BüYÜK Şİİr mi Cİns şİİr mi: cemal süreya’nin öZGÜNLÜk bağlamindaki poetik göRÜŞleri ÜzeriNE

22 
Cemal Süreya, “Folklor Şiire Düşman”, a Aylık Sanat Gazetesi, S. 6, 1 Ekim 1956.
23 
Cemal Süreya, “Oktay Rifat’ın Şiirinde Fırsat Rantı”, Şapkam Dolu Çiçekle, s. 187-191.

---

CEMAL SÜREYA’NIN ÖZGÜNLÜK BAĞLAMINDAKİ POETİK GÖRÜŞLERİ ÜZERİNE 
85
Bütün bunlardan, Cemal Süreya’nın modern sanatın “bireyselliği” ile geleneksel 
sanatın “anonimliği”ni karşı karşıya getirip, ilkini tercih ettiği ortadadır. Süreya, divan 
şiiri ve halk şiirindeki anonim duyuş ve söyleyiş biçimlerinin, bireysel hissedişe değil, 
daha önceden kararlaştırılmış, standart bir kalıba dayandığını belirtmekte ve bunlara 
karşı çıkmaktadır. Süreya’nın argümanını destekleyecek somut pek çok örnek literatürde 
mevcut gibi görünmektedir. Şahsi gözlem ve kanaatimize göre, özellikle günümüzde 
halk şiiri yayımlayan dergilerdeki şiirlerin altındaki isimler bir an için kapatılsa ve 
gizlense, şiirlerin büyük çoğunluğunun şairini tahmin etmek mümkün olamayacaktır. 
Zira şiirler, içerik ve biçim bakımından çoğunlukla birbirine benzemektedir. Buradan 
çıkan sonuç şudur ki, günümüz halk şiirinde, şairler birbiriyle kolayca “ikame” edile-
bilecek durumdadırlar. Yani birinin yazdığı şiiri diğer bir şair de kolayca yazabilir. Bu 
durumda, söz konusu ettiğimiz piyasada “ürün farklılaşması” ve “ürün sofistikasyonu” 
oldukça düşük bir düzeydedir denilebilir. Bu da bu alandaki pek çok eserin oluşturacağı 
“estetik katma değer”in düşük olacağı anlamına gelmektedir.
24
Öte yandan modern şiirde bir şairin, eğer o şair otantik bir şairse, diğer bir şair 
tarafından “ikame” edilebilmesi çoğunlukla mümkün değildir. Her şair konu, duyarlılık 
ve ifade bakımından, diğerlerinden az veya çok farklılaşacağı için, ortaya koyduğu 
ürünlerin taklidi zor olacak ve şairler genel olarak yüksek bir ayrışma ve sofistikasyon 
düzeyine sahip olacaktır. Burada bahsettiğimiz özgünlük eğiliminin ortaya çıkmasında, 
modernist sanatın öngördüğü “bireycilik” anlayışının belirgin etkileri olduğu gayet 
açıktır. Süreya da, “modernist” İkinci Yeni şiirinin öncülerinden biri olarak, tabiatıyla 
bireysel özgünlüğe set çekebilecek “folklorik” kalıplara mesafeli durmuş ve modern 
bilincin bireyselliği ve tekrarlanamaz özgünlüğü üzerinden bir şiir teorisi ve poetika 
kurmaya girişmiştir, denilebilir.
25
Özgünlüğün, Süreya’nın eleştiri ve poetika yazılarında, merkezi bir önemde olduğu 
rahatlıkla görülebilmektedir. Süreya, şiirin bir şahsiyet sanatı olduğunu düşünmek-
tedir.
26
O, her şairin kendi “özgün” şiirini yazmaya yönelmesi gerektiğini ve böyle 
24 
Burada “estetik katma değer” ifadesini, piyasa ilişkilerinin dışında ve ötesinde, okuyucu katında üretilen, 
tamamen estetik ve manevi bir “değer” anlamında kullanıyoruz. 
25 
Cemal Süreya’nın poetikası ile ilgili değerlendirmeler içeren pek çok kıymetli kaynak mevcuttur. 
Bunların başlıcaları şunlardır: Doğan, Cemal Süreya’nın Şiiri (Yapı Tema ve Anlatım), s. 32-48; Özdem, 
“Poetikadan Şiire Yansıyanlar”, Cemal Süreya, s. 203-208; Cemal Süreya Dosyası, Hürriyet Gösteri, 
Şubat 1990; Cemal Süreya Dosyası, Milliyet Sanat, 1 Şubat 1990, sayı 233; Dara, “Cemal Süreya’nın 
Şiiri”, Çağdaş Eleştiri; Turan, “Cemal Süreya”, Yordam; Hızlan, “Cemal Süreya’ya Giriş”, Soyut; 
Çakmak, “Şiirle Süreya’nın Kesiştiği Nokta”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi; Eroğlu, “Cemal Süreya: 
Laleli’den Dünya’ya”, Cemal Süreya, s. 214-221
26 
Cemal Süreya, “Şapkam Dolu Çiçekle”, Şapkam Dolu Çiçekle, s. 197-198

