Bu layihə avropa İttifaqi tərəfindən maliyyələşdirilib sülh proSeSlərİndə İctİmaİ
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “hər şey və dərhal” əvəzinə mikro-razılaşma
Sülh Proseslərində İctimai İştirak və Çoxkanallı Diplomatiya Mexanizmləri 17 DQR, Ermənistan və Azərbaycan cəmiyyətləri danışıqlar prosesi ilə bağlı məlumatlı deyillər, buna görə də güzəştlərə hazır ola bilməzlər. Bir vaxtlar Ermənistanın sabiq prezidenti Levon Ter-Petrosyan deyirdi ki, Ermənistan və DQR-də Qarabağ danışıqlarının nüansları ilə bağlı ancaq altı nəfər məlumatlıdır (yəqin ki, Azərbaycanda da bir o qədər, bəlkə də daha az). Bu şəraitdə cəmiyyətlərin iştirakı haqda danışmaq tamamilə yanlış olardı. Çox güman ki, Basklar Ölkəsində digər münaqişələrin nizamlanması təcrübəsini öyrənərək bu nəticəyə gəliblər ki, münaqişə tərəflərinin siyasi rəhbərləri tərəfindən əldə edilən istənilən razılaşma ictimai dəstək olmadan heç bir dəyər kəsb etmir. Bask hökuməti “Sülh Planı”nda diqqəti ictimai iştirak üzərində cəmləşdirməklə, bu sənədin müddəti bitənə qədər hazırda fərqlənən mövqelərin maksimal dərəcədə yaxınlaşmasına və uzlaşmasına nail olmaq istəyir. Bask reallıqlarını nəzərə alsaq, bu çox çətin məsələdir. Sergey Xenkin özünün “Bask münaqişəsi” kitabında (“MDBMİ-nin elmi məktəbi” silsiləsindən) icma demokratiyası haqda danışır: “Belə cəmiyyətlərdə stabil demokratiya və etibarlı idarəçilik özündə böyük koalisiya prinsiplərini, qarşılıqlı veto, siyasi nümayəndəliyinin əsas meyarı kimi proporsionallığını və hər bir seqmentin yüksək muxtariyyətini birləşdirən icma demokratiyasının formalaşdırılması sayəsində baş verir. İspaniyanın bu regionunda icma demokratiyasının həyata keçirilməsi qarşısındakı əsas maneə ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasına çalışmayan siyasi elitanın (xüsusilə millətçilərin) şəxsi ambisiyalarından, öz aralarındakı rəqib davranışlarından ibarətdir. Regionun müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparan və heç bir “koalisiya formulunu” qəbul etməyən aqressiv radikal millətçilərin mövcudluğu da öz təsirini göstərir. Bask siyasətində tarixən möhkəmlənmiş konsosiativ demokratiya ənənələrinin olmaması da rol oynayır” 5 .
Sovet dövründə belə bir zarafat vardı ki, sovet xalqının nəinki gələcəyini, heç keçmişini də təxmin eləmək mümkün deyil (tarixin yeni-yeni təfsirlərinin ortaya çıxmasına və saxtalaşdırılmasına eyham). Etnik konfrontasiyalarda keçmişin yenidən dəyərləndirilməsi, adətən, tarixə yeni baxışın ortaya çıxması ilə nəticələnir. Münaqişələrin nizamlanması zamanı keçmişə müştərək obyektiv nəzərin olması vacibdir, çünki nəinki qarşıdurma mənbələri, onlardan çıxış yolları da məhz orada mövcuddur. Keçmişin tənqidi dəyərləndirilməsi və yeni narrativlərin möhkəmləndirilməsi isə daha vacibdir. “Sülh və birgə yaşam Planı”nın əsas strateji məqsədlərindən biri də elə məhz keçmişlə bağlı tənqidi narrativə öz töhfəsini verməkdən ibarətdir. Belə narrativin formalaşdırılması istiqamətində ilk addım müxtəlif fikirlərin ifadə olunması üçün şəraitin yaradılmasından ibarətdir. “Sülh Planı”nda keçmişin yenidən dəyərləndirilməsində bütün risklər və təhlükələr nəzərə alınıb (bir pozuntunun digəri ilə tarazlaşdırılması, və ya haqq qazandırmaq cəhdi, həmçinin müəyyən pozuntuların minimallaşdırılması, və ya ört-basdır edilməsi, bununla da onların digər pozuntulara haqq qazandırmaq üçün arqument kimi istifadə olunmasının qarşısını almaq cəhdi), buna görə də keçmişi həqiqət və məsuliyyət prizmasından nəzərdən keçirmək təklif olunur. Baskların “etik minimumunu” məhz bu təşkil edir. Gələcəyi qurmaq keçmişin yaddaşdan silinməsi, və ya artıq mövcud olanlara laqeydlik bahasına başa gəlməməlidir - dedikdə “etik munimumu” aşağıdakı kimi müəyyən etmək olar: “Qurbanların ədalətsiz iztirablarını yüngülləşdirmək, cəzasızlığın qarşısını almaq, sülh və demokratik birgə yaşam əldə etmək vasitəsi kimi ümumi yaddaşın yaradılmasına səy göstərmək. Bu yaddaş bizi keçmiş olaylara pərçimləməyən gələcəyin dərkinə və formalaşdırılmasına xidmət edəcək”. (20013-16-cı illər üçün Sülh və birgə yaşam Planı). Bu cür yanaşma, hər şeydən əvvəl, bütün münaqişə tərəflərinin ağrılarını, qorxularını və gözləntilərini anlamağa kömək edir. “Sülh Planı”na uyğun olaraq, keçmişi idarə etməyə imkan verən əsas qayda mövcuddur. Bu qaydada üç komponent seçdirilir: obyektiv faktlar, subyektiv qavrayış və müştərək dəyərləndirmə. 