Bu çalışmada doğu düşüncesinin öznel olan doğası tanımlanarak; hermetik düşünce

611

DOĞU DÜŞÜNCESİNDE HERMETİK RUHSAL SİMYA TECRÜBESİ 

VE HACI BEKTAŞ-I VELÎ’NİN MAKÂLÂTI

bilgi tanrısal öznellikten alınarak, alan kişilerin doğrudan öznelliklerini oluşturmakta ve 

sonrasında yine uygun kişilerin öznelliklerine aktarılmaktadır. Yani tüm süreç sıkı bir 

öznellikte devam ettirilmektedir.

Bu süreçte en önemli sorun hermetik bilgiye ulaşabilecek niteliğe insan zihninin ve 

ruhsal  konumunun  gelebilmesidir.  İşte  bu  dönüşüm  sürecini  sağlayan  bilim  ise  bakırı 

altına çevirme sembolizmi ile anlatılan Simya bilimi ile olmaktadır (İbn Haldun, 2005, 

s. 185). Buna göre hermetik düşünce maddeyi değil de gerçekte ruhu dönüştüren bir iş-

leme (simya) gereksinim duymaktadır. Nitekim simya biliminin önde gelen Müslüman 

temsilcilerinden Muhammed ibn Umayl (900-960) gibi simyacılara göre, bu ilim pey-

gamberlerden elde edilmiştir. Seth ve Enoch adlı peygamberler bu ilmi mısırlı Hermes’e 

öğretmişler, O da diğerlerine öğretmiştir (Starr, 2009, s. 64). Böylece Hermetik içerik ya 

da düşünce denildiğinde Hermes’in tarihsel kişiliğine yapılan atıflardan çok, farklı kül-

türlerde değişik biçimler ve kişiler üzerinden anlatılan ortak içerik esas olmaktadır. Buna 

göre, Hermetik düşünce ifadesi kutsal bir kişilikten başlatılan varlık ve bilgi süreçlerini 

imgelemektedir diyebiliriz.

1. Hermetik Simya Tecrübesi ve Geleneği

İnsan bilgisinin kutsal/aşkın bir kaynakla aydınlanması ve tecrübe edilen bir öz-şey 

ile tüm varlık ve oluşa yönelik olarak uygulanabilecek bir bilgeliğe ulaşılması hermetik 

öğretilerin ana öğesini oluşturmaktadır. Bu hermetik öğretilere göre yukarıda olanın aynı 

zamanda aşağıda, içerde olanın da aynı zamanda dışarıda olduğu bir gerçeklik birliği var-

dır. Bu gerçeklik birliği içerisinde de şeyler bir tek olanın bilinci olarak var olurlar.

13

mistik/gnostik geleneklere, felsefe ve tasavvuf öğretilerine değin hermetik düşünce 

geniş  bir  ölçekte etkin olmuştur.  Bu  bağlamda aşkın bir bilgiye  ulaşılması ve bu bil-

gi aracılığı ile insanlığın yüceltilmesi, hermetik metinlerin ana amacını oluşturmaktadır 

(Britannica, 2006, s. 867).  Hermetik metinler insan bilincinin içinde bulunduğu sanal 

ortamlardan kurtularak doğadaki gelişime uygun bir biçimde aşama aşama ilerleyen bir 

dönüşüm ve tekâmül sürecini gerçekleştirmesini sağlayan bir tür ruhsal teknolojilerdir 

(Hauck, 1999, s. ıx, x). Bu nedenle hermetik içerik, sır bilimlerin, özellikle de simyanın 

söz konusu edildiği bir konumda tanımlanır.

14

Geleneksel  bilimler  içerisinde  gizemini  koruyan  dallardan  birisi  olan  simya  (Alc-

hemy), modern kimya biliminin de köken olarak kendisine dayandırıldığı bir konumda 

kabul edilmektedir. Kimya ve eczacılık temelli klasik simya tanımlamalarında bu ilim: 

temel metalleri altına dönüştüren bir çözeltinin ya da bir yaşam iksirinin bulunabilme-

13) Zümrüt Tabletler olarak isimlendirilen ve eski Mısırlı kutsal bilge Hermes Trismegistus’a ait olduğu 

rivayet edilen antik mısır kaynaklı metinlerdir. M.S 1. yüzyılda Tyanalı Apollonius (Balinus) tarafın-

dan rivayet edilmiştir. William Hauck, The Emerald Tablets: Alchemy For Personal Transformation, 

Penguin, New York, 1999, s. 19 ve s. 51.

14) http://dictionary.reference.com/browse/hermetic, (Erişim Tarihi: 11-11-2013).

