Bu layihə avropa İttifaqi tərəfindən maliyyələşdirilib sülh proSeSlərİndə İctİmaİ
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 International Alert ən pis halda isə xəyanətdə ittiham etməyə imkan verdiyi situasiya xarakterikdir. Əlbəttə ki, Basklar Ölkəsində də süh yaradanlar belə şeylərlə üzləşiblər. Məsələn, “Lokarri” assosiasiyasının direktoru Paul Riosun sözlərinə görə, İspaniya hakimiyyəti sülh yaradanları terrorçularla işbirliyində ittiham edirdi, ETA tərəfdarları isə onları rəsmi Madridin əlaltıları hesab edirdilər (skype vasitəsilə müsahibə, 22 oktyabr 2014- cü il). Bununla belə, bask cəmiyyətinin geniş təbəqələri sülh yaradanların məramını məqbul hesab etdilər və məhz problemin zorakı yolla həllinin tərəfdarları marginallaşan qövm oldu. nəticələr və tövsiyələr Şimali İrlandiyada olduğu kimi, Basklar Ölkəsində də münaqişə Dağlıq Qarabağdan fərqlidir və münaqişənin hansısa konkret həlli modelinin bizim kontekstdə tətbiqi haqda danışmaq mümkünsüzdür. Amma Şimali İrlandiya misalında olduğu kimi, Basklar Ölkəsində də münaqişənin həlli ilə bağlı çıxarılması vacib olan müəyyən örnəklər var. Beləliklə, gözə dəyən ilk məsələ: bu münaqişə rəsmi Madridin avtoritar siyasəti nəticəsində meydana gəlməsə də, məhz onun sayəsində zorakı xarakter alıb. Bu baxımdan sovet sistemində fərqli düşüncənin və necə deyərlər, “milli oyanışın” boğulması və Frankonun siyasi rejiminin bask millətçiliyinin tərəfdarlarına qarşı tutduğu mövqe arasında paralelləri görmək mümkündür. Məhz bu rejim onların radikallaşmasına və zorakı yollara əl atmalarına səbəb oldu. Hər iki situasiyada aydın görünən müxtəlifliklərə rəğmən (həmçinin sovet sisteminin xeyrinə olan, məsələn, Basklar Ölkəsindən fərqli olaraq Dağlıq Qarabağ muxtariyyət idi), ən əsas və vacib oxşarlıq aşağıdakından ibarət idi: demokratiyanın olmaması münaqişənin sülh yolu ilə transformasiyasını mümkünsüz etdi. Əlbəttə, İspaniyanın bəxti SSRİ-yə nisbətən daha çox gətirdi: İspaniyadakı analoji “yenidənqurma” demokratik siyasi sistemin yaranması ilə nəticələndi. Məhz bunun sayəsində çətinliklə olsa da münaqişənin transformasiyası və onun zorakılıq müstəvisindən siyasi mübarizə müstəvisinə keçməsi baş tutdu. Maraqlıdır ki, demokratikləşmənin ilk mərhələsində zorakılığın eskalasiyası baş verdi, amma qısa sürdü: demokratik mexanizmlərin işləkliyi aydın olduqca və muxtariyyət real təsəvvür yaratmağa başladıqca, bask millətçiləri arasındakı zorakılıq tərəfdarları cəmiyyətin dəstəyini itirməyə başladılar. Demokratikləşmə həmçinin Basklar Ölkəsinin siyasət meydanında radikal qüvvələrin marginallaşmasına və mötədillərin nüfuzunun artmasına təkan verdi. Bu qüvvələrin bir qismi güzəşt tərəfdarı kimi çıxış edirdilər, digərləri isə maksimalist mövqedə qalsalar da, zorakı mübarizə yollarını inkar edirdilər. Zorakılığı inkar edənlər cəmiyyətin böyük əksəriyyətinin mənəvi dəstəyini hiss edirdilər ki, bu da onlara hətta özlərinin də zorakılıq qurbanına çevrilmək təhlükəsinə rəğmən irəliləmək gücü verirdi (bəziləri, həqiqətən də, zorakılıq qurbanı oldular). Nəhayət, Basklar Ölkəsində gərginliyin aradan qaldırılmasına Avropaya inteqrasiyanın həmçinin möhkəm təkan verməsi barədə də çox danışıldı. Odur ki, Avropaya inteqrasiyanın bask münaqişəsinin bir çox ağrılı aspektlərini aradan qaldırdığını qeyd etməklə kifayətlənək. Göz önündə olan aspektlərdən biri odur ki, İspaniya AB-ə qəbul edilənə qədər basklar parçalanmış xalq idilər. Avropaya inteqrasiya nəticəsində bu aspekt tam aradan qalxmasa da, hər halda problem kəskinliyini itirdi. İspaniya və Fransa arasında onilliklərlə mövcud olan və baskları ayıran sərhəd bu gün faktiki olaraq maneə deyil. Qeyd olunduğu kimi, Basklar Ölkəsi və Dağlıq Qarabağdakı situasiyalar tam fərqlidir və Basklar Ölkəsindən hər hansı modelləri Dağlıq Qarabağda tətbiq etmək mümkün deyil. Amma Basklar Ölkəsinin təcrübəsinin öyrənilməsi Dağlıq Qarabağda sülh prosesinin uğurunda maraqlı olan tərəflərə müəyyən tövsiyələr verməyə şərait yaradır. • Güzəşt, və ya münaqişənin sülh yolu ilə həllinin tərəfdarı olan mötədil qüvvələrin rolunun artmasına şərait yaratmaq lazımdır. Vətəndaş cəmiyyəti misalında bu, vətəndaş təşəbbüslərinin dəstəklənməsi, siyasi elita misalında isə diplomatik kommunikasiya yollarından istifadə formasında ola bilər. Sülh Proseslərində İctimai İştirak və Çoxkanallı Diplomatiya Mexanizmləri 15 • Radikalların – münaqişənin zorakı yolla həllinin tərəfdarı olan siyasi qüvvələrin nüfuzunun azaldılması istiqamətində iş aparmaq lazımdır. Xüsusən vasitəçilərin və beynəlxalq aləmin siyasi xadimlər və rəsmi şəxslər tərəfindən aqressiv ritorika istifadə olunmasına daha sərt reaksiya verməsi vacibdir. • Radikalizmlə bağlı iş müqavimətlə, əks-təsirlə kifayətlənməməlidir: radikallarla ünsiyyət qurmaq lazımdır, bu cür qüvvələr arasında sivil dialoqa hazır olanları cəmiyyət daxilindəki danışıqlara və dialoq mərasimlərinə dəvət etmək lazımdır. • Münaqişəyə daha mötədil yanaşmanı təbliğ edən və sülhyaratma mövqeyindən çıxış edən insanları marginallaşdırmaq cəhdlərinin qarşısını almağa yönəlmiş media strategiyası hazırlamaq faydalı olardı. • Münaqişədən əziyyət çəkən insanları (keçmiş döyüşçülər, münaqişə qurbanlarının yaxınları, qaçqınlar) təmsil edən təşkilatlarla işləmək və onların sülhyaratma potensialından istifadə edərək radikalların bu insanların ağrılarından yararlanıb qarşı tərəfə nifrət aşılamasına imkan verməmək vacibdir. 16 International Alert qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə müqayisəli təhlilin işığında Bask “nicatı” qeqam Baqdasaryan İştirak – təməl daşı Etnik münaqişələrin yaranma tarixi və onların nizamlanması təcrübəsi göstərir ki, münaqişə tərəfləri bir qayda olaraq öz haqq və iddialarını qarşı tərəfin mövqeyinə önəm vermədən mütəşəkkil şəkildə ifadə edirlər. Yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu, başqa sözlə desək, münaqişənin həllini hər bir tərəf məhz öz haqq və tələblərinin işığında görür. Bu haqq və tələblər sistemində digər tərəfin haqq və iddialarına yer