Bu çalışmada doğu düşüncesinin öznel olan doğası tanımlanarak; hermetik düşünce
Yüklə 348,09 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İNTERNET KAYNAKLARI
623 DOĞU DÜŞÜNCESİNDE HERMETİK RUHSAL SİMYA TECRÜBESİ VE HACI BEKTAŞ-I VELÎ’NİN MAKÂLÂTI dişiliğe nispet edilmekte ve bu sanatın üretkenliğine vurgu yapılmaktadır da diyebiliriz. Nitekim sûfîlikte ve özellikle Anadolu sûfîliğinde kadınların da velayet makamına çıktık- ları metinlerden anlaşılmaktadır (Şisman, 2009, s. 16). Sonuç Doğu düşüncesi pek çok farklı örnekle tanımlanabilir olmakla beraber, alevi/sufi ge- leneğin bu düşüncenin pek çok değişik tezahürünü içinde barındırdığını söyleyebiliriz. Hermetik mirastan felsefeye, Budist ve Maniheist geçmişten simyaya değin bu mistik gelenek, İslam ile insanlığın ortak birikimi arasında kurduğu güçlü ilişki ile entelektüel bir başarı ortaya koymaktadır. Bu başarının diğer bir kayda değer yanı da Makâlât ör- neğinde de görüldüğü gibi oldukça sıradan olabilmesidir. Hermetik gelenek gerçekliğin öznel bilgisini yarı-kutsal ruhânî kişilikler ya da peygamberler aracılığı ile elde ederek; tecrübe etmeye çalışan felsefî bir akımdır. Bu akım eğitim ve aktarım dili olarak ruhsal simya metodunu kullanmaktadır. Hermetik düşünce ve simyanın semavi dinler ve doğu/batı felsefeleri üzerinde önemli etkileri sadedinde, Alevî/Bektaşi gelenek üzerinde de etkili olduğunu söyleyebiliriz. Böy- le düşünmemizin en önemli nedenlerinin başında incelediğimiz makâlât adlı eserin dört kapı-kırk makam adlı aşamalı ruhsal simya metodunu kullanmakta oluşudur. Bu aşamalı süreç sonunda yeni bir durum ortaya çıkmakta ve bundan kaynaklanan farklı bir algı doğ- maktadır. İşte bu farklı algı hermetik düşüncenin aşkınlığın öznelliğinden kaynaklanan hakikat bilgisine benzemektedir. Yine bir diğer neden de hermetik düşüncede kozmosu oluşturan dört unsur kavramının, tüm eser buyunca büyük bir önemle kurgulanmasıdır. Ayrıca rahmani-şeytani zıtlıklar dualitesinin, insanın dört unsura dayalı doğasından kay- naklanan dindarlık ve karakter dörtlemelerinin verilmesidir. Böylece zahitlik, âbitlik, ârif- lik ve muhiplik gibi dindar kişilik özellikleri doğal bir psikoloji ile açıklanmaktadır. Bu temalar ise öteden beri kullanılan hermetik hikmetlerdir. Yine cevherin suya, suyun reyhan gülüne ve gülünde kokuya dönüşmesi anlatılarak, ruhsal simya neticesinde canın aşka dönüşü betimlenir. Reyhan bitkisinin eski Mısır ve Hind dini inancında da aynı aktivite ile kullanılması kadimliğin etkisini gösteren bir baş- ka örnektir. Beşinci unsur ruhsal simya ile ulaşılan aşktır ki bu da hermetik hikmetteki etere karşılık gelen son merhalenin ismi olmaktadır. Burada aşk ölümü bile hissettirme- yen, göklerle insanı birleştiren coşkun bir iksir gibi tanımlanmaktadır. Bu son mertebeye gelindiğinde ortaya çıkan öznel algı, hermetik simyada anlatılan sonuçta elde edilen bir öz şeye tekabül etmektedir denilebilir. Buna göre nihai merhalede dünya-ahret, varlık- yokluk ve yeryüzü ile gökyüzü zıtlıklarının aşılması yaşanmaktadır. Bu ise aşağıda olanın yukarda ve yukarda olanın aşağıda olduğu, varlığın yoklukta, yokluğunda varlıkta olduğu hermetik hikmeti çağrıştırmaktadır. Buna göre aşk saklı gerçekliği sembolize etmektedir. Bu saklı gerçek de insanın aşkla tanrıya yücelmesi ve tanrının da insanın aşkla dolu öz- nelliğinde içselleştirilmesi olmaktadır denilebilir. Böylece Alevi-Bektaşi geleneğinde ruhsal simyanın, Yeni Plâtoncu türüm felsefesi- nin, Pisagoryan hurufiliğin ve hermetism gibi hakikati özneleştiren kadim geleneklerin
