Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində dır)», 150 − dedik. O isə, “Xeyr! İkincisi daha üstündür. Çünki bu sənəd fəqihlərin bir-birilərindən rəvayət etdiyi isnaddır. Digəri isə, (fəqih olmayan) mühəddislərin bir-birilərindən rəvayət etdiyidir. Fəqihlərin bir-birilərindən nəql etdiyi bir hədis, mühəddislərin bir-birilərindən nəql etdikləri rəvayətdən daha üstündür”, − dedi. 151 Zəhəbi Abdullah ibn Həşimin tərcümeyi-halında bunları qeyd edir: “Vəki bizdən “Bu iki isnaddan − Aməş-Əbu Vail-Abdullah, yoxsa Süfyan-Mənsur-İbrahim-Əlqamə-Abdullah − hansı sizcə daha yaxşıdır?” − deyə soruşdu. Biz də “Birincisi”, − dedik. O isə, “Xeyr! Aməş və Əbu Vail mühəddisdir. Süfyan, Mənsur, İbrahim və Əlqamə isə fəqihdir. Buna görə də fəqihlərin bir-birilərindən nəql etdiyi bir hədis, (fəqih olmayan) mühəddislərin bir-birilərindən nəql etdikləri rəvayətdən daha üstündür”, − dedi. Mən də deyirəm ki: 152 ”Xeyr! Aməş və müəllimi Əbu Vail də fəqih və elm sahibi böyük şəxsiyyətlər idi. 153 Yuxarıdakılara əsasən deyə bilərəm ki, İraqdakı isnad- ların ən səhihi Əbu Yusif və Muhəmmədin İmam Əzəm Əbu 150. Son ravi ilə Hz. peyğəmbər arasındakı ravilərin sayı ən az olan isnaddır. rəvayəti qısa yolla mənbəyindən nəql edildiyi üçün yanılma ehtimalı azdır və nazil isnada nəzərən daha mötəbərdir. İsnad, iki ravi ilə rəsulullaha çatırsa belə ali isnada sünai (iki nəfərli) isnad; (İmam-Malikin ali isnadı bu şəkildədir və bir tabeun və bir səhabədən ibarətdir); əgər üç ravi varsa buna da sülasi (üç nəfərli) isnad deyilir. ancaq, ali isnad deyiləndə sağlam isnad başa düşülməlidir. əgər ravilər arasında zəif və ya yalançılar varsa, sənəd nə qədər ali olursa olsun xəbərin heç bir dəyəri yoxdur. Mühəddislərin sağlam ali isnadla rəvayət edən- lərdən hədis nəql etmək üçün səyahətlərə çıxmışlar. 151. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, ıX, 158. 152. Bunu deyən İmam Zəhəbidir. 153. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, Xıı, 328-9. Göründüyü kimi, Zəhəbi, aməş və əbu Vailin adi bir hədis ravisi kimi qəbul edilməyindən nar- ahatdır. 84 İmam Əbu Hənifə Hənifədən, onun Hammad ibn Əbi Süleymandan, onun İb- ra him dən, onun Əlqamə və ya Əsvəddən, onların Abdul- lah ibn Məsuddan, onun da Hz. Peyğəmbərdən rəvayət et- diyi hədisdir. 154 Bunların hamısı fəqih və alim insanlardır. Elmdə İmam Əbu Yusif və İmam Muhəmməd Vəkidən, Əbu Hənifə də Süfyan və Aməşdən daha üstündür. Əbu Hə- ni fənin müəllimi Hammad da fiqh elmində Mənsurdan daha fəqihdir. Hafiz İbn Həcər “Şərhi nuxbətil-fikər fi mustələhil-əsər” adlı əsərində bunları yazır: “Məşhur 155 , əziz 156 , qərib 157 deyə hissələrə ayrılan əhəd xəbərlərin bəziləri − tərcih edilən görüşə görə − dəstəkləyici bəzi ünsürlər olduğu təqdirdə dəlil olaraq istifadə edilə bilər. 154. Bunu belə xülasə etmək olar: əbu yusif-Muhəmməd-əbu Hənifə- Hammad ibn əbu Süleyman-İbrahim-əlqamə, əsvəd-abdullah ibn Məsud- Hz. peyğəmbər. (Mütərcimin qeydi). 