Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 İmam Əbu Hənifə adları bilinərdi. Belə olmadığına görə, o dövrlərdə yaşayan Əlqamə ibn Qays, Əbu Müslim əl-Həvlənt, Məsruq əl-Əcda, Cübeyr ibn Nufeyr və Kəbul-Əxbarın müəllimləri kimlərdir görəsən? O cümlədən onlardan sonra gələn və tabeundan olan Həsən Bəsri, Əbuş-Şəsa, Zeynalabdin, İbrahim ət- Teymi, Nəxai, Səid ibn Cübeyr, Tavus, Ata, Mücahid, Şabi və başqalarının müəllimləri kimlərdir görəsən? O halda nə üçün yalnız Əbu Hənifənin Ərəbcə təhsil alması tələb olunur? Görəsən o vaxtlar hansı kitablar oxunurdu? Tənqidçinin Əbu Hənifənin (hərfi cərsiz) “Bi əbə Qubeys” dediyini dəlil gətirməsinə gəlincə, buna belə cavab verə bilərəm: a) Bu rəvayətin səhih bir sənədə ehtiyacı var. Əbu Həni- fəyə qarşı gələn Seyid Cəmaləddin Əli, hədis mövzusunda dəqiq və ehtiyatlı davrandığı halda, bu rəvayəti niyə qəbul edir? b) Bu rəvayət səhih bir sənədlə sabit olsa belə, məşhur deyil. O cümlədən, İmam Əbu Hənifənin fitva əhli və müctəhid olduğu iddiası qədər səhih də deyil. Halbuki, Əbu Hənifənin elmi vəziyyəti, fəziləti təvatür dərəcəsindədir və bu barədə hər kəs həmfikirdir. Bu səbəblə məlum olan bir həqiqətə zənlə zərər vermək olmaz. c) Rəvayətin Əbu Hənifədən sağlam yollarla gəldiyini və səhih olduğunu fərz etsək belə bu, Əbu Hənifənin nüfuzuna bir zərər verməz. Çünki, bu səhv deyil. Əksinə doğru bir ləhcədir. Belə ki, Fərra bəzi ərəblərdən eşitdiyi bu şeri nəql edir: “İnnə əbəhə və əbə əbəhə 208 qad bələğa fil-məcdi ğayətəhə Xanımın atası ilə atasının atası, Son dərəcə ulu insanlar idi hər ikisi”. 208. İsmi söz birləşməsi səbəbilə «əbəhə» sözünün əbi (hə) olması lazımdır. ancaq, bu şerdən aydın olduğuna görə, əbə (hə) şəklində də gəlir. Bu səbəblə başına artikl gəlsə söz “əbə” olaraq qalır. (Mütərcimin qeydi). 133 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində d) Bunun heç bir şəkildə izah edilməz bir xəta olduğunu qəbul etsək belə bu, Əbu Hənifənin Ərəb dilini bilmədiyi mə nasına gəlmir. Ona görə ki, bu gün belə bir çox filoloq danışıq dilində müxtəlif ləhcələrə aid sözlərdən və söz birləşmələrindən istifadə edir. Müxtəlif ləhcələrə aid cümlələrin deyilməsi ərəblərin dilində də normal qarşılanırdı. Xülasə, bu məsələ necə ortaya atılmış olur-olsun İmam Əbu Hənifənin bilgisizliyinə və elmsizliyinə dəlalət etmir. Əksinə, ona qarşı bu tənqidi yönəldənin qəflətini və böyük alimi ləkələmək üçün əlindən gələni elədiyini göstərir. Tənqidçinin, “Əbu Hənifə zəif ravilərdən də hədis rəvayət edirdi. Onun hədis biliyi zəif idi”, − deməyinə gəlincə, bu açıq-aşkar xətadır. İnsaflı bir insan bunu deməz. Buna belə cavab vermək olar: Əvvəla, Əbu Hənifə məchul şəxlərin rəvayətlərini qəbul etməzdi. Daha əvvəl qeyd etdiyim kimi, bir çox alim bu xüsusda həmrəydir. 