Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində “Bir şəxsin müctəhid olduğunu göstərən dəlillərdən biri fitva verməsi, insanların onun fitvasına müraciət et- məsi, alimlərin də bunu qəbul etməsidir”. Alimlərin bu mövzudakı fikirləri üsul kitablarında qeyd edilmişdir. Hə- min kitablarda, bir alimin müctəhid olduğunu və təqlid edi lə biləcəyini anlamaq üçün bu dəlilin yetərli olacağı bildirilir. “Safvət” kitabında bunu qeyd edən Əbul-Hüseyn əl-Bəsri bu xüsusu izah edən imamlardandır. Digər alimlərin, fitva verən insan haqqında fikir bildir- məməyi onun müctəhidliyinə bir xələl gətirmir. Ta- beundan olan görkəmli din alimləri də onun haqqında hər hansı fikir bildirməmişdir. Halbuki, Əbu Hənifənin özü də tabeun dövründə yaşamışdır. Hər iki qrup da, yəni həm Əhli-sünnə, həm də Mötəzilə məzhəbi Əbu Hənifəni böyük alim olaraq qəbul etməkdədir. Əhli-sünnənin onun haqqındakı mövqeyi məlumdur. Mötəziləyə gəldikdə isə, bu məzhəbə mənsub bir çox insan Əbu Hənifənin müqəllidi olduğunu bildirərək bunu özləri üçün bir şərəf saymışlar. Mötəzilənin mütəqəddimun alimlərindən Əbu Əli, oğlu Əbu Haşim, mütəaxxirundan Əbul Həsən əl-Bəsri və Zəməxşəri bunlardandır. Onların təqliddən uzaqlaşmağı elm təhsilindən xeyli sonra baş vermişdir. Əhli-sünnədən ayrılandan sonra belə Əbu Hənifəni (Hənəfi məzhəbini) qəbul etməkdən, əməli məsələlərdə onun üsuluna tabe olmaqdan imtina etməmişlər. Mötəzilə alimlərindən Zəməxşəri bir sözündə belə de- yir: “Allah Hənəfi məzhəbini Əbu Hənifənin elmi ilə möhkəmləndirdiyi kimi, dini də böyük alimlərlə, Hənəfi imam ları ilə gücləndirdi. Comərdlik və həlimliyi Xatimdən və Ahnəfdən öyrənmək lazımdır”. Hakim Əbu Səid “Səfinətul-ulum” adlı əsərində Əbu Hə- nifənin fəzilət və elminin dərinliyindən bəhs etmişdir. 130 İmam Əbu Hənifə Tarix alimləri də Əbu Hənifənin böyük alim olduğunu yekdilliklə qəbul edilər. Tarixçilərdən biri Əbu Hənifənin həyatına dair “Şəqaiqun-Numan fi mənaqibin-Numan” adlı müstəqil bir əsər yazmışdır. İmam Əbu Hənifə cahil, elmsiz insan olmuş olsaydı,Hə- nəfi məzhəbinə mənsub olan və elm dəryaları sayılan Əbu Yusif, Muhəmməd ibn Həsən əş-Şeybani, Təhavi, Əbul - Həsən əl-Kərhi kimi alimlər və bunlar kimi bir çox insan Əbu Hənifənin ictihadları ilə məşğul olmazdı. Hənəfi alimləri hicri 150-ci ildən etibarən günümüzə qədər − 600 il müddətində (red: kitabın yazıldığı vaxt nəzərdə tutulur), − Hindistan, Şam, Misir, Yəmən, Mesopotamiya, Məkkə, Mədinə, Bəsrə, Kufə kimi şəhərlər olmaqla hələ də artmaqda davam edir. Sayı minlərlə olan bu alimlərin adını tək-tək qeyd etmək, elm, fitva, vəra və təqva əhlindən olan bu böyük zümrəni bir-bir saymaq mümkün deyil. İmam Əbu Hənifənin ərəb dilini bilməməklə günah lan- dır masına gəlincə, şübhəsiz, bu, doğru yoldan azan zalım və insafsız insanın fikirləridir. Halbuki, Əbu Hənifə əski dili və lüğəti çox yaxşı bilirdi. O, çox səlis danışar, dil qaydalarını əsla pozmazdı. Dilin pozulmadığı Cərir və Fərəzdəq ilə eyni dövrdə yaşamış, Rəsulullahın (s.