yoxdur. Konfliktoloq Klem Makkartni hesab edir ki, “Onlar münaqişəyə və onun tarixinə dair özlərinə sərf edən, hazırkı əməllərinə və təklif etdikləri həll yollarına haqq qazandıran variantlar sıralayırlar. Əksər hallarda bu variant-narrativlər ümumilikdə faktları inkar etmir, amma onların bu faktlara yüklədikləri məna müxtəlif ola bilər 2 ”. Hər bir konkret haqq və iddialar sistemində nəinki qarşı tərəfin haqq və gözləntilərinə yer verilmir, hətta çox nadir hallarda münaqişə tərəflərindən biri digərinə vəziyyətdən özünün gördüyü çıxış yollarını təklif edir. Adətən, münaqişənin nizamlanması ilə bağlı bu görüşlər vasitəçilərə və maraqlı olan beynəlxalq strukturlara təqdim olunur. Fərq sadədir: qarşı tərəfə öz görüşünü təqdim edərkən onun maraqlarını nəzərə almaya bilməzsən. Bu cür forma müəyyən dərəcədə obyektivlik və ümumi narrativlərin axtarışını nəzərdə tutur. Bask münaqişəsinin nizamlanması bu kontekstdə digər münaqişələrdən sərfəli mənada fərqlənir, hər halda son zamanlarda. 2013-cü il iyunun 11-də bask hökuməti “2013-16-cı illər üçün sülh və birgə yaşam Plan”ı təklif etdi. Bu, sadəcə tərəflərdən birinin dünya ictimaiyyətinin nəzərində digərindən daha yaxşı görünmək üçün irəli sürdüyü göstərmə bir sənəd deyildi. Məsələn, ən qapalı aparılan danışıqlara aid edə biləcəyimiz Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması prosesindən fərqli olaraq, bask münaqişəsinin nizamlanmasında əsas rol münaqişə tərəflərinin ictimaiyyətlərinə aiddir. (“Danışıqlar prosesinin strukturundakı problem.
). Təsadüfi deyil ki, bask hökuməti bu planın ictimai və siyasi iştirak prosesində möhkəmlənməsini istəyirdi. “Sülh və birgə yaşam Planı”nın təməl daşını və əsas hissəsini məhz iştirak təşkil edir. Bask hakimiyyətinin bu prinsipial mövqeyi hələ “Sülh Planı”ndan xeyli əvvəl özünü büruzə vermişdi. 2009-cu ildə Basklar Ölkəsi prezidentinin müşaviri Qorka Espayau İdayoaqa erməni jurnalistlərinə bunları danışmışdı: “Ölkə prezidenti vəziyyətin dəyişdirilməsi üçün vasitələri öz əlinə almaq qərarına gəlib. O, münaqişənin nizamlanması üzrə yol xəritəsi hazırlayıb, vətəndaş cəmiyyətinin iştirakının artırılmasını təklif edib və bununla da münaqişənin nizamlanmasını siyasi partiyalar və vətəndaş birlikləri arasında bölüşdürüb” 4 .
isə yox. Bu mülahizə həddən artıq birtərəflidir, çünki cəmiyyətlərin güzəştə hazır olmaması birinci növbədə hakimiyyətlərin fəaliyyətinin nəticəsidir. Amma bizi bu problemin başqa bir aspekti maraqlandırır. 2 «Sülh proseslərində ictimai iştirak və çoxkanallı diplomatiya: Şimali İrlandiyadan örnəklər», fevral, 2014, International Alert, Klem Makkartni, “Biz necə bu vəziyyətə düşdük?” məqaləsi, səh.5. 3 Tomas de Vall, “Qara bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və müharibə arasında”, ROSSPEN. Moskva, 2014, s. 361 4 “Internews-Armenia”, “Sadə utopiya” filmi, 35.22. (film Böyük Britaniyanın Ermənistandakı səfirliyi tərəfindən maliyyələşdirilib), http:// vimeo.com/61610186
Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|