4
Latince adı, Camelia Sinensis olan çayın ana vatanı Çin olarak bilinmektedir ve ilk
kültüre alındığı ülkedir. Günümüze gelinceye kadar çayın başlıca çeşitleri olan Assam ve Çin
çaylarından çok sayıda melez oluşturulmuştur. Bugün yaklaşık 1500 çeşit çay vardır.
(Aşağıdaki resimlerde gözlemleyiniz.)
Resim 1.1: Çay bahçesi Resim 1.2: Siyah çay Resim 1.3: Yeşil çay
Çayın üretileceği tarım alanının iklimi ve deniz seviyesinden uzaklığı, çayın kalitesini
belirliyen önemli etkenlerin başında gelir. Çay bitkisi ne kadar yüksekte yetişirse aroması da
o kadar iyi olur. İyi bir çayın yetişmesi için en az 700 metre yükseklikte yetişmesi gerekir.
Deniz seviyesinden 2400 m yükseklikte yetiştirilen Seylan Çayı, üretimindeki zorluğu ve
yoğun aroması nedeniyle, son derece değerlidir.
Çay bitkisi gevşek, humuslu, asitli ve alkali özellikteki toprak ile nemli iklimleri sever.
Resim 1.4: Tomurcuk çay Resim 1.5: Yaprak çay
Çay yapraklarının içeriğinde % 1–4 oranında kafein, % 10–24 oranında tanen, az
miktarda uçucu yağ bulunur. Çayın en önemli özelliği tamamen doğal bir ürün olması ve hiç
bir yapay renklendirici, koruyucu ve kokulandırıcı içermemesidir. Vücudun su dengesinin
korunmasında önemli bir rol oynar.
İçine başka maddelerin karıştırılmadığı şartlarda, bir fincan çay yaklaşık dört kalori ve
B vitamini kompleksleri ihtiva eder. Çayın uyarıcı etkisini
kafein, buruk tadını ve rengini
tanen, kokusunu ise
uçucu yağlar verir. Çay 25 çeşit aminoasit içermekt edir. Tein bu
aminoasitler arasında en çok buluna n ve t oplam a minoasitlerin %50’sinden
fazlasını içer en bir maddedir. Çayda bulunan 28 element in çoğu insan sağlığına
ger eklidir.
Sadece üst körpe yaprakların kullanıldığı çay imalatında tam yetişkin bir bitkiden 70
gram kadar kuru çay elde edilebilir. İyi bakım şartlarında bir çay bitkisinin üretkenliği 40 yıl
kadar sürebilir. Günümüzde ulaşılan boyutlarda, uluslar arası çay ticaretinin % 98 ‘i siyah
çay (mayalanmış) ve % 2’si yeşilçay (mayalanmamış) olup, yeşilçay daha çok uzak doğu
5
ülkelerinin (Japonya, Çin ve Tayvan) geleneksel çay törenlerinde kullanılmaktadır. Ancak
son yıllarda yeşilçay tüketimi diğer ülkelerdede hızla yayılmaktadır.
Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 40 kadar ülkede çay tarımı yapılmaktadır. Şu
anda dünyanın en önemli çay üreticisi ülkeler arasında Hindistan, Çin, Srilanka (Seylan),
Türkiye, Kenya, Vietnam Japonya gibi ülkeler yer almaktadır. Bu üretimi yapan ülkeler
arasında Çin birinci sırada olup Türkiye bu sıralama içerisinde yedinci sırada yer almaktadır.
Toplanan bu yaprakların taze ve körpe olması şarttır. Kart, sert ve kör yapraklarda ise
çayda kaliteyi yaratan bu elementlerin miktarı düşüktür. Fazla büyütülerek sertleşmiş ve
kartlaşmış yapraklarda özsu azdır. Yüzlerce yıl içerisinde gelişen teknolojilere paralel olarak
çayı mekanik yollarla toplamaya yönelik aletler icat edilmiştir (Japonya). Ancak kaliteli çay
elle toplamayla gerçekleştirilir. Bunu da çoğunlukla kadınlar yapar. Toplayıcı kadınlar çayın
kalitesinde anahtar rol oynarlar. Dünya çaycıları arasında bir sembol olan “two leaves, a
bud” terimi, iki yaprak ve bir tepe tomurcuğundan oluşan çay ürününü tarif eder. En iyi
çaylar da bundan çıkar.
Toplanan bu yapraklar bardaklarımıza siyah çay olarak gelene kadar sırasıyla toplam 6
aşamadan geçerler.
Ø
Siyah çay üretim aşamaları:
Ÿ
Toplama
Ÿ
Soldurma
Ÿ
Kıvırma
Ÿ
Fermantasyon
Ÿ
Kurutma
Ÿ
Tasnif ve ambalajlama
•
Toplama: Bahçelerde toplanan çay yapraklarının bekletilmeden en kısa sürede
fabrikalara ulaştırılması gerekir.
•
Soldurma: Soldurma işlemiyle yaprağın doğal neminin % 30’u alınır. Böylece
yaprak yumuşar ve kayganlaşır.
•
Kıvırma: Soldurmadan sonra çay
kıvırmaya geçmeye uygun hale gelir. Kıvırma
işlemi sonrasında çaya meyvemsi kokusunu veren eterik yağlar oluşur. Kıvrılan
çaylar bir makinede ufalanır.
•
Mayalama: Kıvırma işleminin ardından mayalama işlemine geçilir. Mayalama
aşaması çok önemlidir. Çünkü çayın kalitesini belirleyen kimyasal değişiklikler
mayalandırma aşamasında olur.
•
Kurutma: Çay bu aşamada kurutma işlemine alınır.
•
Tasnif ve ambalajlama: Tasnif, fırından çıkan kuru çayların önceden belirlenen
standart elek tellerinden geçirilmek suretiyle incelik, kalınlık ve kalitelerine göre
ayrılma işlemidir. Kalitesine göre çaylar ayırılır ve paketleme işlemi yapılarak
satışa hazır hale getirilir.