Birinci kitab
Yüklə 3,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
510
mümkün qədər tez məktub yazmalısınız. Bir daha və bir daha Sizə
Göllər diyarına getmədiyiniz üçün minnətdarlığımı bildirirəm. O zaman bunu arzu edərkən necə
də səfeh olmuşam! Sizin yastı faytojı barədəki ideyanız mənə çox xoş gəldi. Biz hər səhər Sizinlə pai'kda gəzəcəyik. Bu saat mən dünyada ən xoşbəxt varlığam. Ola bilər, məndən əvvəl eyni şeyi başqaları da ifadə ediblər. Ancaq onların heç birində bundan ötrü bu qədər əsas olmayıb. Hətta mən Ceyndən də xoşbəxtəm. O, yalnız gülümsəyir, mən isə qəhqəhə çəkirəm! Mister Darsi Sizə özünün məndən gizlətmiş olduğu bütün məhəbbətini izhar edir. Siz Miladda mütləq Pemberliyə gəlməlisiniz. Sizin və s. və i.” Mister Darsinin ledi Ketrinə məktubu tamam başqa cür görünürdü. Mister Bennetin mister Kollinzin sonuncu məktubuna cavabı isə hər iki ismanşa qətiyyən bənzəmirdi: “Əziz ser, siz öz təbriklərinizin üzərində bir daha işləməli olacaqsınız. Elizabet tezliklə mister Darsinin həyat yoldaşı olacaq. Gücünüz çatdığı qədər ledi Ketrinə təsəlli verməyə çalışın. Ancaq mən Sizin yerinizdə olsaydım, bacıoğluya istinad edərdim. Onun imkanları daha böyükdür. Səmimiyyətlə Sizin və s. və. i.” Gözlənilən evlilik ilə bağlı mister Binqliyə bacısından, miss Binqlidən gələn təbriknamə qeyri-adi dərəcədə diksindirici və saxta idi. O, hətta Ceynə də məktub yazaraq, öz heyranlığını ifadə etmiş, onunla downloaded from KitabYurdu.org
511
köhnə dostluq hisslərini xatırlatmışdı. Ceyn bu məktuba aldanmasa da, yenə də məktub ona o qədər təsir etdi ki, özünü saxlaya bilməyərək, gələcək baldızının layiq olmadığını bilə-bilə ona daha mehriban cavab yazdı. Bu münasibətlə miss Darsinin yazdığı məktubda ifadə etdiyi sevinc qardaşından almış olduğu məktubdakı qədər səmimi idi. Öz heyranlığını və Elizabetin onun bacısı kimi sevəcəyinə hərarətli ümidini ifadə etmək üçün dörd səhifə ona açıq-aşkar azlıq etmişdi. Mister Kollinzdən cavab və ya onun arvadından təbriknamə alına biləcək vaxtdan hələ əvvəl Lonqborn sakinləri xəbər tutdular ki, Kollinzlər özləri Lukas Loca təşrif buyurublar. Onlann belə tez-tələsik gəlişlərinin səbəbi tezliklə aydın oldu. Ledi Ketrin bacısı oğlunun məktubundan elə qəzəblənibmiş ki, gözlənilən nikaha ürəkdən sevinən Şarlotta bu tufanın bir qədər sakitləşəcəyi vaxta qədər ortadan itməyi ən yaxşı yol sayıb. Rəfiqəsinin belə bir vaxtda gəlişi Elizabeti çox sevindirdi. Ancaq mister Darsinin hər dəfə görüşdüklərində onun ərinin təmtəraqlı lütfkarlıqlarma dözməli olduğunu gördükdə Elizabet bu sevincin həddən artıq baha qiymətə başa gəldiyini düşünməyə başladı. Yeri gəlmişkən, mister Darsi qeyri-adi dözüm göstərirdi. O, hətta ser Uilyams Lukasın bu diyarın möhtəşəm zinətinin oğurlanmasına dair şikayətlərinə, eləcə də onun Sent-Ceymsdə görüşə ümid etməsinə dair dediklərini az- çox sakitliklə dinləməyi öyrənmişdi. O, bəzi vaxtlarda çiyinlərini downloaded from KitabYurdu.org 512