209 Yəni, onlar ədaləti məlum olan siqa ravinin rəvayətinə müxalif olmayan məchul şəxsin rəvayətini qəbul edirdilər. O dövrdəki hədis ravilərinin böyük əksəriyyəti ədalətli şəxslər idi. Məşhur səhih hədis də bunu təsdiq edir: “Ən xeyirli dövr – mənim dövrümdür. Sonra isə onlardan sonra gələnlər, sonra isə onlardan sonra gələnlər”. 210 Həzrət Əli də bəzi raviləri əvvəlcə yoxlayar, daha sonra and içdirərək nəql etdiklərini qəbul edərdi. Bu, tanınmayan və ya oxşar vəziyyəti olan ravilər üçün də keçərli idi. Belə ki, Miqdad məzinin hökmünü ona bildirəndə ona and içdirməmişdir. Hafiz İbn Kəsir heyvan yarışdırmaqla bağlı hədisləri yaz - dığı əsərində Əhməd ibn Hənbəlin hər hansı məsələ ilə bağlı səhih hədis olmadığı təqdirdə zəif hədislə əməl etdiyini nəql 209. İbnul-Vəzir, “ər-ravdul-bəsim”, ı, 20-6. 210. Müslim, Fədailus-səhabə, 216. 134 İmam Əbu Hənifə etmişdir. Onun Müsnədində bu cür hədislərin sayı çoxdur. Bu, hədisin zəifliyini, zəiflik dərəcəsini, rəvayətin qəbul edilməsində icma ilə qəbul edilmiş şərtləri və ya ixtilaf edilən şərtləri bilməməkdən yox, ehtiyat üçün müraciət edilən üsuldur. Hafiz Əbu Abdullah ibn Məndə belə demişdir: «Əbu Da- vud hər hansı mövzu haqqında başqa hədis tapa bilmə- dikdə zəif hədisləri rəvayət edərdi. Çünki, bunlar onun nəzərində şəxslərin fikirlərindən daha etibarlı sayılırdı”. Xülasə, zəif hədis rəvayət etmək həmin şəxsin hədis bili- yi nin olmadığını göstərmir. Əsərlərində zəif hədislər olan Əhməd ibn Hənbəl və Əbu Davud böyük hədis imamlarıdır. Həmçinin yazdıqları zəif hədislər yalançıların rəvayətləri deyil. Onlara görə bu cür rəvayətlər zəif yox: mövzu, 211 mətruk 212 və oxşar adlarla adlanırdı. Zəif hədisə gəlincə: a) Doğru sözlü ancaq hədisi yaxşı əzbərləyə bilməyən ra- vi nin rəvayət etdiyi hədis. b) Hədisin mərfu olub-olmamasında, o cümlədən isna- dında ixtilaf edilən və bu baxımdan kiçik bir problemə sə- bəb olan hədis. c) Alimlərin hədisi və ya ravini zəif saymaqda ixtilaf et - dikləri xüsuslardan birini ehtiva edən, qəbulunu və ya rəd- di ni ortaya çıxaracaq qüvvətli bir dəlilin olmadığı rəvayət. 211. ravisi tənqid edilən hədislər arasında ən dəyərsizi uydurma hədisdir. Bəzi alimlər belə kəlmələrə hədis deməyin düzgün olmadığını bildirmiş, uy- durulmuş söz deməyin daha doğru olacağını ifadə etmişlər. onlara hədis de- yilməsinin səbəbi, hədis deyə uydurulduğuna görədir. Hədis adıyla uydurulmuş sözlər, “əl-hədisul-mövzu”, “əl-hədisul- muhtəlak” və ya “əl-hədisul-məsnu” terminləriylə ifadə edilməkdədir. 212. lüğətdə, tərk edilmiş, qəbul edilməmiş deməkdir. termin olaraq isə, sənədində yalan söyləməklə ittiham edilən və ya gündəlik həyatında yalan danışdığı sabit olan bir ravinin olduğu hədisə Mətruk hədis deyilir. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|