Cild: 0 Say: issn 2218 – 0346 2017
Yüklə 4,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 Pərviz Qasımov Bu tip xəncərlər Mingəçevirdəki torpaq qəbirlərdə aşkar edilmişdir. Q.Aslanov, R.Vahidov, Q.İone onları öz bölgülərində II qrup xəncərlərə aid etmişlər [8, tabl. XIV, şəkil 4–11]. Sallama dəfndə aşkar edilən iki bıçaq tiyələri öz formasına görə iden- tikdir. Hər iki bıçaq tiyəsinin ucu oval formada olaraq bir tərəfə burulur. Amma, ölçülərinə görə bıçaq tiyələri bir-birindən fərqlənir. Uzun ölçülü bıçaq tiyəsinin uzunluğu 16.25 sm-dir. Tiyənin qalınlığı təqribən 0.15 (ucunda)-0.4 (dəstəkdə) sm, eni 2-1 sm arasında dəstəkdən uca qədər daralmışdır. Tiyənin dəstək tərəfdəki çiyinlərinin eni 1.9 sm-dir. Tiyə- nin çiyinlərinin birinin (ucun burulduğu istiqamətdəki tiyənin tərəfi) davamı kimi dartılmış və orta nahiyyəsində daralan üçbucaq formasında olan saplaq (dəstək içliyinin) uzunluğu 3.15 sm-dir. Amma 0.2 sm qalınlığa, eni 0.6 sm malik dartılmış üçbucaq formasında olan saplaq (dəstək içliyinin) baş tərəfi ucun burulma tərəfinə əks istiqamətə meyllidir (tabl. 3, şəkil-4). Nisbətən qısa ölçülü bıçaq tiyəsi sallama dəfndəki skeletin sağ ayağı- nın baldır sümüyü yanında tapılmışdır. Saplaq (dəstək içliyi) istisna olmaqla tiyənin ucundan çiyinlərinə qədər uzunluğu 9.8 sm-dir. Tiyənin ucuna yaxın eni 1.24 sm, çiyinlərində eni 1.7 sm-dir. Tiyənin çiyinlərinin birinin (ucun burulduğu istiqamətdəki tiyənin tərəfi) davamı kimi dartılmış və orta nahiy- yədə daralan üçbucaq formasında olan saplağın (dəstək içliyinin) uzunluğu 2.13 sm-dir. Tiyənin qalınlığı 0.1 (ucunda) 0.3 sm-dir (çiyinlərində). Tiyə- nin çiyinlərinin birinin (ucun burulduğu istiqamətdəki tiyənin tərəfi) davamı kimi dartılmış və orta nahiyyəsində daralan üçbucaq formasında olan sap- lağın (dəstək içliyinin) uzunluğu 2.24 sm-dir. Saplağın (dəstək içliyinin) qa- lınlığı 0.2 sm-dir. Ucun burulduğu tiyə tərəfinin üzərində çiyinlərdən 2.08 sm, ucdan 2.91 sm və bir-biriləri arasında 4.58 sm olmaqla 0.16 sm diametr- li iki deşik vardır (tabl. 3, şəkil-5). Analoji xəncər və bıçaq tiyələrini E.A.Rösler və A.A.İvanovski Dağ- lıq Qarabağ, Şəmkir, Gəncə bölgələrinin kurqan və d. tipli dəfn abidələrində aşkarlamışdır [8,s.75; 10,s.153,157; 11,s.124,132,136]. Sözügedən tunc xəncər və bıçaq tiyələri üzərində istifadəni göstərən xarakterik əlamət və zədələrə rast gəlinməyib. Topdağdağan kurqan qrupundakı 10 saylı kurqanın sallama qəbirin dəfn inventarında tapılmış, təsərrüfatda işlədilən biz ucluğu dartılmış dörd- bucaqlı konusvari formaya malikdir. Ucluğun konus kəsiyində ən enli yeri (0.49 sm) onu uclarına doğru nazikləşən hissələrə ayırır: uc və saplaq (dəs- tək içliyi). Ucun uzunluğu 6.56 sm, saplağın uzunluğu 1.53 sm-dir. Uc və saplaq ilə birgə biz ucluğunun uzunluğu 8.09 sm-dir (tabl.3, şəkil–6). Ucluq üzərində istifadədən əmələ gələn xarakterik zədə və izlər müşahidə edilmə- yib. Oxşar biz ucluğunu Mingəçevir ekspedisiyası da qeyd etmişdir [8, s.77]. Xocalı – Gədəbəy mədəniyyətinin dəfn ənənəsində