---

612 / Yrd. Doç. Dr. Mustafa Said KURŞUNOĞLU

EKEV AKADEMİ DERGİSİ

sini sağlayan bir metodun keşfedilebilmesi ve tecrübe edilmesi olarak anlatılmaktadır.

15

 

Simyanın bu şekilde nesnel bir doğada tanımlanmasına ya da bilinmesine karşın; herme-

tik literatürdeki anlamı ise yukarıdaki işlemleri yapabilecek zihinsel ve ruhsal dereceye 

kişinin belli bir eğitim yoluyla ulaşması neticesinde kendisinde ve çevresindeki dünya 

üzerinde gerçekleştirdiği ruh ve zihin gücüne dayalı bir tür sanatsal etkileme ve değişme 

olmaktadır.

16

 

Bu  doğrultuda  deneysel  bilimin  Orta  Çağ’daki  öncülerinden  Roger  Bacon  (1220-

1292) dünya tarihinin bu eski biliminin bilge Hermes ile olan bağıntısını anlatarak; Her-

metik simya tanımlamasını şöyle vermektedir: 

“Simya fizik-bedensel (corporal) bir bilim olup, basitçe biri tarafından oluşturulan ve 

bir kişiye verilen, bilgi ve etkileme yolu ile doğal olarak şeylerin daha kıymetli olmasını 

sağlayan ve yine doğal bir karışım yolu ile de onları daha iyi bir türe dönüştüren ilimdir… 

Yine bir başka tanımlamaya göre de simya gerçek tıp bilimidir. Bu ilim sayesinde tecrübe 

edilen iksir, kıymetsiz metallerin ya da mükemmel olmayan bedenlerin üzerine atıldığın-

da onları mükemmelleştirmektedir” (Bacon, 2004, s. i).

Simya ile ilgili bu tanımlamalarda dikkati çeken en önemli sorun, bu bilimin madde-

leri daha kıymetli olana dönüştürme ile mi veya özel bir iksiri bulmaya çalışan kimyasal 

bir tıp çalışması ile mi, ya da insanın olgunlaştırılması ve mükemmel insanın tecrübe 

edilmesi ile mi uğraştığının tam olarak ortaya konamamış olmasıdır. Ancak simyanın 

geleneksel anlamda gerçekte bu üç uğraşının da adı olarak kullanıldığını söyleyebiliriz. 

Bu noktada insanın zihinsel ve ruhsal gelişimi ile ilgilenen bir gelenek olarak simyanın 

özellikle vurgulandığı alan, hermetik düşünce alanı olmaktadır. 

Hermetizim ile ruhsal simyanın birlikteliğindeki en önemli neden hakikatlere ulaşma 

çabası içerisinde bir düşünce ekolü olarak hermetik düşüncenin gerçekliğin paradoksal 

ve mutlak doğasını anlamak için zihinsel ve ruhî bir gelişmeye zorunlu olarak ihtiyaç 

duymasıdır. Bu nedenle eğer teknik anlamda hakikati araştıran bir düşünce sisteminde bu 

hakikate ulaşmak için belli usul ve yöntemler belirleniyorsa ve bu usul ve yöntemler ara-

cılığı ile zihinsel ve ruhsal bir değişme, dönüşme hedefleniyorsa; bu durum da söz konusu 

sistemin hermetik simya geleneğine mensup olduğunu söyleyebiliriz. 

“Hermesçiliğe göre, kâinatın gerçeklerini anlayabilmek için önce erdemli bir ruh sa-

hibi olmak şarttır. Hermesçiliğin temel öğretisine göre madde karanlık ile özdeştir. Işık 

ise ruhtur ve aydınlık ruhtadır. Yeryüzü hayatı ruhun maddeyle mücadelesinden oluşan 

bir imtihan sürecidir. Hakikate erebilmek bu imtihanda başarılı olup olmamaya bağlıdır. 

Eğer ruh maddeye yenilip imtihanı kaybedecek olursa karanlığa tutsak olacak ve varlığını 

15) http://dictionary.reference.com/browse/alchemy (Erişim Tarihi: 11-11-2013)

16) Hermetik anlamda simya: ünlü felsefe taşı alegorisinde olduğu gibi, sanılanın aksine materyaller-

den altın tecrübe etmek değil de, zihinsel güçlerin üstünlüğüne ve ustalığına ulaşmak anlamında bir 

insanî dönüşüm ve olgunlaşma sanatı anlamında kullanılmaktadır. Three Initiates, The Kybalion: A 

Study of The Hermetic Philosophy of Ancient Egypt and Greece, Pacifing Publishing Studio, 2010, s. 

3.

---