---

86
ÖZGÜR İLDEŞ
yapmayanların taklitçi ve gelenekçi olarak kalacaklarını düşünmektedir.
27
Görünen o 
ki, Süreya’nın, bir şiirin “kötü” olmasından da çok, onun “taklitçi” olması ile bir sorunu 
vardır. O taklit eserlere ve duygusu ya da kalıbı önceden kararlaştırılmış, deyim yerin-
deyse “muvazaalı şiirlere” büyük bir meydan okuma ile tepki vermektedir. Geleneksel 
şair ile okuyucu arasında, ritüeller konusunda, bir ön-anlaşma olduğu bilinmektedir ve 
paylaşımın genel çerçevesinin o anlaşma ile mukayyet olduğu söylenebilir. Öte yandan, 
modern şair şiir konusundaki “toplumsal sözleşme”yi (ya da uzlaşıyı) geçersiz hale 
getirerek, bir nevi kaos ortamı oluşturmaktadır.
28
Süreya’nın poetikası, kaosun yer yer normal kabul edildiği ve toplumsal değişimin 
hızlı ve radikal olması gerektiği görüşüyle organik bir bağ içindedir. Süreya’nın da 
belli ölçüde etkilendiği “sürrealizm” akımı, geleneksel toplumu yok etmek istemekte, 
yeni bir toplum ve insan anlayışı getirmek istemektedir.
29
Bu noktalarda, sürrealizmin 
ve ondan etkilenmiş diğer modernist eğilimlerin, geleneksel yollar karşısında belli bir 
tehdit (ya da meydan okuma) anlamına geldiği gayet açıktır. Modernist şairlerin böyle 
bir meydan okumayı bilinçli olarak üstlendikleri de zaten bir gerçektir. Yazdıklarına 
bakıldığında, Cemal Süreya’nın da bu modernist çerçevede poetikasını (ve ayrıca 
politikasını) oluşturduğu pekala söylenebilir. 
Süreya, geleneksel kalıpların şaire a priori bir yol sunduğunu ve bunun da şairi 
kuşatarak, onu bir çerçeve içinde dondurduğunu belirtmektedir. Şairin bundan kurtul-
masının tek yolu ise, kendi duygu ve düşüncelerine kulak vererek, her şiirde özgün bir 
biçim denemesine girişmesidir. Süreya’nın, biçimi, esas olarak özün kendini ortaya 
koyması olarak gördüğü gözlemlenmektedir.
30
O, içerik ile biçimin ayrılamayacağını 
ve her özün kendi özgün biçimini (üslubunu) ortaya koyacağını düşünmektedir. O 
bakımdan, Süreya her sahici şairin, sahici olması ölçüsünde “farklılaşmış”, “ayrıksı-
laşmış” bir üsluba ve biçime sahip olacağını düşündüğü söylenebilir.
Yazılarından çıkarılabilecek sonuca göre, Süreya, bir şairin özgün olmamasını, 
şairlerin anonim ve folklorik kalıplara fazlaca yaslanmaları ve kendilerini dinleme-
ye fırsat bulamamaları ile ilişkilendirdiği görülmektedir. Bir şair, bilinen kalıpları 
tekrarladığı ölçüde, geleneğin ağına yakalanacak ve özgün (şahsi) olabilme şansını