Ci Mövzu. Konfliktologiyanın predmeti vo mahiyyəti
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
xüsusilə ehtimallıdır. Məlumatı əldəetmə və onu idarəetmə təqribi də olsa bərabər paylannuşsa, qrup üzvlüyü artıq bircinsdən çox qeyri-bircinsdir və ekspertiza (yoxlama) bir və ya iki üzvün inhisarında deyildir və uyğunlaşmaq üçün təzyiqlər daha az eh- timallıdu'. Beynəlxalq münaqişələr təkcə dövlətlər və onların rəhbərləri arasında toqquşma deyil, həm də getdikcə daha çox, etnik qruplar arasındakı beynəlxalq sərhədləri keçən zorakılıq nəticəsində artır. Keçən onillik ərzində vətəndaş müharibələrində döv- lətlərarası müharibələrindən qat-qat çox adam qırılmışdır və məhz vətəndaş müharibələri münaqişələrin həlli uğrunda mübarizə aparan beynəlxalq təsisatlar qarşısında böyük problemlər qoymuşdur. Sosial psixologiya qruplar arasında münaqişələrin dinamikasına, münaqişənin idarə edilməsi, azaldılması və həll edilməsi proseslərinə müraciət edir. O, münaqişənin həlledici məzmunu kimi bir araya sığmayan qrup mənsubiyyətlərinə xüsusi diqqət yetirir. Güclü münaqişələrə, əhəmiyyətli təsirə malik amil kimi, qruplararası fərqlərin və bir araya sığmayan qrup mənsubiyyətlərinin vacibliyini beynəlxalq əlaqələrdə, iki mühüm tədqiqatçılar qrupu şübhə altına alır. Münaqişənin struktur izahları ətraf mühitin və davranışın əlamətləri arasında vasitəçilik edən proseslərə, ümumiyyətlə, az diqqət yetirir. Diqqəti qıt ehtiyatlar və ya düzlənmə istiqamətlərində dəyişikliklər uğrunda rəqabət üzərində cəmləyən realist izahlar hesab edirlər ki, münaqişə iştirakçı qrupların kollektiv mənsubiyyətlərindən asıh olmayaraq izah edilə bilər. Onlar kollektiv mənsubiyyətə törəmə (efıfenomenal) amil kimi baxırlar. İkinci alimlər qrupu rasional seçim modellərindən zorakılığa əl atmağı gələcək haqqında kollektiv əndişələrə optimal cavab kimi izah etmək üçün istifadə edir. Qrup öz təhlükəsizliyi üçün qorxmağa başladığından, məlumat çatışmazlığı və gözlənilən öhdəlik problemləri ilə gücləndirilən strateji dilemmalar meydana çıxır və münaqişə siyasi işbazlar tərəfindən yanacaqla təmin edilərək (qızışdırılaraq) zorakılığa keçir. Zorakılıq qorxu tərəfindən yanacaqla təmin edilən strateji dilemmalara verilən rasional reaksiyaya çevrilir. Burada rasional seçim izahları psixoloji izahlarla bir araya sığandır, çünki onlar qorxunu zorakı 208 lığa çevirən müdaxilə mexanizmini qurur. Məsələn, Lake və Rot- şild bildirirdilər ki, etnik fəallar (aktivistlər), öz növbəsində siyasi yaddaşla və pis hadisələrlə gücləndirilən, kollektiv təhlükəsizlik üçün qorxu hissindən bilərəkdən istifadə edirlər. Sosial psixologiya zorakılıq üçün münbit əsas yaradan kollektiv əndişənin mənşəyi və çıxmaq mexanizmlərinə müraciət edir. Sosial psixologiyadan, mədəni (kultural) antropologiyadan, beynəlxalq əlaqələrdən və müqayisəli siyasətdən gələn kəsişən dəlillər axım işarə edir ki, düşmənçilik məramları haqqında möhkəm və təsdiq edilmiş dəlillərin olmadığı halda belə, fərdlər və qruplar, düşmən obrazını kollektiv mənsubiyyətlərinin bir hissəsi kimi formalaşdırmaq və saxlamaqda maraqlıdır. Düşmən obrazı mənsubiy}'ətə ehtiyacın və qrup davranışının dinamikasının məhsulu ola bilər. Sosial psixoloqlar insanların mənsubiyyətə - şəxsin var olduğu və ya özgələri tərəfindən tanınmağa ümid etdiyi yola əzəli ehtiyacı olduğunu müəyyən etmişlər; bu özgələrlə münasibətdə özüm (özümünkü) anlayışıdır. Fərdi mənsubiyyətin bir mühüm toplananı sosial