Carl gustav jung

234

ANALİTİK PSİKOLOJİ

Komplekslerin  varlığını  çağrışım  yöntemiyle  doğrulamak  kolaydır. 

Yapılacak şey şudur: deneyi yapan, bir kelime söyler, cevap verecek olan 

kişi, elinden geldiği kadar çabuk, o kelimenin kendinde uyandırdığı başka 

bir  kelimeyi  söyler.  Tepki  süresi  ölçülür.  Basit  kelimelere  verilecek 

cevabın,  «güç» kelimelere verilecek cevaptan daha çabuk yer alacağı bek­

lenir. Aslında durum başkadır. Çoğu zaman basit kelimelere verilen cevap 

süresi  beklenmedik bir uzunluk gösterirken,  güç  kelimeler hemen cevap­

landırılmaktadır.  Daha  inceden  inceye  yapılan  araştırmalar  kışkırtıcı 

kelime,  güçlü  bir duygusal  havası  olan  bir muhtevaya dokunduğu  zaman 

tepki  süresi  uzamaktadır.  Tepki  süresinin  uzamasından  başka  burada 

ayrıntısına  giremeyeceğim,  karakteristik  başka  bozukluklar  yer  almak­

tadır.  Duygusal  havalı  içerikler,  genellike,  cevap  veren  kimsenin 

başkasının bilmesini  istemediği olaylarla ilgilidir. Çoğu zaman bu yüzden 

zihinde geri  itilmiş acı  anili olaylar, bazan da kişinin kendisinin de bilme­

diği  olaylar  söz  konusudur.  Bir  kışkırtıcı  kelime bu  çeşit bir kompleksle 

karşılaştfmı, o kimse hiçbir cevap bulamaz, ya da o kadar çok şey gelir ki 

aklına,  hangisini  söyleyeceğini  bilemez,  bu yüzden  makine gibi  kışkırtıcı 

kelimeyi  tekrarlar ya da  sonradan  hemen  başka  bir kelimeyi  ye-rine koy­

acağı  bir kelimeyle  cevap  verir  vb.  Deney  bittikten  sonra,  kişi  kışkırtıcı 

kelimelerin her birine verdiği cevapları hatırlamaya çalışır, ama komplek­

slere  bağlanan  kelimelere  verdiği  cevaplan  pek  iyi  hatırlayamaz.  Bazı 

özellikler,  bağımsız  kompleksin  özel  niteliklerini  açıkça  göstermektedir; 

tepkisel davranışta bir bozukluğa sebep verir, cevap verme olanağını yok 

eder,  ya da hiç olmazsa,  oransız  bir gecikmeye neden  olur, ya da uygun­

suz  bir tepki  gösterir;  çoğu  zaman da cevabın  anısını  yok ettirir.  Böylece 

davranışı  bozarak  bilinçli  iradeyi  engeller.  Komplekslerin  bağımsızlığın­

dan  söz  etmemiz  bu  yüzdendir.  Bu  deneyi  bir  sinir  veya  akıl  hastasına 

soracak  olursanız,  tepkiyi  bozan,  komplekslerin,  psişik  bozukluğun  ana 

muhtevasıdır aynı  zamanda. Tepki  anormallikleri yanında birtakım belir­

tiler  de  kışkırtılmış  olmaktadır.  Kişinin,  bazı  kışkırtıcı  kelimelere, 

görünürde  anlamsız,  tutarsız  sözlerle  cevap  verdiği,  sanki  yabancı  bir 

kimse  tarafından  söyleniyormuş  gibi  beklenmedik  bir  şekilde  unuttuğu 

durumlara  tanıklık  etlim.  Bu  sözler  bağımsız  komplekse  aitti.  Dış  bir 

uyarı  bunları  uyardı  mı,  bu  bağımsız  kompleksler  birden  zihinsel

---

RUHLARA İNANCIN PSİKOLOJİK TEMELLERİ

235

karışıklık,  ruhsal  depresyonlar,  endişe  halleri  vb.  doğurur,  bazan  da bir­

samlar halinde belirir. Kısacası öyle bir davranıştır ki bu, spiritlere inancın 

bunun güzel  bir ifadesi olduğu  izlenimi uyanıyor insanda.

Bu  karşılaştırmayı  daha  da  ileri  götürebiliriz.  Bazı  kompleksler 

bireysel  hayattaki  acılı,  çetin  yaşantılardan  doğar.  Bunlar  uzun  süreli 

psişik yaralar açan duygusal nitelikteki yaşantılardır.  Bir felaket yaşantısı 

örneğin, bir insanda yüksek değerli nitelikleri yok edebilir. Bundan kişisel 

nitelikteki  bilinçdışı kompleksler doğar.  Böyle bir durumda,  bu  ilkel kişi 

ruhun  kaybından  söz  eder  — hakkı  da  vardır—   çünkü  psişenin  bazı 

bölümleri  gerçekten  yitmiştir. Bağımsız  komplekslerin  bir  kısmı  bu  cins 

kişisel  yaşantılardan  ileri  gelmektedir.  Ama  bambaşka  bir  kaynaktan 

geldiği  de  olur.  Birincisini  tanımak  ne  kadar  kolaysa  — çünkü  herkesin 

görebileceği dış yaşamla ilgilidir—  İkincisini kavramak da o kadar güç ve 

karanlıktır,  çünkü  daima  ortak  bilinçdışının  içeriğine  ait  algılar  veya 

izlenimlerle  ilgilidir.  Genellikle  bu  iç  algılar  dış  nedenlerin  yardımıyla 

