© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
41
Ölkə ƏOŞHDBMTK-nı ratifikasiya edirsə, bu o deməkdir ki, Konvensiyada deyilənlərə əməl
etməyə və sənəddəki hüquqlara praktikada əməl olunması üçün dəyişikliklər etməyə razılaşır.
ƏOŞHDBMTK əlilliyi olan şəxslər üçün niyə əhəmiyyətlidir?
1. BMT-nin Əlilliyə dair Komitəsi tərəfindən əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqinə dair
performansı üzrə hesabatlar vasitəsilə
hökuməti məsuliyyətə cəlb edir.
2.
Əlilliyi olan insanlara onların həyatına təsir edən siyasət barədə öz sözlərini
qətiyyətlə demək imkanı verir. Güman var ki,
hökumət əlilliklə bağlı yeni qanun yaradanda,
yeni siyasət yürüdəndə və Konvensiyada nəzərdə tutulan öhdəlikləri necə yerinə yetirdiyi
barədə BMT-yə hesabat yazanda öz planlarının icrasına əlilliyi olan şəxsləri də cəlb edəcək.
3.
Hökumət və dövlət qurumlarının əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarını müdafiə və təşviq
etməsi üçün yeni standartlar qoyur. Bu, inklüziv təhsil və ya istədiyin yerdə yaşamaq
hüququ kimi məsələlərdən ətraflı bəhs edən ilk insan hüquqları razılaşmasıdır.
4.
Əlilliyi olan şəxslərin öz həyatlarını nəzarətə götürməsini və cəmiyyətdə tam
iştirakını gücləndirmək üçün hökumətin üzərinə geniş əhatəli məsuliyyətlər qoyur.
5.
Konvensiya əlilliyə qarşı ayrı-seçkilikdən daha güclü və tam müdafiəyə gətirib çıxara
bilər. Hökumət əlilliyə qarşı ayrı-seçkiliyə dair qanundakı boşluqları doldurmaq üçün tədbir
görməyə məcbur olar.
6.
Bu sənəddən Bərabərlik Borcu ilə yanaşı İnsan Hüquqları Aktının şərhi məqsədilə,
insan haqlarına hörmət olunmadıqda mübarizə aparmaq və əlilliyi olan insanların
bərabərliyi istiqamətində işləmək üçün istifadə edilə bilər.
7.
Əlilliyi olan şəxslər və onların təşkilatları milli, yaxud yerli səviyyədə hansısa
məsələlər üzrə danışıb razılığa gəlmək, icra orqanlarına təsir göstərmək üçün bu
sənəddən istifadə edə bilərlər (məsələn, yerli hökumət qurumu əlilliyi olan şəxslərin
müstəqil yaşamasına dəstək verən başlıca sosial xidmətləri ləğv etməyə çalışanda).
8.
Konvensiya əlilliyi olan şəxslərə qarşı müsbət münasibətləri təşviq etməlidir -
çünki hökumətin əlilliyi olan şəxslərin hüquq və ləyaqətinə hörmətin təbliği və bu sahədə
maarifləndirmə aparmaq, onlara qarşı xürafat yönümlü pis rəftarı aradan qaldırmaq və
onların cəmiyyətə verə biləcəyi töhfələr barədə təşviqat aparmaq üzrə öhdəliyi var.
ƏOŞHDBMTK-da kimin hüquqları tanınır?
ƏOŞHDBMTK əlilliyi olan şəxslərin insan hüquqları barədədir. Bu, sağlamlıq məhdudiyyəti,
xəstəliyi, zədəsi olan, cəmiyyətdə iştirak üçün maneələrlə üzləşən şəxs ola bilər. Bu sıraya
eşitmə qabiliyyəti olmayan insanlar, qavrama, hissi, psixi, fiziki sağlamlıq məhdudiyyətləri,
autizmi, epilepsiyası, İİV+ olan insanlar daxildir.
Konvensiyada deyilir ki, «əlilliyi olan şəxs» kateqoriyasına uzunmüddətli sağlamlıq məhdudiyyəti olanlar
aiddir. Ancaq bu anlayış qısamüddətli sağlamlıq məhdudiyyəti olan insanları da əhatə edə bilər.
İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu
© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin
əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi
42
Konvensiya əlilliyin sosial modelinə əsaslanır. Sənəd sağlamlıq məhdudiyyəti olan şəxslərin
cəmiyyət tərəfindən yaradılmış maneələrlə kənarlaşdırılmasını etiraf edir – onlar əlçatımlı
olmayan xidmətlər, mühitdən doğan maneələr, xürafat və stiqma vasitəsilə əlil edilirlər.
Orada deyilir ki, maneələr zaman keçdikcə fərd üçün dəyişilir.
ƏOŞHDBMTK beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında hansı
öhdəlikləri qoyur?
Əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının həyata keçirilməsində beynəlxalq əməkdaşlığın əhəmiyyəti
dünyada tanınır. Konvensiya buna aydın şəkildə münasibət bildirir və dövlətlərin bir-biri,
eləcə də, uyğun beynəlxalq və regional təşkilatlar, vətəndaş cəmiyyətləri ilə aşağıdakı
şəkildə əməkdaşlıq etməsini onların qarşısına öhdəlik qoyur:
• məlumat, təcrübə, təlim proqramları və ən yaxşı təcrübələrin paylaşılması yolu ilə
potensialı artırmaq
• tədqiqat proqramları və elmi biliklərə əlçatımlılıqa kömək etmək
• maliyyə yardımı və köməkçi texnologiyalarla təmin etmək.
Beynəlxalq əməkdaşlığa dair ayrıca maddə daxil etməklə (maddə 32) Konvensiya
vurğulayır ki, əlilliyi olan şəxslər bütün bu fəaliyyətlərdə (onların arasında beynəlxalq inkişaf
proqramları da var) iştirak etməlidirlər. Hər bir ölkədə əlilliyi olan şəxslərin böyük faizinin
yoxsulluq içində yaşadığını nəzərə alsaq, bərabərsizlik və diskriminasiyanın güclənməsini
aradan qaldırmaq üçün onları inkişaf proqramlarının planlaşdırılması və həyata keçirilməsi
işinə cəlb etmək vacibdir.
Konvensiya təsdiq edir ki, əlilliyi olan şəxslərin insan hüquqlarının təşviqi üçün Konvensiyaya qoşulmuş
dövlətlər, geniş ictimaiyyət, BMT-nin xüsusi agentlikləri, Dünya Bankı və digər inkişaf bankları, Avropa
Komissiyası və Afrika İttifaqı kimi beynəlxalq və regional təşkilatlar mühüm rol oynamalıdır.
ƏOŞHDBMTK hökumətin üzərinə hansı öhdəlikləri qoyur?
Konvensiyanın 4-cü maddəsinə əsasən, bu sənədi ratifikasiya edən dövlət əlilliyi olan
şəxslərin əsas hüquq və azadlıqlarının ayrı-seçkilik qoyulmadan tam həyata keçirilməsi
öhdəliyini üzərinə götürmüş olur.
Hər bir dövlət ixtiyarında olan resursların əhəmiyyətli hissəsindən istifadə etməklə iqtisadi,
sosial və mədəni hüquqların tədricən həyata keçirilməsi üçün tədbirlər görməlidir. Başqa
sözlə, tədricən həyata keçirmə kimi əks olunan bu öhdəlikdə bildirilir ki, çox zaman bu
hüquqları tamlığı ilə həyata keçirmək lazım gəlir (məsələn, sosial və səhiyyə xidməti
sistemlərinin yaradılması və inkişaf etdirilməsi gərək olan ölkələrdə).
Tədricən həyata keçirmə prinsipi Konvensiyaya qoşulan dövlətlərə konvensiya məqsədlərinə
nail olmaq üçün elastik fəaliyyət imkanı verir ki, bu da inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün
xüsusilə əhəmiyyətlidir. Bununla belə, bu prinsip Konvensiya ilə qorunan hüquqlara təminat
vermək öhdəliyindən dövlətləri azad etmir. Məsələn, dövlət əlilliyi olan şəxsləri sosial
yardımdan kənarlaşdırmamalı və məhrum etməməlidir.
