Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 İmam Əbu Hənifə Buna görə İmam Nəvəvi belə demişdir: “Bir şəxs “Müslimin şərtlərinə uyğundur, çünki ravisi Müslimin ravisidir”, − deyərək bir hədisi səhih qəbul edərsə, bununla xəta etmiş olar». Dördüncüsü: İmam Əbu Hənifə ona gəlib çatan səhih və zəif hədisləri tədvin etmək məqsədilə rəvayət etmiş ola bilər. Bu Sünən və Müsnəd müəllifi bir çox alimin istifadə etdiyi metoddur. Onların bu cür hədisləri rəvayət etməkdə məqsədi, digər sənədlərinin və bənzərlərinin araşdırılması və hədisləri ümmət üçün mühafizə etmək idi. Bu təqdirdə nəql etdikləri hədisin digər sənədlərinin olub-olmadığına baxmaq lazımdır. Əgər səhihdirsə onunla əməl edilər, batil olduğu təsbit edilsə əməl edilməzdi. Əgər rəvayət mübahisəlidirsə, bu halda alimlər öz ictihadlarına görə o hədis haqqında qərar verirdilər. Buxaridən gələn məşhur rəvayətdə onun 300.000 hədis bildiyi, bunların 200.000-nin zəif olduğu bildirilir. İshaq ibn Rahuyə belə demişdir: “100.000 hədisin mətni- ni gözlərimlə görürmüş kimi bilirəm. 70.000 hədis də əz- bə rimdədir. 4.000 dənə də uydurma rəvayət bilirəm”. Uy- durma hədisləri nə üçün əzbərlədiyi soruşulduqda bu cavabı vermişdir: “Səhih hədislərə qarışdığı təqdirdə onları ayırmaq üçün». Beşincisi: İmam Əbu Hənifəyə nisbət edilən çoxsaylı zə if hədi- sin zəifliyi Əbu Hənifə və ya müəllimlərin dən yox, ondan rəvayət edən ravilərdən qaynaqlana bilər. Eyni vəziyyət Cəfər əs-Sadiqə və başqa siqa şəxslərə nisbət edilən hədislərə də aiddir. Belə ki, Hafiz Zəhəbi “Mizan” əsərində İbn Hibbandan bunu nəql etmişdir. “Əban ibn Cəfər, Əbu Hənifənin adından 300-dən çox hədis uydurmuşdur. Halbuki, Əbu Hənifə bunların birini belə rəvayət etməmişdir”. Zəhəbi bu məlumatı Əban ibn Cəfərin tərcümeyi-halında qeyd etmişdir. 139 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində İbnul-Müsəyyəb, Muhəmməd ibn Sirin və İbrahim ən- Nəxainin rəvayətləri, Ata, Həsən Bəsri və Əbu Qilabənin rəvayətlərindən daha səhih və mötəbərdir. Bunlardan İbnul-Müsəyyəb ən səhih rəvayəti olan şəxsdir. Əlbəttə ki, bu, özü kimi olmayan digərlərinin rəvayətlərinin necəliyinə xələl gətirmir. Yuxarıdakı səbəbdən dolayı bəzi hafizlər İmam Əzəm Əbu Hənifəni tənqid etmişlər. Bəzi cahillər də bunun Əbu Hənifənin ictihadlarını və imamlığını zədələdiyi fikrinə qapılmışdır. Lakin, vəziyyət heç də elə deyil. Nəticə olaraq onu deyə bilərəm ki, digər alimlər hədis əzbərləmə baxımından ondan daha güclü idilər. Bu, digərlərinin hər cəhətdən ondan daha üstün və elmli olduğu mənasına gəlmir. Səhabələrdən ən çox hədis əzbərləyən Əbu Hüreyrə onların ən biliklisi, ən fəqifi və ən fəzilətlisi deyildi. Səhabələr içərisində ən fəqifi Muaz, fəraizi ən yaxşı biləni Zeyd, işlərdə ən məqsədəuyğun qərar verən Əli, ən yaxşı qiraət bilgisi olan Ubey idi. Fəzilət və məziyyətlər Allahın istədiyi bəndələrinə xüsusi lütfləridir. Zəhəbi İmam Əbu Hənifə haqqındakı tənqidləri əsərinə yaz dığına görə qınanmayacağını ümid