Bir görünüm sağlanmıştır

EHAD²⁷⁹

EHADİYYET²⁸⁰

EHAVEYNİ-İ BUHARI

Ebû Bekr Rebî' b. Ahmed-i EhaveynH Buhârî (IV./X. yüzyıl) Filozof - hekim.

Hayatı ve öğrenim durumu hakkında yeterli bilgi yoktur. Zamanımıza gelen tek eserinden anlaşıldığına göre daha çok tıp ve felsefe ile meşgul olmuştur. Ünlü hekim ve filozof Ebû Bekir er-Râ-zrnin talebesi Ebü'l-Kâsım Tâhir b. Mu-hammed b. İbrahim Mekâneî er-Râzî'-den ders aldığı bilinmektedir. Bu bakım­dan İslâm dünyasında Râzrnin başlattı­ğı natüralist akımı IV. (X.) yüzyılın ikinci yarısında temsil eden âlimlerden birinin de Ehaveynî olduğu söylenebilir.

EhaveynFnin günümüze ulaşan Hidâ-yetü'l-mütecallimîn fi't-tıb adlı eseri, aynı zamanda yeni Farsça'da kaleme alın­mış ilk nesir örneği olarak kabul edilir. Üç bölüm ve 200 babdan oluşan eserin ilk bölümünde, insan sağlığını dengede tutan ve "ahlat" adı verilen kan, balgam, san safra ve kara safra ile kemikler, si­nirler, kaslar ve damarlar hakkında bilgi verilir. Ayrıca vücuttaki organların fonksi­yonları, hastalık sebepleri ve arazları gi­bi konuların yanı sıra insan sağlığı üze­rinde önemli etkisi olan hava ve iklim­ler üzerinde durulur; bunlara bağlı ola­rak salgın hastalıklara yer verilir. Bu ara­da sağlıklı bir hayat için gerekli olan ye­me, içme ve uykunun önemi de vurgu­lanır. İkinci bölümde uzunca bir liste ile çeşitli hastalıklar sıralanarak deri has­talıkları, tümörler, yanıklar, yaralar, kırıklar ve bunların tedavi usulleri izah edilir. Son bölümde ise hıfzıssıhha, id­rar ve nabızla ilgili bilgiler verilir. Tıp ala­nında kendisinden önceki Grek bilginle­rinin, hatta başta kendi hocası ve Zeke-riyyâ er-Râzî olmak üzere diğer İslâm tıp âlimlerinin verdikleri bilgilerin doğru olup olmadığını şahsî denemeleriyle İs­patlamaya çalışmıştır. Bazı hastalıklar için birtakım yeni ilâçlar da bulmuştur.

Ehaveynî eserinde ilk elden malzeme­leri kullanmayı ve onlardan faydalanma­yı bilmiştir. Bunlar arasında Süryânî ta­bip Yuhannâ b. Serâbiyûn'un el-Kün-nâş'ı ile RâzFnin ünlü tıp ansiklopedisi el-Hâvî, aynca Kitâbü't-Tıbbi'1-Man-sûrî adlı eseri müellifin çokça başvurduğu kaynaklardır. Ehaveynî'nin eseri VI. (XII.) yüzyılın ilk yarısına kadar özellikle Farsça konuşulan çevrelerde orta değer­de bir eser olarak tanınmaktaydı. Süley-maniye Kütüphanesinde²⁸¹ bir nüshası bulunan Hidâyetü'I-müte'al-limîn îi't'pb Celâl-i Metînî tarafından yayımlanmıştır²⁸². Müellifin bundan başka Kitâb-ı Nabzve Kitâb-ı Teşrih adlı iki eseri daha bulun­duğu kaynaklarda zikredilmektedir.

Bibliyografya:

EhaveynM Buhârî, Hidâyetü'l-müte'allimîn fi't-tıb (nşr. Celâl-i Metînî), Meşhed 1344 hş./ 1965; Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Makale (nşr. Mu-hammed Muîn), Tahran 1333 hş., s. 110, 378-384; Storey, Persian Literatüre, 11/2, s. 199; G. Lazard, La Langue des plus anciens monu-ments de la Prose Persane, Paris 1963, s. 48-50; Mahmud Necmâbâdî, Târîh-i Tıb der kârı pes ez İslâm, Tahran 1366 hş., II, 640-647; Şe-şen, Fihrisü mahtûtâti't-tıbbi'l- Istâmî, s. 130; Celâl-i Metînî, "Ebû Bekr Rebf b. Ahmed el-Ehaveynî el-Buhâri", Dânişnâme-i İran u İs­lâm, Tahran 2536 «., I, 1008-1009; H. Takîzâ-de, "Teveccüh-i îrâniyân der Güzeşte be Tıb ve Etıbba'", Yâdgâr, V/6-7, Tahran 1227 hş./ 1948-49, s. 22; Müctebâ Mînovî, "Hidâyetü'l-müte'allimîn der Tıb", Yağma, III, Tahran 1329/ 1950, s. 497-510; "Hidâyetü'J-müte'allimîn fi't-tıb", ed-Dirâsâtü'l-edebigye, IX/l-2, Beyrut 1967, s. 196-199; H. H. Besterfeldt "Akawayni Bokâri", £Yr., 1,706-707.

