Biosfera haqida
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Noorganik moddalar va suv
- 4. Oraliq moddalar
| 1. Tirik moddalar
. Bularga biosferadagi barcha tirik organizmlar - o„simliklar, hayvonot va qo„yi darajadagi jonzotlar kiradi. Tirik moddalarning eng muhim hususiyatlari ularning umumiy vazni, kimyoviy tarkibi va energiyasi hisoblanadi. 2. Biogen moddalar . Bular tirik organizmlar faoliyati natijasida hosil bo„lgan va o„zgarishlarga uchragan moddalardir. Neft, torf, kumir, oxaktosh, tabiiy gaz va shu kabilar biogen moddalarga misol bula oladi. 3. Noorganik moddalar va suv . Bular biosferadagi turli noorganik moddalar va suvlarni o„z ichiga oladi. Bunday moddalar tirik organizmlar uchun yashash muhiti va vositasi bo„lib hisoblanadilar. 4. Oraliq moddalar . Bular tirik organizmlar faoliyati ta‟sirida o„zgarishlarga uchragan moddalardir. Bunday moddalarga tuproqlar, cho„qindilar, tog„ jinslari, gillar va suvlarning ma‟lum qismini misol qilib ko„rsatish mumkin. V.I. Vernadskiy insonning biogeokimyoviy faoliyatini ham tirik moddalarning alohida funksiyasi sifatida ajratishni tavsiya etgan. Bu fikrning ilmiy ahamiyati hozirgi insoniyatning ishlab chiqarish faoliyati kuchaygan davrda yanada yaqollrok namoyon bo„lmoqda. Tirik organizmlar faoliyati tufayli biosferada katta hajmdagi modda va energiya almashinuvi ro„y beradi. Bunday organizmlar tog„ jinslarining nurashida, er yuzasi relefining shakllanishida, tuproq hosil bo„lishida, qazilma boyliklarning vujudga kelishida, yangi moddalarning sintez bo„lishida, energiyaning to„planishi va sarflanishida faol ishtirok etadilar. Biosferada o„zaro bog„liq ikkita jarayon: barpo etish yoki sintez va parchalanish yoki destruksiya uzluksiz davom etib turadi. Million yillardan buyon bu ikki jarayonni vujudga keltiruvchi kuch quyosh energiyasidir. Erga etib keladigan quyosh energiyasining 99% tabiatda kechadigan turli fizik-kimyoviy jarayonlarga sarf buladi, kolgan bor-yo„g„i bir foizgina qismi o„simliklar tomonidan o„zlashtiriladi. Energiyaning qolgan qismi to„planadi, qayta taqsimlanadi va uzoq vaqtlargacha zahiraga aylanishi mumkin. To„plangan energiya erdagi va tabiatdagi boshqa jarayonlar uchun asosiy omil bo„lib xizmat qiladi. Fotosintez jarayoni faqat yashil o„simliklarga hos hodisa bo„lib, erdagi mavjud organik moddalar hamda kislorodning manbai, hayotning asosini tashkil etadi. SHuning uchun ham fotosintez biosferadagi eng muhim jarayonlardan biri hisoblanadi. Biosferada moddalarning aylanma harakati ayrim kimyoviy modda va elementlarning aylanma xarakatlaridan tashkil topadi. Tabiatda asosan quyosh energiyasi ta‟sirida Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|