624 / Yrd. Doç. Dr. Mustafa Said KURŞUNOĞLU EKEV AKADEMİ DERGİSİ izlerinin görüldüğünü ifade edebiliriz. Bu doğrultudaki entelektüel bir mistisizim içe- risinde ehli beyt inancına dayalı ezoterik bir karakterin özgün olarak ortaya çıktığını da söyleyebiliriz. Tarihsel olarak, Horasan bölgesinin çok kültürlü yapısında ortaya çıkarak; bir başka çok kültürlü alan olan Akdeniz havzasına ulaşan Alevi/Bektaşi göçlerinin, ka- dim kültürlerin farklı izlerini taşımaları doğal bir olgu olarak da gözükmektedir. Makâlât’ta dört kapı kırk basamak şeklinde özetlenen ruhsal simya öğretisi aracılığı ile dini tecrübe yaygın bir biçimde öğretilmek istenmektedir. Bu durum doğru ve uygun olan metot bulunduğunda dini öznelliğin eğitim yoluyla çoğalabileceğini göstermektedir. Bu bağlamda İslam dininin temel yayılma esprisinin, böylesi bir öznel eğitim metodunun ilk dönemde başarı ile uygulanması ile ilişkili olduğunu söyleyebiliriz. Makâlât eseri, yüksek bir entelektüel arka planın halk tarafından da anlaşılmasını ve havas denilen seçkinlere hitap edebilmesini sağlaması açısından son derece başarılı bir eserdir. Özellikle ruhsal simyanın uygulanması ile kişisel gelişim ve dönüşümün sistema- tik bir hale getirilme başarısı dikkate değerdir. Makâlât tasavvuf anlatısında İslamî çer- çeve içerisinde hermetik bir anlatım yolu izleyerek ve bir ruhsal simya dönüşümü süreci önererek, irfanın tecrübesinin, içselleştirilmesini ve toplum üzerinde aydınlatıcı bir etki sağlamasını hedeflemektedir. Ruhsal simya aracılığı ile düşüncenin evrimi ve başkalaşım geçirerek mükemmelleş- mesi hedeflenmiştir. Bu durum da doğu düşüncesinde aşkın olana yönelik tamamen iler- lemeci bir bakış açısının olduğunu göstermektedir. Doğrunun ve gerçeğin tanımlanması ruhsal aşamalara bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. İnsanın bu başkalaşım ile ilahi öznelliğe varışı, tanrının mutlak gerçekliğine tanık olması olarak tecrübe edilmektedir. İslam dininin vahye dayalı oluşu ve vahyin de muhatap aldığı karşısındaki aklın aşkın doğasından kaynaklanan zahir-batın dualitesi, bir ara alanı ortaya çıkarmaktadır. Bu ara alan ilahi ve insani öznelliğin arasında bulunmaktadır. Peygamberin sözleri olan Hadisler bu ara alanın öznel ürünleri olarak değerlendirilebilir. Bir alt basamakta ise Allah ve pey- gamber dualitesinden kaynaklanan ara alandan Hz. Ali ve ehli beyt imamlarının bireysel öznelliğine dayalı Sûfî düşüncenin doğduğunu da söyleyebiliriz. Bu ara alandan hermetik bir alevi/sufî velayet anlayışı doğmaktadır. Batı düşüncesinin nesnel yönü ağır basan yanına karşın doğu düşüncesi ise parça ve bütünde sürekli öznel kalmaya yönelen bir konumda gözükmektedir. Bu öznel doğa, doğu dünyasında din duygusunun ve hareketliliğinin sürekli ve yaygın olmasının da bir nedeni olarak değerlendirilebilir. Varlıktan çok var olmanın, bilgiden çok bilenin önemsendiği bu düşünce dünyasında sorunlar ontolojik değil de epistemolojik olarak algılanmaktadır. Böylece batı dünyasında ortaya çıkan varlık sorunu kaynaklı krizler yerine, bilgisizlik kaynaklı sorunlar daha çok yaşanmaktadır. Her tür bilgeliğe doğu toplumlarında verilen önem, bu bilgi sahiplerinin kutsal bir öznellikte algılanmalarına da yol açmaktadır deni- lebilir. Sufi gelenek kutsal bilgelik yaklaşımının doğu düşüncesindeki güçlü bir temsilcisidir. Hz. Muhammed ile Hz. Ali arasındaki kutsal ilişki bu geleneklerde var oluşun başlangı-