çəkirdisə də, bunu ser Uilyam üzünü yana çevirmiş olduğu vaxtlarda edirdi. O, başqa, bəlkə də hələ daha ağır sınağa missis Filipsin bayağılığı üzündən dözməli oldu. Doğrudur, bacısı kimi, o da Darsinin qarşısında o qədər pərəstişlə durdu ki, onunla, xoşməcaz Binqlinin xasiyyətinin onda təşviq etdiyi ərkyanalıqla danışmağa cəsarət etmədi. Ancaq onun dilə gətirdiyi istənilən cümlə mütləq bayağı səslənirdi. Darsiyə ehtiram onu susqun olmağa vadar edirdi, ancaq maneralarını yaxşılaşdırmırdı. Elizabet Darsini mister Kollinzin və missis Filipsin ifrata varan diqqətindən müdafiə etməyə çalışaraq əlindən gələn hər şeyi edirdi. Onun cəhdləri sayəsində Darsi günün böyük hissəsini ya onunla, ya da söhbətlərinin onun üçün ağırlıq yaratmadığı yaxınlarının mühitində keçirirdi. Belə narahatlıqlar üzündən nişan mərhələsi Elizabet üçün bir qədər az fərəhli olsa da, gələcək səadət bundan daha da cəlbedici görünürdü. O, vəcdlə onlar üçün bu qədər xoşagəlməz olan mühitdən çıxıb qurtulacağı və Pemberlidə sakit və layiqli ailə həyatı yaşayacağı zamanı intizarla gözləyirdi. XIX FƏSİL
Missis Bennetin analıq hissi üçün xoşbəxt gün iki ən ləyaqətli qızı ilə gülə-gülə vidalaşması oldu! Təsəvvür etmək asan idi ki, o bundan sonra hansı vəcdlə və qürurla missis Binqlini ziyarət edəcək və missis Darsi haqqında danışacaqdı. Onun ülvi arzusunun gerçəkləşməsinin, qısa müddətdə az qala qızlarının hamısını ərə verməsinin ona downloaded from KitabYurdu.org
513
çox müsbət təsir göstərdiyini və missis Bennetin ömrünün axırında xoşməcaz və dərrakəli qadına çevrilməsini, onun ailəsinin xətrinə deməkdən şad olardım. Fəqət, təəssüf ki, o, azacıq da olsun, ağıllanmamışdı və zaman-zaman əvvəlki kimi əsəb tutmalarına məruz qalırdı. Bəlkə də bu, onun ərinin bəxtəvərliyi idi, çünki əks təqdirdə mister Bennet onun üçün qeyri-adi olan ev rahatlığından zövq ala bilməzdi. Mister Bennet ikinci qızından ötrü çox darıxırdı və bu bağlılıq istənilən başqa bir səbəbdən daha çox onu evdən tez-tez
çıxıb səfərə getməyə vadar edirdi. O, xüsusilə də hər şeydən az gözlənildiyi vaxt Pemberliyə baş çəkməyi çox sevirdi. Mister Binqli və Ceyn Nezerfilddə yalnız bir ilə yaxın yaşadılar. Anasıyla və Meritondakı qohumları ilə bu qədər yaxın qonşuluğunun hətta onun həlim xasiyyəti və incə qəlbinə baxmayaraq, arzuolunmaz olduğu aydınlaşdı. Binqlinin bacılarının ülvi arzusu, nəhayət, gerçəkləşdi və o, Derbişirlə həmsərhəd qraflıqda malikanə aldı. Beləliklə, Ceyn və Elizabet bütün sevinclərinin üstünə üstəlik, bir-birindən cəmi 30 mil məsafədə oldular. Kitti özü üçün faydalı olaraq, iki böyük bacısının mühitində vaxt keçirməyə başladı. Bunun sayəsində onun xasiyyəti nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdı. O, Lidiya kimi inadkar deyildi. İndi Lidiyanın təsirindən xilas olmuş Kitti Ceynin və Elizabetin rəhbərliyi altında daha az əsəbi, daha az tənbəl və daha az cahil idi. Əlbəttə, onu Lidiya ilə downloaded from KitabYurdu.org 514