ə.s) xidmətçisi Ənəs ibn Maliklə iki dəfə görüşmüşdür. Ənəs hicri 93-cü ildə vəfat etmişdir. Yəni Əbu Hənifə Ənəsi beşikdə ikən yox, yetkinlik yaşlarında görmüşdür. Ənəslə görüşməyi Əbu Hənifənin uzun ömürlü olduğunu da göstərir. Çünki, 150-ci ildə 90 il yaşadıqdan sonra vəfat etmişdir. 207 Bu məlumatlar, onun Ənəslə görüşdüyü vaxtlar həddi-buluğ çağında olduğunu və Hz. Peyğəmbərin vəfatından təxminən 80 il sonra yaşadığını göstərir. Çünki, Hz. Peyğəmbər (s.ə.s) hicrətdən on il sonra vəfat etmişdir. Bu da Əbu Hənifənin 207. Bu qənaət əbu Hənifənin doğumunun hicri 61-ci il olduğunu söy- ləyənlərə görədir. Doğru olan 80-ci ildə anadan olduğudur. Bu İbnul-Vəzirin təsbitinə zərər vermir. Hər iki halda da qənaəti doğrudur. 131 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində olduqca erkən (ərəblərin hələ başqa irqlərlə qarışmadığı) dövrdə yaşadığından xəbər verir. O, dövrünün məzhəb imamlarının ən təcrübəlisi və ən yaşlısıdır. Belə ki, imam Malik əvvəl yaşamış alimlərdən biri olmasına baxmayaraq, təxminən Əbu Hənifədən 30 il sonra vəfat etmişdir. Şübhəsiz ki, bu dövrdə Ərəb dili çox az dəyişikliyə mə- ruz qalmışdı. Həmçinin bu dövrdə, özlərinə tabe olunan imamlardan heç biri − o vaxtlar belə bir şeyə ehtiyac olmadığından dolayı − filologiya ilə məşğul olmamışdır. Əbus-Səadət İbnul-Əsir “ən-Nihayə” adlı kitabının müqəd- diməsində bu xüsusu qeyd edir. Tarix elmi ilə maraqlananlar bunun niyə belə olduğunu çox yaxşı bilirlər. Əgər biz bu dövrdə bir müctəhidin filologiya elmi ilə məşğul olmasını şərt qoşsaq, bunu yalnız Əbu Hənifədən tələb etməməliyik. Üstəlik filoloqların (Əbu Hənifənin müasiri) Cərir və Fərəzdəqdən dəlil gətirdiyi şeirlərə də etibar edilməməlidir. Halbuki, kimsə bunu iddia etməmişdir. Ancaq bu bir həqiqətdir ki, həmin əsrdən sonra bəzi insanların dili böyük dəyişikliyə məruz qaldı. Şəhərlərdəki əcəm ilə (ərəb olmayanlarla) qaynayıb-qarışmayan əsl ərəb- lər dillərini qoruyub saxladılar. Zəməxşəri çöldə yaşayan bu cür insanların çoxu ilə görüşmüşdür. O, altıncı əsrdə yaşa- mış və hicri 538-ci ildə vəfat etmişdir. Alim Əmr Hüseyn ibn Muhəmmədin “Şifəul-uvam” adlı kitabında qeyd etdiyinə görə, İmam Yəhya ibn Hüseyn təhsil almadığı halda ərəbcəni hicaz ləhcəsi ilə danışa bilirdi. Şiə məzhəbi alimlərindən Əli ibn Abdullah ibn Əbil-Xayr isə, imam Yəhyanın 40 günə Ərəb dilini öyrəndiyini bildirmiş- dir. İmam Yəhyanın vəfatı hicri 300-cü ilin əvvəlləridir. Həqiqəti yanlışlardan ayırd edən insanlardan heç biri, hicri 80-ci ildə yaşayan alimlərin Ərəb dilində təhsil almadan Allah kəlamının mənalarına vaqif ola bilmədiklərinə inanmaz. Əgər belə olsaydı, bu mütləq onlardan nəql edilər və tabeuna Ərəb ədəbiyyatını öyrədən müəllimlərin Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|