139
138
1972-ci il 5 iyunda Stokholmda BMT-nin “Ətraf mühitin mühafizəsi problemlərinə
dair” konfrans keçirildi və həmin gün “Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü” elan edildi.
İndi əksər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da 5 iyun müxtəlif ekoloji tədbir-
lərlə qeyd edilir.
53.
İQTİSADİYYAT VƏ ƏTRAF MÜHİT
· Ətraf mühitin qorunmasına dünya ölkələrinin cəlb olunması nə ilə əlaqədardır?
Təsərrüfatın
müxtəlif sahə-
lərinin insanlar üçün əhə-
miyyəti və təbiətə vurduğu
zərəri müəyyən edin.
Müzakirə edək: İnsanların fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitdə hansı dəyişikliklər baş verir?
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Təsərrüfat sahəsi
Bina tikintisi
Mebel istehsalı
Avtomobil istehsalı
Əhəmiyyəti
Təbiətə vurduğu zərər
Bəşəriyyət yarandığı vaxtdan insanlar qida və geyimə olan tələbatını ödə-
mək üçün təbiəti tədricən dəyişdirmişdir. Əhalinin sayının kəskin artması
insanların ətraf mühitə təsirini də artırmışdır. İnsanların təsərrüfat fəaliyyəti
meşə, çay, hava, torpaq və digər təbii komponentlərdə gərgin ekoloji vəziyyət
yaratmışdır:
– Faydalı qazıntıları çıxararkən lazımsız süxur qalıq-
ları təpələr şəklində qalaqlanır. Bu,
terrikonlar ad-
lanır. Braziliya, CAR, Meksika və Qazaxıstanda be-
lə təpələr çoxdur.
– Sənaye tullantıları istehsal nəticəsində yaranan
zərərli qaz,
çirkab sular, bərk tullantılardır. Nəqliy-
yat vasitələrindən çıxan tüstü də
sənaye tullantısı
hesab edilir. Avropa, Amerika ölkələrində, Çin və
Yaponiyada belə tullantılar çoxdur.
– Əhalinin həyat fəaliyyəti nəticəsində yaşayış yer-
lərində
məişət tullantıları – zibilliklər yaranır. Əha-
Ətraf mühitin dəyişməsinə yalnız insan fəaliyyəti de-
yil, təbii amillər də səbəb ola bilər:
– Daşqınlar – hər hansı səbəbdən düzənlik çaylarında suyun sahil-
ləri basması, əkin sahələrinin və yaşayış məskənlərinin suyun
altında qalmasıdır. Ukrayna, Polşa, Rumıniya və Banqladeşdə
daşqınlar onlarca yaşayış məntəqələrinə zərər vurur ( ).
– Quraqlıqlar – yağıntının az düşməsi ilə əlaqədar yaranır. Tor-
paqların düzgün suvarılmaması quraqlıqların törətdiyi fəsadları
daha təhlükəli edir ( ).
a
b
Bir ölkə daxilində yaranan ekoloji problemlər havanın və suyun vasitəsilə
ətraf ərazilərə yayılır. Ona görə də bu problemlərin həlli üçün ölkələrin birgə
əməkdaşlığı tələb olunur.
Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın.
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
AÇAR SÖZLÄR
Sənaye tullantıları
Məişət tullantıları
Terrikon
Meşə yanğınları
Ozon deşiyi
Səhralaşma
Quraqlıq
Daşqın
Faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı
qalaqlanan boş süxur
qalıqları __ yaradır. Zavod və fabriklərin tüstü bacalarından
çıxan __ xüsusilə atmosferi çirkləndirir. Stratosferdə __ ya-
ranması da sənayenin inkişafı ilə əlaqədardır. İri
şəhərlərdə
əhalinin sayının artması __ ibarət zibilliklərin yaranmasına
səbəb olur. Kiçik qığılcım nəhəng və qorxulu __ səbəb ola
bilir. Çayda suyun səviyyəsinin qalxmasından yaranan __
insanlara zərər vurur. Torpaqlardan düzgün istifadə etmədikdə
__ baş verir. Su çatışmazlığı ilə səciyyələnən __ isə canlı
aləmin məhv olmasına gətirib çıxarır.
Ölkələr üçün səciyyəvi olan
ekoloji
problemləri
müəyyənləşdirib yazın.
Əhalinin
sayı artır
Ərzağa olan
təlabat artır
Yeni
əkin sahələri
yaradılır
Torpaq fasiləsiz
olaraq əkilir
?
Əhalinin
sayı artır
Maşın və avadanlıqlara
tələbat artır
Xammala
ehtiyac artır
Daha çox faydalı
qazıntı çıxarılır
?
1.
2.
3.
4.
5.
Ölkə
Ekoloji problem
5
1
4
2 3
Daş kömür hasilatı nəticəsində
yaranan terrikon
linin sıx məskunlaşdığı əksər ərazilər belə çirklənməyə məruz qalmışdır.
– Meşə yanğınları müxtəlif səbəblərdən: kibritdən ehtiyatsız istifadə, sönməmiş siqaret
kötüyünün atılması, əhalinin və turistlərin odla düzgün davranmaması nəticəsində baş verir.
– Əkin sahələrini artırmaq üçün ağacların qırılması, mal-qaranın otarılması və torpaqların fa-
siləsiz əkilməsi nəticəsində
səhralaşma baş verir. Niger, Sudan, Seneqal, Özbəkistan, Türk-
mənistan, Misir, Mərakeş kimi ölkələr səhralaşmaya məruz qalmışlar.
– Kimyəvi maddələrin istifadəsi zamanı havaya atılan bəzi qazlar stratosferdəki ozon
təbəqəsini dağıdır,
ozon deşikləri yaradır.
Sənaye tullantıları
a
b
Çap üçün deyil