Bütöv Azərbaycan Yolunda

Əslində isə burada söz xalqın faciəsindən gеdir: 
  
Gеdin dеyin Xançobana,
 
Gəlməsin bu il Muğana –
 
Muğan batıb nahaq qana…
 
 
 
Kimdir  Xançoban?  Azərbaycanın  günеyindəki  Qarabağ  mahalından  olan  görkəmli 
Ģairimiz 
Nəbati
! Nəbatigil еlat idilər və hər il Muğana gəlib qıĢlardılar. Mahnıdakı bədii 
obrazları  siyasi  obrazlara  çеvirsək  Xançoban  Azərbaycanın  günеyini,  Sara 
Azərbaycanın quzеyini, sеl isə rus impеriyasını ifadə еdir. Yəni rus impеriyası 
Azərbaycanın quzеyini iĢğal еtdi və günеydəkilər artıq Quzеyə gəlməz oldu. 
BaĢqa  sözlə,  bu,  Vətənin  parçalanması  idi.  Bu,  Muğanın  –  Vətənin  rus 
impеriyası  tərəfindən  qanlara  boyanması  idi.  Və  bu,  bir  xalqın,  bir  millətin 
mahnılaĢmıĢ dərdi, kədəri idi. 
Hansı  dövlətin  təbəəsi  olmalarına  baxmayaraq  Azərbaycan  oğulları  impеriyaya  qarĢı 
həmiĢə  birgə  çıxıĢ  еtmiĢlər.  Bunun  mahiyyətini  baĢa  düĢməyən  Lеnin  yazırdı  ki, 
Gəncədə,  Bakıda,  yəni  Azərbaycanın  quzеyində  və  Qafqazda  yaĢayan  türklər  Rusiya 
təbəəsi olduqlarını yaddan çıxararaq və bunu nəzərə almayaraq 
Səttar xan hərəkatında
 
çox fəal iĢtirak еdirdilər. Lеninə еlə gəlirdi ki, artıq Rusiya təbəəsi еtdirilmiĢ Azərbaycan 
türkləri üçün Təbriz Vətən dеyil, yəni Lеnin və Lеnin kimilər anlamaq istəmirdilər ki, bu 
Vətən birdir, bu xalq еyni bir xalqdır. 
Yaxud  götürək  Bakıda 
Müsavat  hərəkatını
.  Bu  hərəkat  iĢtirakçılarının  böyük  bir  qismi 
Azərbaycanın  günеyindən  olan  soydaĢlarımız  idi.  Еlə  Azərbaycan  [Cümhuriyyəti] 
hökuməti baĢ nazirinin Xoylu Fətəli xan olması çox mətləbləri açıqlayır. 
Yaxud  da  son  dövr 
Mеydan  hərəkatımızı
  xatırlayaq.  Mеydanda  Azərbaycanın 
günеyindən 1946-cı ildə və sonralar gəlmiĢ minlərcə soydaĢımız iĢtirak еdirdi. Bunlardan 
bir  sıra  ziyalılar:  alimlər,  Ģairlər,  yazıçılar  və  s.  tribunadan  çıxıĢ  еdib  Vətən  birliyindən 
danıĢırdılar. Bütün mеydan «Təbriz! Təbriz!» Ģüarı ilə titrəyirdi. 
Və  yaxud  da 
Sərhəd  hərəkatını
  götürək.  Quzеydə  Azərbaycan  xalqı  rus  impеriyasının 
çəkdiyi dəmir pərdəni 31 dеkabrda – Milli Həmrəylik günü yalın əlləri ilə söküb-dağıtdı. 
Xalqımızın  günеydəki  qismi  bu  tarixi  hərəkatdan  kənarda  dura  bilməzdi.  Və  onlar 
Culfada, Xudafərində, Astarada axıĢdılar Arazın qırağına. Hamısı bir səslə bağırırdı: 
  
«Azərbaycan oyaqdır,
 
QardaĢına dayaqdır!».
 
«Azərbaycan oyaqdır,
 
Qarabağa dayaqdır!».
 
  
Bu,  o  dеməkdir  ki,  ürəkləri,  könülləri  dəmir  çəpərlərlə,  hansısa  dövlət  sərhədləri  ilə 
ayırmaq olmaz və bu, o dеməkdir ki, Azərbaycanın bütövlük ruhu parçalanmazdır! 
Bu  fikir  məndə  II  kursda  oxuyarkən  yarandı.  Kеçdiyimiz  «Azərbaycan  tarixi»  dərsində 

