Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Muhəmməd Əbdürrəşid ən-Numani 15 Rəbiuləvvəl 1415 Karaçi
141 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində Nəticə İbn Vəzirin fikirləri burada sona çatır. Yazdıqlarımızdan hərəkətlə bunu deyə bilərik ki, Maliki, Şafei, Hənbəli və digər məzhəblərdən olan mütəqaddimun imamların, mütəaxxirun hafizlərin İmam Əbu Hənifəni mədh etmələri, ona tənə edənlərə verdikləri cavablar imama atılan böhtan və iftiraların əsassız olduğunu göstərir. Ümidvaram ki, bu kitab oxuyan hər kəs üçün faydalı olar. Rəbbimdən niyazım budur ki, mənə bu böyük imamı ona qarşı atılan iftiralardan qorumaq üçün daha irihəcmli əsər yazmağı nəsib eləsin. Şübhəsiz ki, O, dualara cavab verəndir. Allah Peyğəmbərimiz (s,ə,s) Həzrəti Muhəmmədə, ailə- sinə və səhabələrinin hamısına salətu-salət eləsin. Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun. Muhəmməd Əbdürrəşid ən-Numani 15 Rəbiuləvvəl 1415 Karaçi Əlavə Cərh və Tədildə məzhəb təəssübkeşliyi Əbu Hənifənin timsalında İslam dininin iki əsas mənbəyindən biri olan Sünnəyə bağlılıq, əsrlər boyu Hz. Peyğəmbərə (s.ə.s) göstərilən sevgi və hörmətin əsasını təşkil etmişdir. Bu bağlılığı yalnız peyğəmbər sevgisi ilə əlaqələndirmək doğru deyil. Çünki, Hz. Peyğəmbərin söz və təlimi olmadan, daha doğrusu onun nümunəvi şəxsiyyəti nəzərə alınmadan İslamı lazımınca anlamaq mümkün deyil. İslam alimləri və İslamı yaşa(t) maq istəyən bütün müsəlmanlar da tarix boyu buna – yəni Sünnəni yaşa(t)mağa çalışmışlar. Bəzi hədis alimləri Əbu Hənifənin hədislərə müxalif davranmasını və bu elmdəki zəifliyini tənqid etmişlər. Öz müasirlərindən başlayaraq hicri VIII əsrə qədər davam edən, hətta bu gün də görünən həmin ittihamların əksəriyyəti subyektiv fikirlərə əsaslanır ki, bunlarla istənilən alimi nədəsə təqsirləndirmək olar. Ancaq, Əbu Hənifəni hədis elmi yönündən cərh edənlər arasında öz sahələrində böyük nüfuza malik alimlərin olması bir çox insanı təəccübləndirmişdir. Bunlardan İbn Əbi Şeybə, Əhməd ibn Hənbəl, Buxari, Müslim, İbn Qüteybə, Nəsai, Uqayli, İbn Əbi Xatim, İbn Hibban, İbn Adiyy, Darəqutni, Hakim Nişaburi, Xatib Bağdadi, Cuveyni, Qəzali, Fəxrəddin Razi kimi alimlərin adını qeyd etmək olar. Bu alimlərin demək olar ki, hamısı Şafei məzhəbinə mənsubdur. Məsələn, Əhməd ibn Hənbəl belə demişdir: “Məsələlərimiz − yəni hədisçilərin məsələləri, Şafeiyə qədər Əbu Hənifənin əlində idi. Nə zaman ki, Allahın Kitabı və Rəsulunun Sünnəsində insanların ən fəqifi olan Şafeini gördük, artıq, o (Əbu Hənifə), bizə kifayət eləmədi. Çünki, o, hədis elmini çox 144 İmam Əbu Hənifə güclü bilmirdi». 218 Əbu Hənifəni hədisə müxalif olmaqla günahlandıran ilk hədisçi Əhməd ibn Hənbəlin müasiri İbn Əbi Şeybədir. O, on dörd cildlik “Müsənnəf” əsərinin son cildində bir fəsli bu məsələyə ayırmış və belə adlandırmışdır: “Bu fəsil Əbu Hənifənin Rəsulullahdan (s.ə.s) gələn xəbərlərə müxalif olduğu mövzular haqqındadır”. 