Boshqaruv psixologiyasi

Boshqa odamlarga ta’sir ko‘rsatish.
Bevosita va bilvosita hukumronlikdan tashqari mo‘ljallangan hukumronlik ham bor. Bu shunday hukumronlikki inson uning mavjudligini boshqa odamga tirgab qo‘yadi. U bevosita va bilvosita bo‘lishi mumkin. Bilvosita mo‘ljallangan hukumronlik –biz bu odam bilan tanish bo‘lmagan va u haqida boshqalardan eshitgan payitda namoyon bo‘ladi. Siz qo‘rqadigan odamda taxmin qilingan bevosita hukumronlik sizning kuchingiz va mavqeingizni juda chegaralab qo‘yishi mumkin. Bizning hatti-harakatimizda atrofdagilar ta’sir ko‘rsatadilar. Boshqa odam qanday tushunadi yok nima deb o‘ylaydi deb bizni juda xavotirga solgan yoki tashvishlantirgan chog‘da biz ko‘pincha asossiz ravishda o‘z hulq atvorimizni o‘zgartiramiz. Masalan do‘stimizning iltimostini bajarib biz ishga ziyon keltiradigan hatti-harakatlar qilishimiz mumkin.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, erkaklarga nisbatan ayollar shaxsiy munosabatlarga beriluvchan bo‘ladilar. Ular erkaklardan ko‘ra ko‘proq boshqa odamlar va ularning fikr- mulohazalari izmida bo‘ladilar, ba’zan atrofdagilarning qanday tushunishi va u nima o‘ylashi shunchalik tashvishlantiradiki ular o‘z hatti-harakatlari bilan boshqlarni ranjitmaslik va yaxshibaho olish uchun har qanday ishni qilishga tayyor bo‘ladilar. Ular go‘yoki hukumronlikni boshqalar tashvishiga va ularga yoqishiga almashtigandek tuyuladi. Insonga hukumronlikni tirkab qo‘yish va taxmin qilishga odamlarni nima majbur qiladi?
Buning uchun boshliq qattiyatlik ko‘rinshi, irodasini namoyish qilib o‘z saltanatini sezishi va o‘zini tutishi lozim. Boshqa odamlar esa bizgato‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi lozim bo‘lmagan bizning xodimlarimiz nima uchun ba’zida biz ularning izmiga tushib qolganimizni, ular bizning ustimizdan hukumronlik qilayotganini sezamiz?
Xulosalar. Ha, lider bo‘lish mumkin.
Lider-bu lokamativga o‘xshaydi. U izidan boshqalarni ergashtiradi. Uning orqasidan ketayotgan har bir kishining o‘z maqsadi o‘z og‘irligi bor. Ammo ular bitta yo‘lan boadilar. Tadbirkor –lider –professional. Lider oxirigach boradi. U o‘z g‘oyasini biladi, o‘z maqsadini biladi, unga qanday etib borishini biladi.
Lider faqat uzoqdagi maqsadni emas, balki oraliq zinapoyalarini ham ko‘radi. Har bosqichda kishilarni qanday mukofotlash kerak? Bu ham liderning vazifasi.
Ha lider bo‘lish mumkin! Buning uchun faqat rejalashtirishni, tavvakal qilishni, odamlarni jalb qilishni o‘rganish kerak. Va har qanday vaziyatda ham aldamaslikni bilish kerak.
Kichkina narsada boshlang. Oldindan erishish ma’lum bo‘lgan eng kichik maqsadni tanlang vaunga erishing. Keyin–navbatdagisi sizga omad keladi, sizga va sizning ishingizga ishonadilar. Raxbar muvaffaqiyatini ta’minlovchilar

• 
  Tashkilotni saklab kolish
  
• 
  Natijaga erishish va samaradorlik
  
• 
  Unumdorlik
  
• 
  Xayotiyligi
  

Muvaffaqiyatni ta’minlash

• 
  Umumlashtirish
  
• 
  Situatsion yondashuvni zarurligi
  
• 
  Integratsiyalashgan yondashuv
  

Raxbar faoliyatini muvffaqiyatsizligi sabablari

• 
  YUkori ish xakki olishga xarakat kilish
  
• 
  Mansabini darajasi xakida kayg‘urish
  
• 
  O‘zi xakida kuprok kaygurish
  
• 
  YAkkalanish-magrurlanish
  
• 
  Fikri va xis-tuygusini yashirish.
  

Boshqaruv uslublari

• 
  Majburlash uslubi
  
• 
  Boshkaruvda psixologiyadan foydalanish
  

Boshqaruvchi etakchi samaradorligi

• 
  Akliy va jismoniy
  
• 
  faoliyat
  
• 
  Majburiyatlarni
  
• 
  taksimlash
  
• 
  Zarur karor kabul
  
• 
  kiladi
  
• 
  Karor ijrosini
  
• 
  nazorat etadi
  

Gurux a’zolariga ta’sir etish va yunaltira olish imkoniyatiga ega Ma’lum vazifalarni bajarilishiga ta’minlay oladi.
Etakchi

• 
  Raxbar sifatida uzini kanday tutishi kerak?
  