replika-əşyalar … 25 Topdağdağan kurqan qrupundakı 10 saylı kurqanın sallama qəbirin dəfn inventarında tuncdan kəmər fraqmentlərinə də rast gəlinmişdir. Uzun və enli tunc lövhə fraqmentləri skeletin baş hissəsinin üzərində aşkar edil- mişdir. Məmulat təqribən ortadan bükülmüş şəkildə idi. Onun yerdə olan hissəsi ortadan bir qədər əyilmiş qövsvari formada, nisbətən tam şəkildə idi (tabl. 4, şəkil–2, 3). Bükülü yarısı isə, əsasən üç fraqment şəklində əldə edil- di (tabl. 4, şəkil-1, 4, 5). Rekonstruksiyada kəmərin uzunluğu (23.3sm+ 19.3sm+17sm+8.74 sm =) 68.34 sm, eni 5.5 sm, qalınlığı təqribən 0.1 sm- dir (tabl. 4, şəkil-6). Kəmərin hər iki başının ucları oval şəkilli olmaqla, uc- larında son həddən 1.18 sm və 1.6 sm məsafədə diametri 0.3 sm olan deşik- lər vardır. Həmçinin, kəmərin bel hissəsində iki deşik də qeydə alınıb. Göytəpə neolit məskəni, son tunc dövrü torpaq qəbiri. 2015-сi ildə Göytəpə neolit məskənində (Tovuz rayonu) son tunc dövrünə aid sallama qəbirdə tuncdan baş sancağı fraqmenti (tabl.5, şəkil-1) skeletin başının ya- nında olan qabların arasında tapılmışdır. Güclü korroziyaya uğramış sanca- ğın bir tərəfinin yalnız qalıqları qalmışdır. Fraqmentin uzunluğu 7.39 sm, tunc milin qalınlığı 0.3 sm idi. Fraqmentin mühafizə edilmiş digər tərəfi yastılanmış formaya malikdir. Saç sancağının çəkisi təqribən 2 mq-dır. Skeletin sol çiyini nahiyəsində iki sırğa aşkar edilmişdir. Sırğalardan birinin diametri 4.84 sm, onun düzəldiyi tunc məftilin qalınlığı 0.35 sm. İkinci sırğanın diametri 4.7 sm, onun düzəldiyi tunc məftilin qalınlığı 0.38 sm. Hər iki sırğanın çəkisi təqribən 9 q-dır. Sırğalar üzərində korroziya iz- ləri güclü olduğundan ehtimal edilən naxış formasını müşahidə etmək müm- kün deyildi (tabl.5, şəkil-2). Skeletin baş nahiyəsinin yanındakı sağ əlinin orta barmağında tunc üzük vardı. Üzük korroziyaya uğrayaraq iki hissəyə bölünmüşdür. Üzüyün diametri 2,4 sm, onun hazırlandığı tunc məftilin qalınlığı 0.21 sm idi. Üzü- yün çəkisi təqribən 2 mq-dır. Üzük üzərində korroziya izləri güclü olduğun- dan ehtimal edilən naxış formasını müşahidə etmək mümkün deyildi. Amma aydın idi ki, üzük üzərində qaşın imitasiyası var (tabl.5, şəkil-3). Öncə bir məsələyə diqqət yetirək. Yalnız dəfn inventarı əsasında əv- vəlcə ehtimal etmişdik ki, Topdağdağan kurqan nekropolundakı 10 saylı kurqanın sallama qəbiri kişiyə, 2015-ci ildə Göytəpə neolit məskənində aş- kar edilmiş tunc dövrünə aid 1 saylı torpaq qəbirdəki skelet qadına aid idi. Belə ki, Topdağdağan 10 saylı kurqanın sallama qəbrində tuncdan hazırlan- mış xəncər, bıçaqlar, biz ucluğu və çaxmaqdaşından ox ucluğu aşkar edildi [2, s.389 – 390]. Göytəpə neolit məskənində 2015-ci ildə aşkar edilmiş tunc dövrünə aid 1 saylı torpaq qəbirin inventarı isə, ilkin ehtimala görə, gender fərqini göstərirdi. Burada qətiyyən silah və alətlərə rast gəlinmirdi, yalnız ehtimal etdiyimiz kimi qadın bəzək əşyaları, tısbağa çanağı, keramik inventarda isə, Yüklə 4,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|