219 İbn Əbi Şeybə həmin fəsildə 125 mövzudan bəhs etmiş, hədislərin axırında sadəcə bir cümlə ilə “Əbu Hənifə buna müxalifət edib” və ya «Əbu Hənifə belə dedi” yazmaqla kifayətlənmişdir. Lakin, onun necə müxalifət etdiyi, əsasları, bunlara qarşı tərcih etdiyi rəvayətlər barədə heç bir məlumat verməmişdir. Bütün hədis rəvayətləri nəzərə alınaraq və məzhəb imamlarının bunlardan səhih və uyğun gördüklərini şəri məsələlərdə dəlil seçib, digərlərini tərk etdikləri düşünülsə, İbn Əbi Şeybə nin məntiqinə görə bütün müctəhid imamlar hədislərə müxalif davranmışlar. Halbuki hədisləri qəbul və ya inkar başqa, onlardan hökmlər üçün istifadə edibet məmək tamam başqa bir mövzudur. Əbu Hənifənin və digər alimlərin izlədiyi yol ikinci yoldur. Böyük hədis alimi Buxari də, Əbu Hənifəni cərh edənlər arasındadır. Buxari, onun murciə olduğunu, rəy və hədisinin qəbul edilmədiyini bildirir. 220 Buxarinin Əbu Hənifə- yə əsas müxalifəti fiqh sahəsindədir. “Səhih” əsərində “Bəzi insanlar belə dedilər”, − deyərək tənqid etdiyi fikirlərin Əbu Hənifəyə aid olduğu və “Bəzi insanlar”, − kəlməsi ilə də Əbu Hənifə və əshabələrini nəzərdə tutduğu bildirilir. 221 Fiqhi baxış tərzinin müxtəlifliyi bir insanın hədisçiliyinə qarşı sui-istifadə edilməməlidir. Lakin, sonrakı hədisçilər 218. İbn əbi Xatim ər-razi,“kitəbul-cərh vət-tədil”, Vıı, 203 (ı-ıX, Beyrut, t.y). 219. İbn Əbi Şeybə, “Kitəbul-musannəf fil-əhədis vəl-əsər”, XIV, 148 (1-XIV, 1-ci nəşr, Bombey 1983). 220. Buxari, “ət-tərixul-kəbir”, Vııı, 81 (ı-ıX Diyarbakır). 221. Buxari, “ət-tərixul-kəbir”, Vııı, 81 (ı-ıX Diyarbakır). 145 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində bunu ənənə halına gətirmişlər. Zəif rəvayətlər haqqında yazdığı 4 cildlik “Kitəbud-duafə- il-kəbir” adlı əsəri ilə tanınan hədisçi Əbu Cəfər əl-Uqayli bu kitabında Əbu Hənifə haqqında, onun müasirlərindən və daha sonrakılardan varid olan cərhləri bir yerə toplayaraq onu, yalançı, hədisinə və rəyinə etibar edilməyən, saxtakar, bəzən küfrə düşən bir insan kimi təqdim etmişdir. 222 Tamamilə şəxsi təəssübdən qaynaqlanan bu ittihamlara, Uqaylinin öz tələbələrindən İbnud-Daxil rədiyyə yaz mış- dır. 223 Məzhəb təəssübkeşliyi ilə Əbu Hənifəyə düşmənçilik edən başqa bir hədis alimi də, cərh və tədil mövzusunda iri- həcmli əsərlərdən biri olan “Kitəbul-cərh vət-tədil» əsərinin müəllifi İbn Əbi Xatim ər-Razidir. Şafei məzhəbindən olan və “Ədəbuş-Şafei və mənəqibuh” adlı bir əsəri ilə də tanınan İbn Əbi Xatim əsərində Əbu Hənifə haqqındakı təhqiramiz rəvayətləri belə yazmışdır. Əbu Hənifənin, Quran və hədis “cahili” olduğunun, Şafei tərəfindən şəxsən İmam Muhəmmədə qəbul etdirildiyini göstərən uydurma dialoq da həmin əsərdədir. 224 Göründüyü kimi, ifrat məzhəb təəssübkeşliyi Əbu Hənifəni öz tələbəsi İmam Muhəmmədə cərh etdirməkdədir. Əbu Hənifənin tərcümeyi-halında əleyhindəki bütün rəvayətləri yazan İbn Əbi Xatim, Şafeinin tərcümeyi-halında onun haqqındakı heç bir ittihamdan söz açmır. Üstəlik, burada da Şafeinin Əbu Hənifədən böyük alim olduğunu sübut etməyə çalı şır. 225 Hicri 354-cü ildə vəfat edən məşhur hədis alimi İbn 222. uqayli, əbu Cəfər Muhəmməd, “kitəbud-duafəil-kəbir”, ıV, 268-285 (ı-ıV. 1-ci nəşr, Beyrut 1984). 223. Zahid kövsəri, “tənibul-xatib alə mə səqahu fi tərcəməti əbi Hənifə minəl-əkəzib”, 53 (1-ci nəşr, Qahirə 1942). 224. Zahid kövsəri, “tənibul-Xatib alə mə səqahu fi tərcəməti əbi Hənifə minəl-əkəzib”, 53 (1-ci nəşr, Qahirə 1942). 225. İbn əbi Xatim, “kitəbul-cərh”, Vıı, 201-204. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|