BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azadlıq Komitəsi rəhbərliyi daxilində gedən mübarizə Qollun xeyrinə nəticələndi. Jiro istefaya getdikdən sonra Qoll müqavimət hərəkatının yeganə lideri oldu. İkinci cəbhənin açılması ərəfəsində Şari de Qoll Çerçilin dəvəti ilə Londonda səfərdə olarkən ingilis hökuməti ona yardım edəcəyini bildirdi. 500 minədək Fransa daxili qüvvələri işğalçılara qarşı üsyan qaldırdı. Bu zaman Parisdə və ölkənin digər yerlərində xalq üsyanları başladı. Tələbə və şaxtaçıların tətilləri ölkəni bürüdü. Xalq işğalçılara qarşı mübarizədə antifaşist qüvvələri müdafiə etdi. Nüfuzu sürətlə aşağı düşən Vişi hökuməti süquta uğradı. Mökumətin üzvlərinin əksəriyyəti həbs edildi. 1944-cü il avqustun 25-də Paris üsyançılara təslim olan gün Şari de Qoll paytaxta gəldi. Avqustun 26-da Parisdə Yelisey çölündə nümayiş və parad keçirildi. Müttəfiqlərlə əlaqələrini genişləndirən Fransa Müvəqqəti hökumətinin başçısı Şari de Qoll, xarici işlər naziri J.Bido və qərargah rəisi general Jyuen noyabrın 27-dən dekabrın 13-dək SSRİ-yə səfər etdilər. İrandan Moskvaya gedərkən Azərbaycanda olan nümayəndə heyətini Binə hava limanında respublika rəhbərləri və Moskvadan gələn şəxslər qarşıladılar. Bir gün Bakıda qalan nümayəndə heyəti Ü.Hacıbəyovun “Koroğlu” operasına tamaşa etdi. Hava şəraitinin əlverişsiz olması ucbatından Moskvaya qatarla gedən fransız nümayəndə heyəti yolüstü Stalinqrada baş çəkdi. Dekabrın 10-da Moskvada tərəflər arasında müttəfiqlik və qarşılıqlı yardım haqqında saziş imzalandı. Saziş iki ölkənin müttəfiqliyini gücləndirdi. Bundan sonra Fransa antihitlerçi koalisiyada daha fəal iştirak etdi. Fransızlar dekabnn 14-də Bakıdan keçərək ölkələrinə döndülər. İkinci dünya müharibəsində Almaniya və müttəfiqlərinin məğlub edilməsi Avropadakı siyasi şəraitə əsaslı təsir göstərdi. Fransa xalqının tarixində yeni dövr başlandı. 171 V BÖLÜM AMERİKA BİRLƏŞMİŞ ŞTATLARI Birinci dünya müharibəsinin ABŞ üçün nəticələri Avropada müharibənin başlanması ABŞ əhalisini sarsıtdı. Bəziləri müharibənin uzaqda olduğu qənaətində idi. Lakin onun iqtisadi və siyasi əks-sədası çox sürətli və dərin oldu. 1915-ci ilə qədər tənəzzülə gedən ABŞ iqtisadiyyatı Avropadan alınan hərbi sursat sifarişi ilə əlaqədar olaraq çiçəklənməyə başladı. Müharibədə iştirak edən hər iki tərəf Amerika xalqının milli ehtiraslarını qızışdıraraq təbliğat kimi istifadə edirdi. Amerikalıların hər üçündən biri ya xaricdə doğulmuş, ya da onların valideyinlərindən biri və yaxud hər ikisi xarici ölkələrədə doğulmuşdu. Bundan əlavə, həm Böyük Britaniya, həm də Almaniya ABŞ-ın böyük dənizlərdə yük daşımasına qarşı çıxırdı. Belə vəziyyət prezident Vudro Vilsonun kəskin etirazına səbəb olurdu. Lakin ABŞ-la Almaniya arasında müzakirələr getdikcə daha təhlükəli şəkil alırdı. Almaniya rəhbərliyi Britaniya adaları ətrafındakı sularda bütün ticarət gəmilərinə hücüm ediləcəyini bildirdi. Belə olduqda Vilson