qeyd edilən xaraqterik xüsusiyyətləri onu təsis edən beynəlxalq müqavilə ilə nəzərdə tutulan funksiyalarından meydana gəlir. Dünya Ticarət Təşkilatı növbəti - beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılmasının beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsinin (m. III, b.2); - beynəlxalq ticarət münasibətləri sahəsində dövlətlərarası münasibətlərin həllini; - müstəsna hallarda təşkilat üzvünün Dünya Ticarət Təşkilatı çərçivəsində üzərinə qoyulmuş öhdəliklərdən azad edilməsini (waivers) (m.IX, 3 və 4); - Dünya Ticarət Təşkilatı sistemində beynəlxalq sazişlərin şərh edilməsi (m. IX, b.2 və 3); - ticarət siyasətinin icmalı mexanizmi vasitəsilə Təşkilatın sistemində beynəlxalq ticarət danışıqlarının realizəsinə nəzarəti təmin etmək funksiyalarına malikdir. Dünya Ticarət Təşkilatının sistemində çoxtərəfli ticarət danışıqları “dövlətin məqbul ticarət davranışı məcəlləsi” formasını yaradır. Təşkilatın üzv-dövlətlərin ticarət davranışına birbaşa təsiri bir qayda olaraq digər üzv-dövlətlər vasitəsilə təmin edilir. Mübahisələrin həlli (m.III, b.3) və ticarət siyasətinin icmalı mexanizmləri (m.III, b.4) Təşkilatın əsas funksiyaları kimi diqqəti cəlb edir. Dünya Ticarət Təşkilatının əsas məqsədi – beynəlxalq ticarətin maksimum dərəcədə liberallaşdırılmasıdır. Bunun üçün dünya ticarətində tənzimləyici alət kimi tarif üsulları qəbul edilir. Eyni zamanda idxal rüsumlarının səviyyəsi tədricən aşağı salınmalı, beynəlxalq ticarətdə mövcud olan kəmiyyət və digər məhdudiyyətlər, bir sözlə, inzibati maneələr aradan götürülməlidir. Dünya Ticarət Təşkilatının sazişlərində beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılması növbəti məqsədlərə nail olmaq üçün təməl vasitə hesab olunur: - həyat şəraitinin yüksəldilməsinin təmin edilməsi; - real gəlirlərin yüksəldilməsi və tələbatın səmərəli təminatı; - dünyanın bütün resuslarının optimal istifadəsinə nail olmaq; - əmtəə və xidmətlərin istehsalı və satışının genişləndirilməsi; - tam məşğulluğun təmin edilməsi; - Dünya Ticarət Təşkilatının üzvləri arasında müxtəlif iqtisadi inkişaf səviyyətində olan və yoxsulluq şəraitində yaşayan ölkələrin müdafiəsi və s. 7.13. Dünya Ticarət Təşkilatının strukturu və üzvlük Digər beynəlxalq təşkilatlar kimi Dünya Ticarət Təşkilatı da xüsusi sturuktura malikdir. Təşkilatın sturukturunda ali orqan (üzv dövlətlərin nazirləri səviyyəsində Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|