625 DOĞU DÜŞÜNCESİNDE HERMETİK RUHSAL SİMYA TECRÜBESİ VE HACI BEKTAŞ-I VELÎ’NİN MAKÂLÂTI cına götürülerek tanımlanmaktadır. Böylece var oluş en başından beri bir öznelliğin te- zahürü olmakta ve asla varlık özneden ayrılarak yere bırakılmamaktadır. Varlığı tanrının başlangıçsızlığından alarak yine onun ebediliğine ulaştıran bu süreçte, tanrının bilgisi bir üstteki öznellikten alınmakta ve bir alta verilmektedir. Hz. Muhammed tanrının varoluş özünün yansıdığı bir ayna varoluş olduğu gibi Hz. Ali de onun ve onda yansıyanın va- roluş özlerini yansıtan diğer bir varoluş öznelliği olmaktadır. Ben olmaksızın ötekinin olmayışı ve öteki ile benin ortaya çıkışı gibi ilahi öznellikle Hz. Muhammed’in öznelli- ği birbirlerini gerektirmektedirler. Bu gerektirişin iç boyutundan da Hz. Ali’nin velayeti doğmaktadır. KAYNAKÇA Açıkgenç, A. (1990). İslami bilim ve felsefe anlayışı, Journal Of Islamic Research, 4(3), 175-189. Alkan, M. (2006). Germiyan ilinde bir sûfi: Said Emre, Hacı Bektaş-ı Velî Dergisi, 38. Alper, Ö. M. (2000). “irfaniyye”, DİA, c. 22, İstanbul. Arabî, Ibn Muhyiddin. (1329). Fütühat-ı Mekkiyye, C. II, Mısır. Bacon, R. (2004). The Mirror Of Alchemy Composed By The Famous Friar Roger Bacon
Montana: Kessinger Publishing LLC. Bıçak, A. (2009). Türk Düşüncesi I:Kökenler, İstanbul: Dergâh Yayınları. Bladel, K. V. (2009). The Arabic Hermes, New York: Oxford University Pres. Blavatsky, H. P. (2012). The Secret Doctrine, The Synthesis Of Science, Religion, And
de bakılmıştır.). Bosworth, C. E. (2010). The Encyclopedia of Islam, Edt; C.E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis and Ch. Pellat, Assisted by F.Th. Dijkema and S. Nurit, Paris: Brill. Breazeale, D. (1993). Fichte, early philosophical writings, New York: Cornell University Press.
Britannica, Concise Encyclopedia. (2006). Chicago: Encyclopaedia Britannica Inc. Brown, B. (2008). The Wisdom of The Egyptians, Forgotten Books Pub. Carlson, J.. V. (2008). Understanding Our Being: Introduction to Speculative Philosophy
Copenhaver, B. (2000). Hermetica, New York: Cambridge University Pres. Corbin, H. (1993). History of Islamic Philosophy, (Trs. L. Sherrard, P. Sherrard.)., Lon- don: Kegan Paul International Islamic Publications for The Institute of İsmailî Studies.
626 / Yrd. Doç. Dr. Mustafa Said KURŞUNOĞLU EKEV AKADEMİ DERGİSİ Dressler, M. (2010). “Bektashi Order”, Religions Of The World, J. Melton, Gordon, Mar- tin Baumann, Oxford: ABC-Clio. Elıade, M. (2002). Babil Kozmolojisi ve Simyası, (Çev; Mehmet Emin Özcan.). İstanbul: Kabalcı. Flowers, S. E. (1995). Hermetic Magic :The Postmodern Magical Papyrus of Abaris, York Beach: Weiser Boks. Gadamer, H. G. (2004). Truth And Method, , New York: Bloomsbury. Hamilton, S. (2001), Indian Philosophy: A Very Short Introduction, Oxford: OUP. Hacı Bektaş-I Velî. (2009). Makâlât, (Yay. Hzr. Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş, Ali Öztürk). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, ss. 41-137. Hauck, D. W. (1999). The Emerald Tablets, New York: Penguin. Hegel, G. W. F. (2012). The Phemenology of Spirit, (trns. J. B. Baillie). New York: Do- ver.
Holt, P.M, Lewis Bernard, Lambton Ann K.S. (2000). The Cambridge History of İslam, Vol. 2, New York: Cambridge University Press. Huxley, A. (2009). The Perennial Philosophy, New York: Harperperennial. İbn-i Haldun. (2008). Mukaddime: Osmanlıca Tercümesi, 3. Cilt, (çev. Pirizade Mehmet Sahip, Yavuz Yıldırım), İstanbul: Klasik. İbn Umayl, Muhammad. (2003). Book of the Explanation of The Symbols, (edt. T. Abt, W. Madelung, T. Hofmeier, trs. Salwa Fuad, T. Abt), Zürih: Living Human Heritage Pub.