5 Sergey Xenkin, “Bask münaqişəsi” (“MDBMİ-nin elmi məktəbi” silsiləsindən), https://www.facebook.com/ lRAQGbRuR6AQFvjmf214gYAeKPASRFpo3w734ee2bwns03rw/www.mgimo.ru/files/210060/Basque-conflict_Henkin.pdf 18 International Alert Basklar Ölkəsinin prezidenti Xuan Xose İbareçe münaqişə qurbanlarının yaxınları ilə görüşdə bildirmişdi: “Demokratiya itirdiklərinizi geri qaytara bilməz, amma siz əmin ola bilərsiniz ki, doğmalarınızın xatirəsi həmişə bizim qəlblərimizdə yaşayacaq. Çünki biz əminik ki, sülh və birgə yaşam həqiqətə və ədalətə əsaslanır” 6 .
diqqət çəkib: “Sülh və birgə yaşam zorakılığın qanunsuz olduğunun, vurulmuş ziyanın və həqiqət, ədalət və kompensasiya haqqı olan qurbanların ləyaqətinin etirafını tələb edir”. Düşünürəm ki, Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında da “keçmişlə barışıqdan” və “etik minimumun” tərtib edilməsindən başlamaq lazım idi. “hər şey və dərhal” əvəzinə mikro-razılaşma Rusiyanın müasir satiriki Mixail Jvanetskinin məşhur deyimi var: “Hər şeyi və dərhal istəyirsən, amma heç nəyi və tədricən alacaqsan”. Təəssüf ki, qarşıdurma tərəfləri bu müdrik məsləhəti qulaqardına vururlar. Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında xüsusən Azərbaycan rəhbərliyi bu taktikadan istifadə edir. Mikro-razılaşma metodu bask münaqişəsinin nizamlanmasında vacib alətdir. Mikro-razılaşma taktikası “son nəticədə əsas, möhkəm və ziddiyyətsiz konsensus əldə edə bilmək üçün kiçik “razılaşma hissələrini” istifadə etməyə imkan verən işçi metoddur” 7 . Bu metodologiya üç mərhələli məqsədə əsaslanır: keçmişin ümumi dərki, cari vəziyyətin normallaşdırılması və gələcək razılaşdırılmış mövqenin etik və qeyri-siyasi prinsipləri üzrə mikro-razılaşma. dialoq zamanı ziddiyyətlər və etibar Bask hökuməti hesab edir ki, aydın dialoq - ziddiyyətləri aradan qaldırıb konsensus əldə etmək üçün lazım olan alətdir. Mütləq uzlaşmanın mümkün olmadığını və plüralist demokratik cəmiyyətdə, demək olar ki, bütün məsələlər ətrafında fərqli fikirlərin olacağını anlayaraq bask hökuməti əmindir ki, mövcud vəziyyəti və oyun qaydalarını dərk etmək üçün plüralizm minimal konsensus tələb edir. Buna görə də ziddiyyət prinsipi təməl etibar prinsipi ilə kompensasiya olmalıdır. Etimadsızlıqdan etibara keçid – “Sülh və birgə yaşam Planı”nın həllinə səy göstərdiyi problemdir. Maksimal nailiyyət uzlaşdırılmış mövqenin axtarışı prosesində birgə iştirak məqsədilə təməl etibarın əldə edilməsi üçün şəraitin yaradılmasından ibarət olacaq. Bask münaqişəsinin nizamlanmasını Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasından fərqləndirən də elə budur. Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması prosesində beynəlxalq vasitəçilər – ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri artıq uzun müddətdir ki, münaqişə tərəfləri arasında davam edən informasiya müharibəsi və sərhəddə baş verən permanent atışmalar şəraitində, bir sözlə, qarşıdurma tərəfləri arasında minimal etibarın olmadığı bir vəziyyətdə Madrid prinsiplərini müzakirə edirlər. Bu arada isə ictimai əhval-ruhiyyəni dəyişməkdən və münaqişə tərəfləri olan cəmiyyətlər arasında etimad körpüləri yaratmaqdan başlamaq daha məqsədəuyğun olardı.
6 “Internews-Armenia”, “Sadə utopiya” filmi, 38.00.http://vimeo.com/61610186 7 “2013-16-cı illər üçün Sülh və birgə yaşam Planı”. 8 Oradaca Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|