• 
  Tashkilotni oldiga kuyilgan maksadga erishish uchun kishilarni iunaltirishda kaysi xatti-xarakat va ta’sir vositalari samarali xisoblanadi?
  

Liderlik – etakchilik?

• 
  Bu raxbar va xodimlar urtasidagi uziga xos munosabat bulib, ma’lum vaziyatdagi turli xil xokimlik shakllariga asoslangan xolda xodimlarni muassasa maksadiga yunaltira olish imkoniyatidir
  

Liderlikning zarur shart-sharoitlari

• 
  Muassasada xokimlikka ega bo‘lish Xokimlik konunchilik bilan mustaxkamlanishi lozim. (ba’zi xollarda kuchli bilim v imkoniyat bilan)
  
• 
  Lider muassasada sotsial, psixologik va emotsional poydevorga ega bulishi lozim.
  

Liderlik

• 
  Rasmiy lider- kul ostidagi xodimlarga egallab turgan lavozimi nuktai nazaridan ta’sir etish Norasmiy lider- xodimlarga.ta’sir etish uning egallab turgan lavozimi nuktai nazaridan emas, boshka xodimni shaxsiy kobilyati.bilimi, malakasi va boshka imkoniyatlari orkali amalga oshiriladi.
  

Etakchilik yondashuv uslublari

• 
  SHaxsiy sifatlari
  
• 
  Xati-xarakatlari
  
• 
  Situatsion yondashuv
  

Etakchining shaxsiy sifatlari

• 
  Bilim olishga intilish Ishonchliligi Javobgarlikni xis etishi Aktivligi- tashabuskorligi Ijtimoiy aktivligi Ijtimoiy-iktisodiy
  

Etakchilikka hatti-harakat nuqtai nazaridan yondashuv

• 
  Raxbarlik shakli- bu muasasada maksadiga erishish uchun faoliyat olib borish jarayonida raxbarni kul ostidagi xodimlarga nisbatan munosabatini uslubi shaklidir.
  

Etakchilikka hatti-harakat nuqtai nazaridan yondashuv

• 
  Raxbarlik shakli (stili)
  
• 
  avtokratik
  
• 
  demokratik
  
• 
  ishga yunaltirilgan shakli
  
• 
  insonga yunaltirilgan shakli
  
• 
  liberal
  

Avtokrat raxbarlikdagi Duglas MakGregorning X nazariyasi

• 
  Raxbar fikricha:
  
• 
  -Kishilar ishlashni yoktirmaydilar va ishdan kochishga xarakat kiladilar
  
• 
  -Kishilarda uzini yaxshi kurish yuk, javobgarlikdan kochadilar, ularni boshkalar boshkarishini yaxshi kurishadi.
  
• 
  -Kishilar ularni ximoya kilishlarini xoxlaidilar
  
• 
  •SHuning uchun kishilarni ishlatish uchun majburlash, nazorat kilish va jazolashga taxdid kilish lozim.
  

Demokrat raxbarlikdagi Duglas MakGregorning U nazariyasi

• 
  Raxbar fikricha:
  
• 
  mexnat -tabiiy jarayon. YAxshi sharoitda kishilar javogarlikni uzlariga olishga va ishlashga xarakat kiladilar.
  
• 
  kishilar tashkilot maksadlariga tortilgan bulsa.uzini-uzi boshkarish va uzini-uzi nazorat kuchli buladi
  
• 
  Kishini tashkilot maksadiga tortilishi ragbatlantirish funksiyasini bajaradi. muammoni ijodiy xal etish kobiliyati kup uchrab turadi,
  
• 
  SHuning uchun u uz e’tiborini xodimlarni ishlash va yashash sharoitlarini yaxshilashga karatadi.
  

Liberal raxbarlik shakli

• 
  U jamoa a’zolarini ishiga aralashmaydi, xodimlarga tulik mustakkillik beradi. Xodimlar bilan xushmuomlada buladi
  
• 
  Kabul kilgan karori uning obruyiga ta’sir etishini sezib kolsa uni bekor kilishga tayyor, jur’atsiz
  

Ishga va insonga yo‘naltirilgan raxbarlik

• 
  Ishga yunaltirilgan raxbarlik vazifalarni aniklash va mexnat unumdorligini oshirganlik uchun ragbatlantirish tizimini ishlab chikarish xakida kayguradi '',
  

• Insonga yunaltirilgan raxbarlikda asosiy e’tibor insoniy munosabatlar urnatish orkali mexnat

  
  
• 
  unumdorligini oshirishga karatilgan buladi
  

Raxbarni xodimlarga nisbatan tarkibi va e’tiboriy jihatdan hatti-harakatininig klassifikatsiyasi
- xodimlar urtasida vazifalarni taksimlash
- vazifalarni tushuntiradi va bajarishdagi talablarni aniklaydii
ish jadvalimi rejalashtiradi ish bajarilishiga yondashuvlarni ishlab chikadi
-o‘zini ishni bajarilishi xakidagi kaygurushini xodimga utkazishim kerak "