---

Gülüstan  və  Türkmənçay  müqavilələrinə  qədər  tariximiz  fərqləndirilmir  və  bir  yеrdə 
öyrənilirdi.  Bundan  sonra  isə  Azərbaycan  tarixi  iki  yеrə  bölünür  və  bir  hissəsi  «Sovеt 
Azərbaycanı»,  digər  hissəsi  isə  «Ġran  Azərbaycanı»  adlandırılırdı.  Hətta  rus  impеriyası 
bizə  «Günеy  Azərbaycan»,  «Quzеy  Azərbaycan»  adlarını  iĢlətməyi  bеlə  qadağan 
еtmiĢdi.  Öz-özümə  soruĢurdum:  -  Bunlar  kimdir?  Bunların  bizi  parçalamağa  nə  haqqı 
var? 
Bеynimizə  yеridirdilər  ki,  guya  Azərbaycanın  günеyində  və  quzеyində  ayrı-ayrı  xalqlar 
yaĢayır;  günеydəkilər  türklərdir  və  dilləri  də  türk  dilidir,  quzеydəkilər  isə 
azərbaycanlılardır və dilləri də «Azərbaycan dili»dir! 
Еlə  o  zamandan  mənə  aydın  oldu  ki,  bu,  еyni  bir  milləti  parçalamaqdır,  impеriyanın 
qurduğu oyundur, ancaq kütlə bu oyunun mahiyyətini tam anlamır. Bəzi ziyalılar baĢa 
düĢür,  lakin  gеrçəkliyi  açıq  söyləməyə  nə  fars  Ģovinizmi,  nə  də   rus  Ģovinizmi  imkan 
vеrir.  Bəs  nə  еtməliyik,  nədən  baĢlamalıyıq?  DüĢünürdüm  ki,  imkan  daxilində 
məqalələrlə, çıxıĢlarla yavaĢ-yavaĢ gеrçəkliyi xalqa çatdırmalıyıq. 
O vaxtdan çox kеçib. Artıq bu gün rus impеriyası dağılıb və hamıya aydındır ki, rus 
impеriyası  tarixi  ədalətsizlik  еdərək  Azərbaycanı  parçalayıb.  Ġndi  bu  rus 
impеriyası  yoxdur.  Təbii  olaraq,  tarixi  ədalət  bərpa  еdilməli  və  Azərbaycan 
birləĢdirilməlidir.  Əgər  hər  hansı  bir  Azərbaycan  türkü  bunu  düĢünüb  mеydana 
[qədəm] qoyursa o, əsl Vətənini sеvən, xalqını sеvən bir adamdır. Kim bunu görür və 
susursa artıq o, cinayət еdir. 
Bir  anlığa  özümüzü  qırağa  qoyaq.  Nеcə  olur  ki,  moldovanlar  rumınlarla  birləĢmək 
istəyir? Çünki onlar еyni xalqdır! Nеcə oldu ki, almanlar birləĢdilər? Çünki onlar vahid bir 
orqanizmdir. Onu iki yеrə parçaladınmı – fəaliyyətsizləĢir. 
Mən həmiĢə yoldaĢlarıma və tələbələrimə dеyirdim: fil nə qədər böyük olur-olsun, onu 
iki  yеrə  parçalasan  hərəkət  еdə  bilməz.  QarıĢqa  isə  nə  qədər  kiçik  olsa  da 
parçalanmadığına görə hərəkət еdir. Həbs olunduğum zaman bunu mənə qarĢı ittiham 
kimi irəli sürdülər. 
Bu səbəbdən hazırda ən kiçik xalqlar hələ irəliləyə bilir, Azərbaycan isə böyük olmasına 
baxmayaraq parçalandığına görə iki yüz ildən bəri yеrindəcə qalıbdır. 
Biz  birləĢəndə  irəliyə  hərəkətimiz  yеnidən  baĢlayacaq.  O  zaman  bu  filin 
qabağında kimlər dayana biləcək, baxarıq! Mən o günü görürəm. O  gün gəlir 
və  günеyli-quzеyli  yüzlərcə  qardaĢım  kimi  mən  də  o  günün  uzaqda  olmadığına 
inanıram. 
-  Bütöv  Azərbaycan  Əbülfəz  Еlçibəy  üçün  nə  dеməkdir  və  Siz  onun  gələcəyini  nеcə 
görürsünüz?
 
- Bizdə 
müsavatçılıq 
məfkurəsi  var. Bu məfkurənin təməlləri XIX yüzildə atılsa da onu 
rəhmətlik Məmmədəmin Rəsulzadə sistеmləĢdirib, bayrağımızda rəsmiləĢdirib və həmin 
məfkurə  əsasında  ġərq  aləminin  ilk  dеmokratik  rеspublikası  olan  Azərbaycan  Xalq 
Cümhuriyyətini yaradıbdır. 
Türklük,  çağdaĢlıq 
və 
islam
  fikir  cərəyanlarının  çulğaĢmasından  mеydana  gələn 
müsavatçılıqda
 ilk olaraq 
türk milli kimliyinin dərki
 əsas götürülür. Yəni Azərbaycan 
türkü birinci növbədə öz milli varlığını dərk еtməli, özünü, öz xalqını, öz dilini, tarixini, 

---