155. Məşhur kəlməsinin mənası, yaymaq, elan etmək, bilinmək, tanınmaq deməkdir. təvatür sayına çatmadan, hər təbəqədə ən azı üç və daha çox ravisi olan hədislərə məşhur hədis deyilir. Məsələn; bir hədisi səhabədən ən azı üç, tabeundən üç və ətbaut-tabeundan üç nəfər rəvayət etmişsə, o hədis məşhur hədis sayılır. Məşhur hədisin hökmü: termin mənasına uyğun olsa da olmasa da, bir hədis üçün məşhur olduğuna görə səhihdir və ya deyildir deyə bilmərik. Çünki məşhur hədislərin arasında səhih, həsən, zəif hətta uydurma hədis də ola bilər. ancaq termin mənasındakı məşhur hədis səhih olduğu halda əziz və qərib hədisdən güclü qəbul edilir. 156. Hər təbəqədə ən azı iki ravi tərəfindən rəvayət edilən hədislərdir. əziz hədis, bir ravi tərəfindən rəvayət edilən, araşdırmalar nəticəsində başqa bir ravi tərəfindən də rəvayət edildiyi məlum olan hədisdir. Hər təbəqədə ən az iki ravi olmaq şərtilə bəzi təbəqələrdə ravi sayının çoxluğu hədisi əziz olmaqdan qur- tarmır. 157. Qərib yalnız qalan və yaxınlarından uzaq olan mənalarındadır. tək ravi tərəfindən rəvayət olunan və ya hər hansı bir təbəqədə ravi sayı bir nəfər olan hədisə deyilir. Bu hədisə “fərd hədis” də deyilir. Bir hədisin səhabə və tabeundan olan ravisi tək olarsa bu hədisə fərdi mütləq, əgər tabeundan son- rakı təbəqədə ravi təkdirsə buna da fərdi nisbi deyilir. Qərib hədisin hökmü: Ümumiyyətlə qərib hədisləri alimlər sağlam hədis hesab etmirlər. 85 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində Belə xəbərlərin də bir çox növü var. Səhiheyn müəlliflərinin kitablarında rəvayət etdikləri hədislər − təvatür dərəcəsinə çatmamış olsalar belə − bu qrupa daxildir. Fərqli yolları olan və raviləri zəif və illəti olmayan məşhur hədislər də bu qru pa aiddir. Hafiz və mötəbər hədis imamlarının bir-birilərindən rəvayət etdiyi, qərib olmayan (başqa səhih isnadları olan) hədislər də belədir. Məsələn, Əhməd ibn Hənbəlin rəvayət etdiyi və onunla yanaşı başqasının Şafeidən, Şafei ilə yanaşı başqasının Malik ibn Ənəsdən rəvayət etdiyi hədis. Çünki, belə bir hədis, dinləyən şəxsin nəzərində istidlal 158 üçün el- mi dəyər ifadə edir. Ona görə ki, hədisin raviləri böyük in- sanlardır. 159 Bu halda deyə bilərəm ki, İmam Leys ibn Sadın İmam Əbu Yusifdən (ki başqası da eyni rəvayəti İmam Əbu Yusifdən rəvayət etmişdir), onun da İmam Əzəm Əbu Hənifədən (ki başqası da eyni rəvayəti İmam Əbu Hənifədən nəql etmişdir) rəvayət etdiyi bir hədis, eynilə İmam Şafeinin İmam Muhəmməd ibn Həsən əş-Şeybanidən (ki başqası da eyni hədisi İmam Muhəmməddən rəvayət etmişdir), onun da İmam Əzəm Əbu Hənifədən (ki başqası da eyni rəvayəti İmam Əbu Hənifədən nəql etmişdir) rəvayət etdiyi bir xəbər yuxarıdakı müddəaya əsasən qiymətləndirilməlidir. Çünki, belə hədis bir sıra kənar ünsürlərlə dəstəklənməkdə, hafiz və mötəbər hədis ustadlarının bir-birilərindən rəvayəti şəklində nəql edilməkdədir. Bu imamların bir-birilərindən rəvayət etdiyi hədislər Səhiheyndəki hədislərdən üstündür. Necə ki, İbn Həcər, “Şərhun-nuxbə” əsərində bunları yazır: “Bəzən zəif hədisi gücləndirəcək ünsürlər ola bilər. Məsələn, Müslimin “Səhih” əsərində təvatür dərəcəsində olmayan məşhur hədis, mü- əy yən köməkçi vasitələrlə dəstəklənsə, belə bir hədis Buxa- 158. lüğətdə yol göstərmə, rəhbərlik, bələdçilik etmə, əlamət kimi mənalardadır. Fiqh və məntiq terminologiyasında zehnin bir şey haqqındakı bilgidən başqa bir şeyin bilgisinə vasil olması deməkdir. 159. “şərhu nuxbətil-fikər”dən gətirilən sitat burada bitir. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|