boşuna  aklileştirmeye  çalışılmaktadır.  Bunlar  bireyin  önceden  hiçbir 

zaman  bilincine  varmamış  olduğu  akıldışı  muhtevalardır,  dış  bir  neden 

araması  boşunadır.  Yabancı  bir  spiıitin  önemli  olduğunu  belirten  kanısı 

ile ilkel kavram bunu çok iyi göstermektedir. Bu iç olayların şu iki durum­

da belirdiğini  gözlemlemiş  bulunuyorum;  bir dış olay, kişiyi,  o ana kadar 

ki  bütün  yaşam  kavramının  yıkılmasına  neden  olacak  derecede  kışkırttı 

mı;  ya da herhangi bir neden  yüzünden  ortak bilinçdışının  içerikleri, ona 

bilinci  etkileyecek  gücü  veren  bir  kuvvet  şiddeti  kazandığı  zaman.  Bu 

durum, öyle sanıyorum  ki,  bir  ulusun,  ya da geniş bir  halk topluluğunun 

yaşamında toplumsal, siyasal ya da dinsel  nitelikte derin bir değişiklik yer 

aldığında  ortaya  çıkmaktadır.  Bu  gibi  bir  değişiklik,  aynı  zamanda 

psikolojik davranışın değişikliğinin de belirtisidir.  Derin tarihsel  değişik­

likleri  sadece  dış  şartlara  bağlamaya  alışık  olduğumuz  doğrudur.  Ama 

öyle  geliyor  ki  bana,  bu  dış  şartlar  bilinçdışında  hazırlanmış,  dünya  ve 

yaşam  karşısındaki  yeni  davranışın  sayesinde yer  aldığı  basit fırsatlardır. 

Genel siyasal, toplumsal ve dinsel koşullar, ortak bilinçdışını şu bakımdan 

etkiler;  dünya  konusunda  üstün  gelen  kavramı  veya  yaşam  karşısındaki 

davranışı  bastıran  bütün  etkenler ortakbilinçdışında  yavaş  yavaş  toplanır 

ve  böylelikle  içeriğini  canlandırır.  Bu  durumda  çoğu  zaman  güçlü  bir

---

236

ANALİTİK PSİKOLOJİ

sevgisi olan birey, ya da birçok kimse, ortak bilinçdışındaki değişiklikleri 

algılar,  aktarılabilecek  düşüncelere  çevirirler.  Derken  bu  düşünceler 

çabuklukla  yayılırlar,  çünkü  benzer  değişimler  öteki  kimselerin  bilinç- 

dışında  da  yer  almış  bulunmaktadır.  Bir  yandan  beliren  karşı  koymaya 

rağmen  yeni  düşünceleri  kabul  konusunda  genel  bir eğilim  vardır.  Yeni 

düşünceler sadece eskilerin düşmanlan değildir; aynı zamanda ekseri eski 

davranışça pek  benimsenmeyecek  bir biçimde çıkarlar ortaya.

Ortak  bilinç  içerikleri  her canlandığında,  bu  olay  bilinç  üstüne  son 

derece güçlü bir etkide bulunur. Daima bir karışıklık yer alır. Ortak bilinç- 

dışının  yeniden  canlanmasının  nedeni  yaşamdan  beklenen  ve  umulan 

şeylerin  iflası  ile,  bilinçdışının  gerçeğin yerini  alması  tehlikesi  büyüktür. 

Marazi  bir  durum  çıkar  ortaya.  Öte  yandan  ortak  bilinçdışının  harekete 

getirilmesinin  nedeni  halkın  bilinçdışındaki  psikolojik  süreçleriyse  birey 

ister  istemez  tehdit  altında  gibi  duyacaktır  kendini,  ya  da  hiç  olmazsa, 

yönünü  şaşırmış gibi  olacaktır, ama bundan doğan durumda,  hiç olmazsa 

birey  için  marazi  bir  taraf  yoktur.  Yine  de  bütün  bir  halkın  zihin  duru­

munu  bir  psikoza  benzetebiliriz.  Bilinçdışını  aktarılabilecek  bir  dile 

çevirme  başarıldı  mı  bir  kez,  sonuç  sağlamdır,  bilinçdışındaki  içgüdüsel 

kuvvetler  bu  çevirme  sayesinde  bilince  aktarılmakta,  sonuçları  ağır  bir 

şevk duyulabilecek yeni  bir güç kaynağı olmaktadırlar.

Spiritler,  ille de kötü  ve tehlikeli  değillerdir;  düşüncelere çevrildiler 

mi,  iyi  sonuçlar doğurabilirler.

Spiritler kaybolan  adaptasyonun  yerine geçen,  ya da bir  halk  toplu­

luğunda  yetersiz  olmuş  olanın  yerine  yeni  bir davranış  koymaya  çalışan 

ortak bilinçdışının kompleksleridir.  Spiritler böylece marazi fikirler, ya da 

henüz bilinmeyen  yeni  düşünceler olmaktadır.

Ölülerin  spiritleri  şöyle  biçim  bulmaktadır;  ölüyü  ailesine  bağlayan 

bütün  afektif bağlar,  Ölümden  sonra  gerçek  kullanılışını  kaybetmektedir; 

böylece  hemencecik  bilinçdışında  kaybolmaktadır,  orada  bilince  hiçbir 

mutlu etkide bulunmayan bir ortak muhtevayı harekete getirmektedir. Bu 

yüzden  Batak’lar  ve  daha  birçok  ilkeller,  ölür  ölmez,  göçüp  gidenlerin 

kötü  bir  karaktere  büründüğünü  ve  daima  şu  ya  da  bu  yoldan  canlıların 

kötülüğüne  çalıştıklarını  söylemektedirler.  Bunun  nedeni,  herhalde 

ölülere  fazla  bağlı  kalmanın  insanları  yaşama  daha  az  uygun  yaptığım

---