bir arada olmaqdan hər vəchlə qoruyurdular. Missis Uikhemin onu tez- tez öz yanma dəvət etməsinə, bacısını şirnikdirib tovlamasına baxmayaraq, mister Bennet heç vaxt belə bir səfərə razılıq vermirdi. Ailənin Lonqbornda qalmaqda davam edən yeganə qızı Meri idi. O, istər-istəməz özünütəkmilləşdirmə cəhdlərini buraxmalı oldu, çünki missis Bennet bir dəqiqə də olsun tənha qala bilmirdi. Beləliklə, Meri əvvəlki kimi hər cəfəng şeyə aid təlimatlar oxumağa qabil olsa da, həyatda yaxından iştirak etməyə başladı. Artıq bacılan ilə müqayisədə daha az gözəl olduğuna görə özünü əzik hiss etməyən Meri, atasının da ehtimal verdiyi kimi, bu dəyişikliklə xüsusi etirazı olmadan razılaşdı. Uikhem və Lidiyaya gəlincə böyük bacılann ərə getməsi onların xasiyyətində əks olunmadı. Elizabetin onun nadürüstlüyü və nankorluğu barədə hər şeyi axıra qədər bilməli olacağı faktı Uikhem mütəfəkkir sakitliyi ilə qarşıladı. Heç nəyə baxmayaraq, o, bəlkə də ümidini üzmürdü ki, hər halda Darsi onun rifahına dair öz üzərinə qayğı götürəcək. Toy günü ərəfəsində Elizabetin aldığı məktub təsdiq edirdi ki, Uikhemin özü olmasa, hər halda onun arvadı belə bir ümid bəsləyirdi. Məktubda yazılırdı: “Əzizim Lizzi, sənə hər cür sevinc arzulayıram. Sən mister Dai'sini ən azı mənim əziz Uikhemimi sevdiyimin yarısı qədər möhkəm sevirsənsə, özünü çox xoşbəxt hiss etməlisən. Yaxşı ki, sən varlı olacaqsan! Ümidvaram ki, downloaded from KitabYurdu.org 515
sənin heç bir məşğuliyyətin olmayanda bizi yadına salacaqsan. Mən əminəm ki, Uikhem sarayda yer tutmaqdan imtina etməzdi və qorxuram ki, bizim müəyyən yardımlar olmadan yaşamağa pulumuz çatmayacaq. Düşünürəm ki, ildə iiç-dörd yüz funt qazancı olan istənilən bir yer bizim işimizə yarayardı. Ancaq sən vacib hesab etməsən, lülfən, bu barədə mister Darsiyə danışma. Sənin və s. i.” Elizabet bunu heç də vacib saymadığı üçün cavab məktubunda bu qəbildən olan hər cür ümid və iddialara son qoymağa çalışdı. Bununla belə, Elizabet hərdən onlara öz xərclərindən qənaət etməsi sayəsində geriyə atdığı və bu səbəbdən sərəncamında olan puldan göndərirdi. O, yaxşı başa düşürdü ki, Uikhemlərin vəsaiti bu qədər tələbxərc olan və gələcək haqqında çox az düşünən iki insanın xərclərini ödəmək üçün kifayət deyil. Hər dəfə onlar bir yerdən başqa yerə köçməli olanda Elizabet və ya Ceyn mütləq borcların ödənilməsinə yardım barədə xahiş gözləməli idilər. Hətta sülh sazişinin bağlanmasının onlara vətənə qayıtmaq imkanı verməsindən sonra da Uikhemlərin həyat tərzi olduqca qayğısız olaraq qaldı. Onlar ucuzvarı həyat qurmaq üçün daima köçürdülər və həmişə imkanlan çatdığından artıq pul xərcləyirdilər. Uikhemin Lidiyaya qarşı istəyi çox tezliklə yerini tam etinasızlığa vermişdi. Onun ərinə bağlılığı bir qədər uzun ömür sürdü. Öz zahiri görünüşünə və mənşəyinə baxmayaraq, Lidiya əvvəlki downloaded from KitabYurdu.org 516
