Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
135 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində Ravilərin zəif sayılması adətən hədisləri əzbərləmək qabiliyyətindəki qüsurlardan qaynaqlanır. Üsul alimlərinə görə səhvləri doğru rəvayətlərindən çox və ya ikisi də bərabər olmadığı müddətcə, bunun raviyə heç bir zərəri yoxdur. Xətaları və doğruları bərabər olduqda nə etmək lazım olduğu ixtilaflıdır. Bu mövzu haqqında ətraflı məlumat hədis və fiqh üsulu əsərlərində mövcuddur. Əbu Hənifənin bəzi zəif ravilərdən rəvayəti məlumat- sızlığından yox, öz tərcihi və ixtiyari seçimi ilə olmuşdur. İkincisi, Əbu Hənifənin rəvayət etdiyi ravilərin zəifliyi, bu haqda ixtilaflı sayılan xüsuslardan ola bilər. Ola bilər ki, Əbu Hənifə belə ravilərin rəvayətlərinin qəbul etsin, onları zəif kimi göstərən bu cür qənaətləri qəbul etməsin. Ravinin hansı səbəbdən cərh edildiyinin ifadə edilməməsi və ya məzhəbi səbəbilə cərh edilməsi və s. buna misaldır. Hətta Səhiheyn müəlliflərində də bu cür hallara rast gəlmək mümkündür. Digər hədis alimləri də eyni mövqeyi nümayiş et dir- miş dir. Məsələn, İmam Şafei. İbrahim ibn Əbu Yəhya əl- Əsləmidən bir çox hədis rəvayət etmiş və onun etibarlı olduğunu söyləmişdir. Halbuki əksəriyyət bu məsələdə ona qarşı çıxmışdır. İbn Əbdilbərr bu haqda “Təmhid” əsərində bunları yazır: “Şafeidən başqa digər alimlər İbn Əbi Yəhyanı cərh etməkdə həmrəydir”. 213 Zəhəbi də “Təzkirə” əsərində belə yazır: “İbn Əbi Yəhya hədis uyduran şəxslərdən deyil”. Hədisçilərin əksəriyyəti onu zəif ravi olaraq qəbul edir. Məsələn: Şafeilərdən Nəvəvi, Zəhəbi, İbn Kəsir, (Hafiz İbn Həcərin müəllimi İbnul-Mulaqqin yəni) İbnun-Nəhvi və s. 213. (Burada qeyd edim ki: şafeidən başqa hər kəsin onu cərh etmək fikrində həmrəy olması doğru deyil. Çünki hədis hafizlərinin böyüklərindən dördü şafei ilə həmfikirdir və onu etibarlı olaraq qəbul edirlər: İbn Cureyc, Həmdan ibn Muhəmməd əl-əsbəhəni, İbn adiyy, İbn uqdə). 136 İmam Əbu Hənifə Şafei, İbn Xalid əz-Zinci əl-Məkkidən də hədis rəvayət et- mişdir. Onun etibarlı olub olmadığı isə şübhəlidir. Eyni vəziyyət imam Əhməd ibn Hənbəldə də var. O, da haq larında ixtilaf edilən ravilərdən hədis rəvayət etmişdir. Qasım ibn İbrahim ilə Yəhya ibn Hüseyn də, haqqında ix- tilaf edilmiş olan İbn Əbi Uveysdən hədis rəvayət etmişlər. Rical elmi ilə məşğul olan alimlər, haqlarında ixtilaf edi- lən ravilər və belə ixtilaflı vəziyyətlərdə nə etmək lazım gəldiyi haqqında öz əsərlərində geniş məlumat vermişlər. Üçüncüsü: Əbu Hənifə bu zəif ravilərdən “köməkçi va- sitə” kimi rəvayət etmiş ola bilər. Məsələni əsaslandırdığı isnad onların rəvayət etdiyi hədis yox, əsəslandırdığı ayənin ümumi mənası, başqalarının rəvayət etdiyi bir hədis, qiyas və ya istidlal ola bilər. Belə ki, İmam Malik, Əbdülkərim ibn Əbil-Muhəriq əl-Bəsridən rəvayət edərkən elə etmişdir. İbn Əbdilbərr bu barədə “Təmhid” əsərində yazır: “Bu ravinin cərhi haqqında icma edilmişdir. Ondan yalnız Malik bir hədis 