Cavid və Cabbarlı. Müxtəlifliyin vəhdəti
Yüklə 0,85 Mb.
|
132 tədqiqinə ancaq əsrin sonunda başlanmışdır. Cavidin sənətkar olmaqdan öncə bir filosof olduğunu biz də qəbul edirik. Lakin Cavid yaradıcılığını, onun həyat və fəaliyyətini daha ətraflı öyrəndikdə gözlərimiz önündə poeziyadan da, teatrdan da, fəlsəfədən də, publisistikadan da və bütün digər vasitələrdən də məhz öz xalqının, millətinin tərəqqisi naminə bir vasitə kimi istifadə edən böyük ziyalı, əsl vətənpərvər insan canlanır. Bu qənaət daha aydın şəkildə onun publisistikasın- dan hasil olur. Çünki burada fikir, amal, əqidə nə bədii ob- razlarla, nə də mücərrəd təfəkkürlə vasitələnir. Burada əsl məqsəd, əsl niyyət adi danışıq dilində, adi şüur səviyyəsin- də açıqlanır. Və yeni əsrin zirvəsindən baxdıqda bu «adi şüur»un arxasında böyük bir zəka sahibinin, milli-sosial tə- fəkkürün dayandığı aşkar olur, əsl ziyalı qəlbinin çır- pıntıları, millətin taleyi ilə bağlı hiss-həyəcanları duyulur. Ziyalılıq nədir və yeni əsrin, yeni minilliyin başlanğıcında Azərbaycan ziyalısının ən böyük qayəsi nədən ibarətdir? Bu barədə müxtəlif fikirlər olsa da, bütün tədqiqatçılar, demək olar ki, bir mövqedə yekdildirlər: ziyalı ilk növbədə milli tərəqqi yolunu işıqlandıran, xalqın maariflənməsinə xidmət edən insandır. Lakin, təbii ki, ziyalı özü elə bir mərtəbəyə qalxmalıdır ki, buradan millətin nicat yolu görünmüş olsun. Xalqa xidmət etmək istəyi hələ azdır. Bu istək ancaq yüksək təfəkkür səviyyəsi
133 ilə birləşdikdə ziyalılıq yaranır. Əvvəlcə millətin tərəqqi yolunu, nicat yolunu özü üçün aydınlaşdırmaq, tədqiq etmək, dərk etmək tələb olunur. Cavid öz fəlsəfi biliyi ilə, öz sənəti ilə məhz belə bir zirvədə dayanırdı. Onun əsl məramı bədii əsərlərindən də hasil olur. Lakin müəllim Cavidin tövsiyələrini başa düşmək daha asandır. Maarif yolu da ən vasitəsiz, ən kəsə bir yoldur. «Demək ki, bir millətin hər halını tədqiq etmək üçün ən doğru meyar, ən kəsdirmə yol o millətin məktəbləridir». (Hüseyn Cavid. «Həsbi-hal - 1»).
134 Seçmə fikirlər, ifadələr Hüseyn Cavid: «Bir millətin lisanı mövcudiyyətinin ən parlaq bürhanıdır». *** «Elmdən edilən istifadə yalnız mənəviyyata münhəsir deyil. Maddiyyət ilə də münasibətdar olmalıdır». *** «Elm hər dildə birdir». *** «Dilsiz bir millət yaşamaz». *** «... Ana dili nə qədər lazım isə hökumət dili də o qədər vacibdir». *** «... Ana dilində təhsil, elm üçün məsafələr teyy edib, məsarifə qatlanmaq indilik bizə çox ağır gəlir. Lakin çox yanlış bir xəyal...». *** «... Şagirdlərin... öz tarixlərindən, köklərindən xəbərsiz» qalmaları «bir millət üçün çox böyük qəflət, çox
135 böyük tədənnidir». *** «Bir millətin tərəqqi və tədənnisini bilmək üçün millətin məktəbələrini, daha doğrusu, ibtidai məktəblərini görmək kifayət edər». *** «... Bir millətin hər halını tədqiq etmək üçün ən doğru meyar, ən kəsdirmə yol o millətin məktəbləridir». *** «Dünyada hər iş, hər hərəkət bir qanuna, bir rəhbərə möhtacdır... Lakin hər iş sahibi öz işini layiqi ilə bacara bilmək üçün... sənətində mahir olmalıdır. O məharəti bizə öyrədən şey isə elmdir, məktəbdir». *** «... Elmi-iqtisad bilməyən bir tacir mənfəət yerinə zərər görər. Elmi-zirayətdən başı çıxmayan bir mülkədar, yaxud əkinçi buğda əkərsə çovdar biçər... ... Həndəsə bilməyən bir memar qübbə ilə uğraşarkən divarları çatlamış bular. Təlim və tərbiyədən anlamayan bir müəllim... fəzilət yerinə rəzalət öyrədər...» *** «... Hər işi iş sahibinə tapşırmalı». ***
136 «... Hər məktəbin ilk əsası onun təsisindən və heyəti- idarəsindən başlanır.» *** «... Gürcülərin, ermənilərin həm şəriət, həm lisan müəllimləri olduğu halda, müsəlmanların yalnız şəriət mollası var. Onun üçündür ki, bir çox məktəb şagirdləri az bir zamanda özlərini unudurlar... Tarixlərindən, köklərindən xəbərsiz qalırlar.» *** «... Hər işdə, hər təşəbbüsdə ixtisas və istedad nəzəri-diqqətə alınmalıdır.» *** «Çocuq tərbiyəsinə diqqət etmək üçün tərbiyə görmüş analar lazım deyilmi? Hanı ana yetişdirəcək məktəblərimiz?» *** «Qadın gülərsə bu issız mühitimiz güləcək, Sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələcək!» *** «Ailə, məktəb tərbiyəsindən başqa bir də tərbiyeyi- ümumiyyə vardır ki, məktəb təhsili ikmal edildikdən sonra 35-40 yaşına qədər insanda davam edər. Bu tərbiyə yalnız mühit-ümumiyyə race bir tərbiyədir. Çox zaman mühit, ümumi, insanın ailə içərisində, məktəblərdə aldığı tərbiyəni büsbütün dəyişdirib başqa bir aləmə, başqa bir cərəyana Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|