EHDEL²⁸³

EHDELİYYE

Kâdiriyye tarikatının Ebü'l-Hasan Ali b. Ömer el-Ehdel el-Hüseynî'ye (ö. 1164/1751'den sonra) nisbet edilen bir kolu.²⁸⁴

EHL-İ ABA²⁸⁵

EHL-İ ADL²⁸⁶

EHL-İ ADL

Devlete karşı isyanın çıktığı bir İslâm ülkesinde meşru yönetimin hâkim olduğu bölgede (dârüladl) yaşayan kimseler anlamında bir fıkıh terimi.²⁸⁷

EHL-İ BAĞY²⁸⁸

EHL-İ BEDİR

Bedir Gazvesi'ne katılan sahâbîleri ifade eden bir tabir.

Hicretin 2. yılında müslümanlarla Mek-keli müşrikler arasında Bedir mevkiin­de meydana gelen Bedir Gazvesi'ne ka­tılan ashap Ehl-i Bedir veya Bedri adıyla anılır. Sayıları 313 kadar olan Ehl-i Be-dir'den Kur'ân-ı Kerîm'de²⁸⁹ ve Hz. Peygamber'in hadislerinde övgü ile söz edilmiş, hepsinin cennetlik olduğuna dair kudsî ve merfû hadisler muteber hadis kitaplarında yer almıştır²⁹⁰. Şahîh-i Buhâri'de Kırk dördü­nün adı verilen Ehl-i Bedir'in müslüman-ların en faziletlileri olduğu da hadisler­de zikredilmiştir. Nitekim Hz. Ömer di­van teşkilâtını kurunca divan defterine ilk önce Ehl-i Bedir'in yazılmasını em­retmiştir. Bu anlayış İbn Sa'd'ın sahabe tasnifinde de görülmekte olup ona göre fazilet bakımından beş gruba ayrılan sa-hâbîlerin ilk tabakasını Ehl-i Bedir oluş­turur. Hâkim en-NîsâbûrTnin yaptığı tas­nife göre Ehl-i Bedir yedinci. Abdülkâ-hir el-Bağdâdrnin tasnifine göre ise se­kizinci tabakada yer almaktadır. Ehl-i Bedir'den bazıları çeşitli vesilelerle Me­dine dışına çıkıp muhtelif memleketlere göç etmiş olup bunlardan yirmi dört ve­ya yetmişinin Kûfe'ye yerleştiği nakledi­lir. En son vefat eden Bedrî olarak en-sardan Ebü Üseyd Mâlik b. Rebîa es-Sâ-idî (ö. 60/680) veya Ebü'l-Yeser Kâ'b b. Amr'ın (ö. 55/675), muhacirlerden ise Sa'd b. Ebû Vakkâs'ın (ö. 56/676) isim­leri zikredilir. Sonradan çeşitti sebepler­le "Bedrî” nisbesini alan kişilerin Ehl-i Bedir'le bir ilgisi yoktur.

Ehl-i Bedir hakkında müstakil kitap­lar yazılmıştır. Zehebî'nin (ö. 748/ 1348) Hâletü'I-bedr iî "adedi ehli Bedr, Ab-dülkâdir b. Şeyh el-Ayderûs'un el-Enmû-zecü'l-Iatîf iî ehli Bedri'ş-şerif, Şehâ-beddin Ahmed b. Âmir es-Sa'dî el-Had-ramî'nin Şerhu'ş-şadr iî esmd'i ehli Bedr, Abdüsselâm b. Tayyib el-Kadirî'nin Recâ'ü'l-icâbe bi'l-Bedriyyîn mine'ş-şahâbe, Şehâbeddin Ahmed el-Menînî1-nin Şerhuş-şadr bi-şerhi urcûzeü is-tinzâli'n-naşr bi't-tevessül li-ehli Bedr, Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efen-di'nin (ö. 1202/1787) Ricâlül-Bedr, Mur Müstakımzâde'nin FicSlü'S-Bedrdüh risalesinin iik iki savfa²⁹¹ tazâ ez-Zebîdî'nin (ö. 1205/1790) Şer­hu'ş-şadr fî şerhi esmâ'i ehli Bedr adlı eserleri bunlar arasında sayılabilir.²⁹²

Bibliyografya:

Müsned, I, 105; III, 396; Buhârî, "Meğâzî", 9, 11, 13; İbn Mâce. "Mukaddime", 11; Ebû Dâ-vûd. "Sünnet", 9; Bağdadî. Uşülü'd-dîn, Beyrut 1401/1981, s. 302; Hâkim, Ma'rifetü 'ulümi'l-hadîş, s- 23; İbn Hacer, Fethul-bârı {Sa'd), XV, 198-200; Sehâvî. Fethu'I-muğiş, III. 113, 115, 121, 138, 270; Süyûtf. Tedrtbü'r-râuT, s. 408-409; Şevkânî. Derrü's-sehâbe, s. 123-126; Abdül-latif b. Ahmed el-Bikâî. Ehlü Bedr (nşr. Abdülla-tif Fâhûrî), Beyrut 1409/1989; îzâhul-meknün, II, 44-45; Brockelmann. GAL, II, 531; SuppL, II, 391-392, 553; M. Tayyib Okiç. Bazı Hadis Me­seleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul 1959, s. 43-45; İyâde Eyyûb el-Kübeysî. Şahâbetü Re-sûlillâh fî't-Kitâb ue's-Sünne, Dımaşk 1407/1987, s. 104-116.