kimi, yenə də ərə getdiyi vaxt tanındığı reputasiyaya, tam iddiaya sahib idi. Darsi Uikhemi Pemberlidə qəbul etməyə razılaşmasa da, yenə də Elizabetin xətrinə, ona karyerasında dəstək verməyə davam edirdi. Əri Londonda və ya Bat edə əyləndiyi vaxtlarda Lidiya onlarda qonaq olurdu. Binqlilərdə isə onlar tez-tez o qədər çox vaxt keçirirdilər ki, hətta Binqlinin mələk xasiyyəti buna üsyan edirdi və o, Uikhemlərə, çıxıb getmələrinin zəruri olduğu barədə eyham edilməsindən danışmağa başlayırdı. Darsinin evlənməsi miss Binqliyə dərin yara vurmuşdu, ancaq o, Pem berlini ziyarət etmək imkanını özündə saxlamağı faydalı hesab etdiyindən incikliyini qəlbinə gömmüşdü, Corcianaya daha çox heyranlıq ifadə edirdi, demək olar, Darsiyə əvvəllər olduğu kimi diqqətliydi və Elizabetə münasibətdə özünü qüsursuz olaraq nəzakətli apanrdı. İndi Pemberli Corciana üçün daimi sığınacaq yeri olmuşdu. Gəlinbaldız arasında Darsinin ümid etdiyi yaxınlıq yaranmışdı. Onlar birbirini məhz bir zamanlar arzu etdikləri kimi sevirdilər. Corciana əvvəlcə Elizabetin onun qardaşıyla cırnadıcı və şən manera ilə danışmasına qorxuya yaxın təəccüblə qulaq asırdısa da, onun barəsində yüksək qənaətdə qalmaqda davam edirdi. Onun həmişə sonsuz, hərdən hətta məhəbbətdən də artıq ehtiram bəslədiyi insan indi tez-tez şən zarafatların predmeti olurdu. O, yavaş-yavaş əvvəl heç vaxt ağlına gəlməyən downloaded from KitabYurdu.org 517
şeyləri dərk edirdi. Elizabetin nümunəsində anlayırdı ki, qadın öz əriylə kiçik bacının böyük qardaşla davrana bilmədiyi kimi rəftar etməyi özünə rəva görə bilər. Bacısı oğlunun evlənməsi ledi Ketrini son dərəcə narazı salmışdı. Baş tutmuş toy haqda məktuba cavab verərkən, o, özünəməxsus olaraq sözü qızıl-qırmızı demək xasiyyətinə tam sərbəstlik verdi. Beləliklə, onun cavabında, xüsusilə də Elizabetin ünvanına o qədər təhqiramiz ifadələr yer almışdı ki, bir müddət Rozinqslə hər hansı bir ünsiyyət kəsildi. Ancaq sonradan Darsi Elizabetin tövsiyəsi ilə inciklik hissinə məhəl qoymamağa qərar verdi və banşığa doğru addım atdı. Müəyyən tərs cavablardan sonra ledi Ketrin ya öz bacısı oğlunu çox istədiyindən, ya da onun arvadının özünü necə saxlamasını öyrənməyi arzuladığından, nəhayət, qəzəbini mərhəmətlə əvəzlədi. O, o qədər özünü sadə apardı ki, bu evin kölgəsi belə təkcə ləyaqətsiz ev sahibəsinin varlığı ilə yox, eləcə də Elizabetin Londondan olan dayısının və onun xanımının ziyarətləri ilə təhqir olunmuş olsa da, Pemberliyə ziyarətə gəldi. Qardinerlərlə onların çox yaxın münasibətləri quruldu. Elizabet kimi Darsi də onları gerçəkdən sevirdi. Mister və missis Darsilərin hər ikisi Elzabeti Derbişirə aparan və bununla da onların ittifaqına yardımçı olan dostlanna hərarətli minnətdarlıq hissini həmişə qoruyub saxladılar. ROMAN BARƏDƏ QEYDLƏR downloaded from KitabYurdu.org 518
