Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
170 çiçəklər»in melodramatik aləmindən 1905-ci ilin sərt realizminəcən, digər hallarda uzun illər tələb olunan böyük yaradıcılıq yolu keçmişdir, ancaq Cəfər istedadı bu yaradıcılıq metodlarının cərəyanlarının heç birinin çərçivələrinə sığışmır. Cəfər Cabbarlı romantikdir? «Yox» – demək mümkün deyil, «bəli!» Cəfər Cabbarlı realistdir? Bəli! Cəfər Cabbarlı sentimentaldır? Bəli! Cəfər Cabbarlı lirikdir? Bəli! Satirikdir? Bəli! Bu sualı beləcə davam etdirmək olar... 1 Demək lazımdır ki, C.Cabbarlının romantikası milli zəminə, ana torpağa, Vətənə bağlı olduğu üçün, son dərəcə sağlam, insanı yeni-yeni qələbələrə, uğurlara qanadlandıran, onu, necə deyərlər, dağı-dağ üstə qoymağa sövq edən həyati romantikdir. Bəlkə də, bu romantika onun novator axtarışları ilə əlaqədardır. Doğrudan da, novatorluq Cabbarlı istedadının üzvi- tərkib hissəsidir: sənətkarın bədii axtarışları da məhz bu yönümlə səciyyələndirilir. Yenilik və romantik coşqunluq isə daima gəncliyə xasdır: «...Bu mənada Cabbarlı yeni nəsillərin sənətkarı idi və bu yerdə söhbət müəyyən bir dövrün yox, bütün dövrlərin yeni nəsillərindən gedir; yəni illər keçir, nəsillər bir-birini 1 Elçin. Şəxsiyyət və istedad. Bakı, 2000, s.16 171 əvəz edir və Cabbarlı əvəz olunandan çox, əvəz edənin sənətkarıdır». 1 Cabbarlını daim yaşadan, onu əbədiyyətə qovuş- duran əsas və ümdə xüsusiyyətlərdən biri də böyük sənətkarın novatorluq, axtarıcılıq, coşqunluq və ro- mantiklik kimi keyfiyyətləri idi. Bu mənada Cabbarlı novatorluğu, romantikliyi bədii surətlər sistemindəki adlar seçimində də özünü daha praktik, daha aydın göstərir. Aşağıdakı sözlərə diqqət edin: «Bəli, Cəfər böyük sənətkar olduğu kimi, sözün həqiqi mənasında, həm də gözəl insan idi. O, müa- sirimizdir, bizimlə yanaşı gedir. Dəniz kənarında dos- tuna rast gəlirsən, görüşürsən. Əllərindən tutub gəz- dirdiyi ay parçası kimi iki uşağa baxırsan. Soruşursan: «Qızım, adın nədir?» Deyir: «Sevil». Oğlandan soruşursan: «Adın nədir?» Deyir: «Aydın». Əlində zənbil tramvaya minmək istəyəndə, bir oğlan uşağı sənə yanaşır: «Əmi, ver zənbili götürüm» – deyir. «Sağ ol oğlum! Adın nədir?» Deyir: «Oqtay». Trolleybusa minirsən. Oturmağa yer yoxdur. Gənclər ayağa durur: «Əmi, gəl, əyləş» – deyirlər. Onlardan soruşursan: «Adın nədir?» Biri deyir: «Sevil, Gülsa- bah», o birisı deyir: «Gültəkin». Bir başqası deyir: «Babək». Gözəl bır qız da deyir: «Almaz». Cəfər yaşayır.Adların belə təzə, yeni, orijinal, ən əsası isə saf və sırf Azərbaycan - Türk ismləri ol- ması da böyük sənətkarın əngin xəyala, fantastik təxəyyülə malik olması ilə əlaqədar idi: o, sanki qaranlıqları da xəyalın işığı ilə işıqlandırırdı. 1 Yenə orada. s.19 172 C.Cabbarlı ideal bir şəxsiyyət kimi daim gə- ləcəyə, irəliyə baxırdı. O, böyük istiqlalçı kimi keç- mişə həmişə acıyır. Məşhur «Dan ulduzu» şeirində ol- duğu kimi, hətta adi avtoqraflarında da bu böyük amalı gözləyirdi. Məsələn, sovet dövründə, konkret desək, 1922-ci ildə, tanış, məhrəm bir qadının albo- muna onun xahişi ilə yazdığı bir şeirdə «gözlər, gözlər, qara gözlər» epitetləri ilə bəzədiyi, fikri yayın- dırdığı misraların məna və məzmununa, mahiyyətinə varsanız, çox önəmli nəticələr çıxarmaq olar: «Şeirimizin ilham pərisinə» adlı həmin əsərdə oxuyuruq: O gündən 5 ildir tamam Oruc tutmam, namaz qılmam. Səhər-axşam var bir duam: Gözlər, gözlər, qara gözlər. Göylərə etməm etibar, 5 ildir könlüm intizar. Tapındığım bir tanrı var, Gözlər, gözlər, qara gözlər. Diləklərim erkən soldu, Könlüm fəryaddan yoruldu. Nə istərdim... nələr oldu... Gözlər, gözlər, qara gözlər. Siz bir gözəllik tanrısı, Mənsə bir tale ayrısı. Könlümün ilham pərisi Gözlər, gözlər, qara gözlər. 173 C.Cabbarlı romantik təbiətli, romantik ruhlu bir sənətkar idi. Dramaturqun qəhrəmanlarından çoxu öz dövrünün, öz zəmanəsinin qabaqcıl, öndər, daima irəliyə, gələcəyə can atan adamıdır. Onların qəlbi böyük və nəcib arzularla, şirin xəyallarla dolu olmuşdur. Romantik xəyyalla pərvazlanan qanadlar bu qəhrəmanların həyat enerjisi, həyati gücüdür. Elə bu qanad və enerji onun yaratdığı obrazların fəallıq və nikbinliyini, həyatsevərliyini göstərən əsas amildir. Onun qəhrəmanları həmişə həyatın əzablı, əziyyətli, dolanbac yollarından, qasırğa və tufanlarından keçir- di. Bu qəhrəmanların ruhu, qəlbi, içi, daxili, mənəviy- yatı geniş və əngin üfüqlər dolaşırdı. Onu da qeyd edək ki, bu romantik qəhrə- manlar, oxucu və tamaşaçılar tərəfindən ona görə bu səviyyədə sevilir ki, onlar öz şəxsi, fərdi məsələ və problemləri ilə məşğul olmayaraq, dünyəvi, bəşəri, qlobal məsələlər barədə düşünürlər. Onlar ümumi ideallar uğrunda özlərini oda-közə vurur, ölümün gözünə dik baxırdılar, onların ölümləri də romantik ölüm idi; onların ölümü də özlərindən sonra bir işıq və bir nur yayırlar. Onlar öləndən sonra da ürəklərini məşələ döndərərək insanların yolunu işıqlandırmışlar. Elə yazıçılar var ki, onlar gah romantik, gah realist kimi bir qədər də sentimentalist olurlar. Lakin belə yazıçılar nəticədə bir şey zühura gətirə bilərlərsə də, bu da hünərdir. C.Cabbarlının yaradıcılığının ilk dövrlərində yazdığı əsərlər bu baxımdan da ibrətlidir. Doğrudan da, bu tipli əsərlərində onun realistmi, romantikmi, sentimetalistmi olduğunu asanlıqla aydın etmək ol- Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|