mənsubiyyət və ya fərdin öz anlayışının sosial qrup və ya qruplarda üzv olmasını (bu üzvlüyün ayağına yazılmış dəyərlərlə birlikdə) bilməsindən çıxan hissəsidir. Sosial psixoloqlar fərz edirlər ki, insanlar özünü qrupa aid etməklə müsbət öz mənsubiyyətə, statusa və ya qeyri- müəyyənliyi azaltmağa olan ehtiyaclarını ödəyirlər. Bu ehtiyac «qrup daxilinin» himayə edilməsi və onun «qrupdan kənarda» əlverişli (üstünlük verən) müqayisəsinə gətirir. Qrupda üzvlük müntəzəm müqayisə və fərqləndirməyə, çox vaxt isə başqa qrupların aşağı qiymətləndirilməsinə gətirir. Sosial psixoloqların ən heyrətləndirici tapıntısı münaqişə üçün maddi əsas olmadığı halda belə sosial bölünmənin baş verməsidir. Qıtlıq və qazancın mübahisə obyekti olmadığı halda belə, kollektiv, eləcə də fərdi mənsubiyyətə olan bu ehtiyac insanları «biz» və «onları» ayırmağa, «daxililər» və qruplar və onların rəhbərləri özlərinin fərqli xassələrini ləyaqət (məziyyət) adlandırır, özgələrinkinə isə qüsur (çatışmazlıq) yarlığı \mrurlar. Bu növ «yarhqlama» dərin sosial-psixoloji tələbata cavab verir və düşmən stereotiplərinin yaradılmasına gətirə bilir. Məsələn, qrupun yox olmasına gə 209 tirən kütləvi dövlət repressiyalarının tədqiqi belə bir nəticəyə gətirir ki, soyqırım və siyasi qırımlar (politisidlər) bir «mənsubiyyət qrupunun» öz təhlükəsizliyini digər qrupların hesabına təmin etmək üçün etdiyi ifrat cəhdlərdir. Etnosentrizm qrup mədəniyyəti üçün mərkəzi olan əfsanələri işə cəlb edir və özgələrinin məramları barəsində stereotiplər və yersiz şübhələri bəsləyir. Lakin öz qrupunun mərkəzi və üstün olması haqqında güclü hisslər mütləq ifrat kənar və ya zorakı davranışla yekunlaşmır. Həlledici dəyişənlər qrupların öz ehtiyaclarını ödəməyə səy göstərdikləri mühitin növləri və onların yaratdıqları və qəbul etdikləri normalardır. Beynəlxalq və daxili şəraitin müəyyən növləri kollektiv düşmən obrazının formalaşmasına kömək edir. Sosial mənsubiyyət və bölünmə mütləq zorakı münaqişəyə gətirmir. Bu belə olmasaydı münaqişələr həmişə, bütün şəraitlərdə baş verərdi. Əvvəldə şəxsi və sosial mənsubiyyətlər çox vaxt bir-biri ilə gərgin münasibətdə olur. Özünün qrupa mənsubiyyətini gücləndirməklə insanlar istər-istəməz özlərinin fərdi mənsubij'yətini zəiflədir, güclü fərdi mənsubiyyət hissinə malik olanlar özlərinin qrup mənsubiyyətinə daha az əhəmiyyət verir. Məsələn, insan haqları fəalları ənənəvi olaraq hansısa konkret qrupa deyil, daha çox fərdi mənsubiyyət hissinə mənsubluğu ilə fərqləndirilirlər. İkincisi, ümumiyyətlə, insanlar müxtəlif qruplara mənsub olur, ənənəvi olaraqsa verilən şəraitdə aidiyyətinin əhəmiyyətli olduğu qrupa mənsub olduğunu bildirir. Hansı qrup mənsubiyyətinin fəal olacağı konkret şəraitdən asılıdır. Əsas sual hansı şəraitdə mənsubiyyət və güclü münaqişənin bir-biri ilə bağlı olmasıdır. Niyə müəyyən qruplar arasındakı münasibətlər digərləri arasındakmdan qat-qat rəqabətli və zorakıdır. Hutu və Tutsilər 1962-ci ildən bu yana altı dəfə münaqişə etmişlər, Kvebeklilər və Anqlofonlar (ingilis dillilər) isə aralarındakı mühüm və dərin fərqlərə baxmayaraq, iki yüz ildir ki, bir- biri ilə vuruşmuşlar. Bundan başqa, Kvebeklilərin əhəmiyyətli hissəsi, Kanadaya güclü və müsbət mənsubiyyət də daxil olmaqla, çoxqat mənsubiyyəti bölüşdürür. Güclü qrup mənsubiyyətinin zorakı münaqişəni yalnız bəzi vəziyyətlərdə sürətləndirilməsini nə ilə izah etmək olar? 210 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|