Kassandranm qeydlərində bildirilir ki, romanın “İlk təəssüratlar” adlanan ilk variantı 1796-cı ilin oktyabrı ilə 1797- ci ilin avqustu arasında, “Elinor və Marianna”dan dərhal sonra yaradılıb. 1797-ci il noyabrın ı-də Ceyn Ostinin atası Corc Ostin naşir Kedellə məktub göndərərək onu “müəllifin hesabına” nəşr etməyi təklif edib. Corc Ostinin təklifi rədd olunub. Bundan sonra ailə arxivində “İlk təəssüratlar” barədə qeyd yoxdur. Romanın yekun variantı isə “Qürur və qərəz” adlandırılıb. İlkin mətn saxlanılmayıb, ona görə də sonuncu redaksiyasının ondan nə qədər fərqləndiyini demək çətindir. Romanın adının dəyişdirilməsinə səbəb, görünür, 1801-ci ildə M.Holfordun “İlk təəssüratlar” adlı kitabının nəşr edilməsi olub. Yeni ad isə Fanni Berninin “Sesiliya” (1782) romanından əxz olunub. “Sesiliya”nm beşinci cildində qəhrəmanlardan biri olan doktor Lister romanın mənasını belə rezüme edir: “Bütün bu kədərli əhvalat Qürur və Qərəzin nəticəsidir. Ancaq yadda saxlayın: dərdlərimiz Qürur və Qərəzdən qaynaqlanırsa, onlardan xilasımız üçün də Qürur və Qərəzə borcluyuq. Çünki dünyada xeyir və şər arasında ecazkar bir tarazlıq var”. Ola bilər, “Qürur və qərəz” romanı “Sesiliya”ya parodiya kimi düşünülüb. Hər halda məşhur ingilis ədəbiyyatşünası F.Livis belə bir ehtimalı istisna etməyərək yazır ki, “Qürur və qərəz” sözsüz ki, “Sesiliya”nm gerçəkçi variantıdır. Ostinin yaradıcılığı downloaded from KitabYurdu.org 519
üzrə daha bir böyük mütəxəssis B.Saut güman edir ki, “Qürur və qərəz” “Ser Çarlz Qrandison”a parodiyadır. 1813-cü ilin 23 yanvarında “Morninq kronikal”da T.Ecertonun nəşriyyatında “Qürur və qərəz”in nəşr olunması barədə xəbər işıq üzü gördü. Yanvarın 27-də Ceyn Ostin ilk müəllif nüsxəsini aldı, 29-da isə roman kitab mağazalarında göründü. Kitabın titul vərəqində yazılırdı: ““Qürur və qərəz”. “Hisslər və hissiyyat”ın müəllifinin 3 kitabda romanı. Qiyməti 18 şillinq”. Romanın müəlliflik hüququnu Ostin Ecertona 110 funta satmışdı (müəllif 150 istəsə də, naşir bu qədər vermişdi). Roman 1500 nüsxə çap olunub, iyula qədər hamısı satılıb. Ecerton Ceyn Ostinə heç nə demədən romanı ikinci dəfə çap etmişdi. Ona görə də o, birinci nəşrdə buraxılan səhvləri düzəltmək imkanında olmayıb. Roman üçüncü dəfə 1817-ci ildə Ostinin sağlığında nəşr olunub. Tezliklə roman haqqında rəylər yazılmağa başlayıb. Elizabet, Darsi, Kollinz obrazları xüsusilə tərifli qiymətlər alıb. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|