214 rəvayət etmişdir. Həmin hədis Malik tərəfindən başqa isnadla da rəvayət edilmişdir. Malik bunu “Muvatta” əsərində səhih sənədlə tabeunun böyüklərindən Əbu Həzm və səhabə Səhl ibn Sad yolu ilə rəvayət etmişdir”. Eyni vəziyyəti Qasım ibn İbrahim ilə Zeydiyyənin imam- larından olan nəvəsi Yəhya ibn Hüseyndə də görürmək mümkündür. Bunlar İbn Əbi Damradan əhkam məsə- lələrində bir çox hədis rəvayət etmişlər. Halbuki rəvayət alimləri bu ravinin cərhi və rəvayətlərinin zəif qəbul edil- məsində həmfikirdirlər. O cümlədən hədisdəki mövqeyinə, hədislərin nəqlində çox dəqiq olmasına, hətta Şueyb ibn Cəririn rəvayətinə görə, “Susayanda eşşək sidiyini içərək susuzluğumu aradan qaldırmağı Əban ibn Əbi Əyyaş bizə bu hədisi rəvayət etdi”, − deməkdən üstün tuturam deməyinə, o cümlədən 214. Həmin hədis namazda sağ əli sol əlin üzərində tutmaq hədisidir. 137 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində İbn İdris və başqaları onun, “bir şəxsin Əbandan rəvayət etməkdənsə zina etməyi daha yaxşıdır”, − dediyini nəql etməsinə baxmayaraq, Şöbə, Əban ibn Əbi Əyyəşdən hədis rəvayət etmişdir. Soruşa bilərsən ki, haram olduğuna inandığı halda ondan necə hədis rəvayət edib? Buna belə cavab verə bilərəm: O, bu cür insanlardan rəvayət etməyin haram olduğunu deyərkən, haqla batili ayırd edə bilməyən şəxsin və ravilərin vəziyyətini bilənlərin qəbul edilməyən ravilərdən rəvayətini nəzərdə tutmuşdur. Sevri bəzi qəbul edilməyən ravilərdən rəvayəti qadağan etdiyi üçün ona, “Halbuki, sən onlardan rəvayət edirsən”, − demişlər, o, da bu cavabı vermişdir: − “Mən bildiyim şeyləri rəvayət edirəm. Bu, hədis el- min in incəliklərindəndir”. Müslimin də sənədi ali olduğu üçün yalnız zəif isnadlı hədisi rəvayət etdiyini, nazil 215 olduğu üçün və hədis əhli onu bildiyinə görə, səhih isnadı əsərində yazmadığını görə bilərsiniz. İmam Nəvəvi bu metodu şəxsən Müslimdən rəvayət etmişdir. Buradan da aydın olur ki, bir alimin zəif ravinin rəvayətini nəql etməsi rəvayətin zəif olduğunu bil- mə diyi mənasına gəlmir. Buxari də “Səhih” kitabında hədis rəvayət etdiyi bəzi şəxs- ləri zəif qəbul etmişdir. Zəhəbi həmin ravilərin adını “Mizan” əsərində qeyd etmişdir. Bu da, eyni mövzu ilə bağlı digər səhih hədislər olmasaydı, Buxarinin zəif qəbul etdiyi ravilərin nəql etdiklərini əsərinə yazmayacağını göstərir. 215. Sənədində ravi sayı çox olan isnaddır. ravi sayı artdıqca yanılma e h- ti malı da artır. Buna görə, bu növ isnadların ali isnadla müqayisədə dəyəri aşağıdır. Sənəddə, eyni dövrdə yaşamış birdən çox ravinin olması həmin isnadı ali olmaqdan çıxarır. Məsələn, sənəddəki bir tabeun, hədisi bir səhabədən nəql etməli olduğu halda öz müasiri başqa bir tabeundan nəql etmişsə, eyni nəsildən iki dənə ravi olduğu üçün bu isnad, nazil isnad sayılır. Bir hədis eyni səhabədən müxtəlif isnadlarla rəvayət edilmiş ola bilər. Bеlə оlduğu halda ravi sayı az olan isnad, digərinə görə ali isnaddır. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|