xəbərdarlıq etdi ki. Birləşmiş Ştatlar bitərəf dövlət kimi ticarət məqsədi ilə geniş dənizlərdə öz ənənəvi hüquqlarından imtina etməyəcəkdir. Almaniya və Böyük Britaniya isə bitərəflik hüquqi ilə razılaşmırdı. Vilson bəyanat verdi ki, amerikan gəmilərinə və vətəndaşlarına hər hansı fəlakət üz versə, ABŞ Almaniyanı məsuliyyətə cəlb edəcəkdir. Bu bəyanatdan az sonra Almaniya Böyük Britaniyanın “Lusitania” gəmisini batırdı. Ölən 1200 sərnişinin 128 nəfəri amerikan idi. Bu xəbər amerikalıları qəzəbləndirdi. Almaniya ABŞ-ın müharibə edəcəyindən təşvişə düşdü. Alman komandanlığı gəmilərə xəbərdarlıq atəşi açmaq barədə göstəriş verdi. Lakin az sonra Böyük Britaniyanın “Arabic” gəmisi xəbərdarlıq edilmədən batırıldı. Bir fransız gəmisində də 172 amerikanlar alman hərbçiləri tərəfindən vuruldu. ABŞ hökuməti Almaniyaya nota verərək sualtı müharibəni dayandırmayacağı təqdirdə Birləşmiş Ştatların onunla münasibətləri kəsəcəyini bildirdi. Almaniya bu tələblə razılaşdı. Lakin 1917-ci il yanvarın 22-də Almaniya hökuməti məhdud sualtı müharibəni davam etdirəcəyini bildirdi. Aprel ayında 5 amerikan gəmisi batırıldıqda Vilson konqresdən müharibə elan etməyi xahiş etdi. Bu zaman ingilis kəşfiyyatı Almaniyanın dövlət katibi Simmermanın Meksikadakı alman səfirinə göndərdiyi teleqramı ələ keçirərək amerikanlara verdi. Almaniya Meksikanı ABŞ-a qarşı müharibəyə başlamağı təhrik edirdi. Bunun müqabilində ABŞ-ın XIX əsrdə Meksikadan aldığı sərhəd ştatları geri qaytarılmalı idi. ABŞ Almaniyanın müharibədə qələbə qazanmasına, geosiyasi planlarını reallaşdırmasına yol vermək istəmirdi. Müharibədə qələbə Almaniyanı Avropa, Kiçik Asiya, Afrika, hətta Latın Amerikasında hegemon qüvvəyə çevirə bilərdi. Beləliklə, ABŞ aprelin 6-da Almaniyaya müharibə elan etdi. Birləşmiş Ştatların 1 mln. 750 min nəfərlik qoşun hissələri Fransada cəbhə boyu düzüldü. ABŞ-ın bilavasitə köməyi və iştirakı ilə Almaniya və müttəfiqləri müharibədə məğlub edildilər. Birinci dünya münaribəsinin ABŞ üçün ciddi sosial-iqtisadi nəticələri oldu. Müharibənin gedişində 120 min amerikan öldü. 230 min yaralandı. Lakin hərbi əməliyyatlar ölkə ərazisində getmədiyi üçün dağıntılar olmadı. Müharibənin gedişində ABŞ 25,7 mlrd, dollar xərclədi. Əldə etdiyi gəlir isə 35 mlrd, dollar oldu. Avropanın 20 ölkəsi Birləşmiş Ştatlara təxminən 10 mlrd, dollar borclu qaldı. Xarici ölkələrin ABŞ-a olan yalnız hərbi borcları 8 mlrd, dollar idi. Müharibə ölkənin milli sərvətlərinin artmasına gətirib çıxardı. 1914-1920-ci illərdə ABŞ-ın milli sərvətləri 2,5 dəfə artdı. Dünya qızılının 50%-i ABŞ-ın əlində cəmləndi. Müharibədən əvvəl xaricə kapital qoyuluşu İngiltərədən 6, Fransadan 4,5 dəfə az idisə, müharibə nəticəsində ABŞ-ın xaricə kapital ixracı 6 dəfə artaraq 11 mlrd, dollar oldu. Ölkənin xarici ticarətinin ümumi həcmi artdı. Müharibə ABŞ sənayesinin inkişafına müsbət təsir göstərdi. 173 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|