etdiyini bildirir. “Mizan”ın müqəddiməsində bu barədə yazır: “Fəri məsələlərdə özlərinə tabe olunan imamlardan heç birinin adını qeyd etmirəm. Çünki, bu insanlar İslam aləmində çox böyük nüfuza malikdirlər. Könüllərdə taxt qurublar. Sadəcə onların birindən insaf ölçülərindən kənara çıxmadan bəhs edəcəm. Deyəcəklərim nə Allah qatında, nə də insanlar nəzərində onun mövqeyinə zərər verməz. İnsana zərər verəcək şey, yalan və xətada israr etmək, batili həqiqət kimi göstərməyə çalışmaqdır. Belə bir davranış xəyanət və cinayətdir. Müsəlmanam deyən şəxs əsla xəyanət etməz və yalan danışmaz”. 216 . 216. əbu Hənifənin tərcümeyi-halı “Mizan” əsərinin bəzi əlyazma nüs- xələrində mövcuddur. Bu, müəllifdən xəbərsiz başqası tərəfindən əsərə əlavə edilmişdir. Belə ki, daha əvvəl bu xüsusu “əl-İməm İbn Macə” və “ki- 140 İmam Əbu Hənifə Əbu Abdullah əz-Zəhəbinin əxlaqına bax. İslamda öz- lərinə tabe olunan imamların böyüklüyünü dilə gətirir, cərh və tədil kitablarında adlarının qeyd olunmasının Allah və insanlar nəzərindəki hörmətlərinə bir xələl gətirməyəcəyini bildirir. Bütün alimlər özündən daha üstün birindən beləcə ədəb, təvazökarlıq, hörmət və ehtiramla bəhs etməlidir. Allah bizləri imamların qədir-qiymətini dərk edən bəndələrindən eləsin. Ümmətin icmasına müxalif olmaqdan qorusun! Beləliklə müsəlmanların və görkəmli din alimlərinin dində böyük imam olduğu haqqında həmrəy olduğu bir alimə yönəldilən iki iftiranın əsassız olduğu sübut edildi. Yazdığım bu bir neçə sətirlə Allah-Təalaya yaxın olmağı, imamın qiymətli xatirəsinə xidmət etmək vasitəsilə şə rəf- lənməyi, dəyərli elmi irsini qorumağı ümid edirəm. Onun məqamı çox yüksək, şanı da ucadır. “Günəş parlayan işıqları arasında dayanaraq, onu vəsf edənin tərifinə ehtiyac duymur”. 217 tabuhus-sünən” kitabımda qeyd etmişəm. əllamə əbdul-Fəttah əbu Ğud- də də, ləknəvinin ər-raf vət-təkmilində yazdığı (s. 121-6. Üçüncü nəşr) haşiyədə bunu dəlilləri və şahidləri ilə birlikdə açıqlamışdır. əsərə əlavə edilmiş bu tərcümeyi-hal çox insafsızca yazılmışdır. lakin Zəhəbi tabe olu- nan imamların tərcümeyi-hallarında insaflı davranacağını bildirmişdir. oxu cu buradakı tərcümeyi-hal ilə Zəhəbinin “təzkirətul-hüffaz”, “Siyəru aləmin-nübəla”, “təzhibut-təhzib”indəki əbu Hənifənin tərcümeyi-hallarına baxdıqda aralarında dağlar qədər fərq olduğunu görəcəkdir. Belə ki, daha əvvəl “təzhibut-təhzib”dəki tərcümeyi-halını tamamilə nəql etmişdik. o cümlədən Siyəru aləmin-nubələda tərcümeyi-halının başında zikr etdiyi mədh edici ifa dələri nəzərə çatdırmışdıq. təzhibdəki tərcümeyi-halı oxuyan, bəzi Mizan nüsxələrində olan tərcümeyi-halın əsərə əlavə edildiyini anlayar. İbnul-Və- zirin burada Zəhəbinin adından istifadəsi, onun Mizanin səhih nüsxələrini görməməyindən irəli gəlir. İbnul-Vəzir əl-avasim vəl-Qavasim adlı əsərində hədis kitablarının çox azına malik olmasından gileylənmişdir. 217. İbnul-Vəzir, “ər-ravdul-bəsim”, ı, 158-66. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|