Jolley, K. D. (2010). Wittgenstein Key Concepts, Acumen, Durham. Kılıç, C. (2006). Bir ile On Arası Sayılar Metafiziği (Metaphysics of Numbers from One to Ten), Felsefe Dünyası, 2006/1, 43, 31-55. Kılıç, M. E. (2010). Hermesler Hermesi – İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Kılıç, M. E. (1998). “Hermes” Maddesi, İslâm Ansiklopedisi, TDV, İstanbul, c.XVII, ss. 228-232. Lacey, A. R. (1996). A Dictionary of Philosophy, London: Routledge. Leaman, O. (1999). Key Concepts In Eastern Philosophy, London: Routledge. Levinas, E. (2010). Sonsuza Tanıklık, (çev. Zeynep Direk vd.). İstanbul: Metis. Linge, D. E. (2008). Hans G. Gadamer, Philosophical Hermeneutics, (Trs. Edt. D.E. Lin- ge). California: California University Press. Mead, G. R. S. (2008). The Corpus Hermeticum: Initiation Into Hermetics, The Hermeti-
627 DOĞU DÜŞÜNCESİNDE HERMETİK RUHSAL SİMYA TECRÜBESİ VE HACI BEKTAŞ-I VELÎ’NİN MAKÂLÂTI Melton, J. G. Martin Baumann. (2010). Religions Of The World, Oxford: ABC-Clio. Nasr, Seyyid Hüseyin. (2006). Islamic Philosophy From Its origin To the Present, New York: State University Press. Palmer, R. E. (2002). Hermenötik, (çev.İbrahim Görener), İstanbul: Anka. Quenon, R. (2001). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi, (çev.F.Topaçoğlu), İstanbul: İnsan Yay. Qurrat al Ayn. (2008). Adam’s Wish Unknown Poerty of Tahirih, (ed. Trs. John Hatcher, Emrullah Hammer) Illinios: Baha’i Pub. Trust. Ronca, I. (1998). Religious Symbolism in Medieval Islamic and Christian Alchemy, An- tonie Faivre ed; Wouter J. Hanegraaft, Western Esotericism and the Science of
Schimmel, A. (2000). Sayıların Gizemi, çev; Mustafa Küpüşoğlu, İstanbul: Kabalcı. Sean, M. (2001). Alchemy and Alchemists, Pocket Essentials, New York: Harpenden. Singh, K. (2012). “Foreword”, Sri, M. Wisdom of The Rishes, Mumbai: Magenta. Smith, G. (2008). Essence And Alchemy A Naturel History Of Perfume, New York: Nort Point Pres. Starr, P. (2009). Towards a Context for Ibn Umayl Known to Chaucer as The Alchemist Senior, Çankaya Üniv. Fen-Edb. Fak. Journal of Arts and Sciences, 11, 61-77. Şişman, B. (2009). Kadın Evliya Menkıbeleri, İstanbul: Şûle Yayınları. Taylor, J. B. (2002). “Ja’far al Sadiq”, Biographical Encyclopaedia of Sufis.Central Asia And Middle East, (ed.N. Hanif). New Delhi: Sarup and Sons. Three Initiates. (2010). The Kybalion A Study of The Hermetic Philosophy of Ancient Egypt and Greece, Los Angeles: Pacifing Publishing Studio. Topakkaya, A. (2008). Tarihsel Materyalizm Bağlamında Max’ı Yeniden Okumak, Ulus- larArası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 378-395. Topakkaya, A. (2011). Fichte, İstanbul: Say. Topakkaya, A. (2011). Klasik Hint Felsefesinden Bir Örnek: Upanişadlar, Yeditepe’de
Watson, B. (2008). Eastern Wisdom, Five Paths of Enlighment, Radford: Wilder Pub. Wıttgensteın, L. (2007). Tractatus-Logico-Philosophicus, New York: Cosimo. Wrıght, M.R. (1997). “Empedocles”, Routledge History of Philosophy Vol; I, From the Beginning to Plato, Edt; C.C.W.Taylor, ss. 175-205, London: Routledge. Yaran, C.S. (2007). Eleştirel Deneyimcilik: Dini Tecrübede Swinburne’nin Safdillik İl- kesine Karşı Eleştirellik İlkesi, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 25-54. 628 / Yrd. Doç. Dr. Mustafa Said KURŞUNOĞLU EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yılmaz, A., Akkuş, M., Öztürk. A. (2009). Alevî Bektâşi Klasikleri: Makâlât, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
http://dictionary.reference.com/browse/hermetic (11-11-2014) http://dictionary.reference.com/browse/alchemy (11-11-2013) http://esscentualalchemy.wordpress.com (18-12-2013) http://www.gnosis.org/library/grs-mead/TGH-v1/th137.html (06-11-2013) http://gnosis.org/library/grs-mead/TGH-v2/th237.html (18-11-2013) http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Yogacara (22-09-2013) http://plato.stanford.edu/entries/prophecy (03-10-2013) http://www.sacred-texts.com/egy/woe/woe07.htm ( 22-12-2013) http://www.theosophy-nw.org/theosnw/world/general/ge-wtst.htm (06-01-2014). Yüklə 348,09 Kb. Dostları ilə paylaş:
|