Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 75 Kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilmə- sində baş verən tənəzzül nəticəsində emal müəssi- sələrini xammal ilə təmin etmək olmur və əv- vəldən mövcud olmuş sənaye obyektləri işləmir. Bu isə əhalinin iş yerləri ilə təminatında problemlər yaratmışdır. İqtisadi böhranın aradan qaldırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbir- lərin öz nəticələrini verməsi ilə eyni vaxtda şəhər əhalisinin sayı da artmışdır. Hazırda ölkədə 78 şəhər, 261 qəsəbə vardır. Kənd məntəqələrinin sayının 4250 olduğunu nə- zərə alsaq, şəhər və qəsəbələr ümumi yaşayış məntəqələrinin 7,4%-ni təşkil edir. 2014-cü ilin əvvəlində ölkədə şəhər əhalisinin sayı 5045,7 min nəfər olmuş, onlar ölkənin ümumi əhalisinin 53,2%-ni təşkil etmişdir [Azərbaycanın əhalisi, 2011]. 1970-ci ildən sonrakı dövrdə də şəhər əhalisinin sayı artmaqda davam etmiş, şəhərlərin sayının artması isə mövcud məntəqələrə şəhər statusu verilməsi hesabına baş vermişdir. 1968-ci ildə respublikada urbanizasiya səviyyəsi 50%-ə çatmışdır. Bu dövrdə şəhər əhalisinin sayı 2444,9 min nəfər olmuşdur. 1970-ci ildə respublikanın şəhər yaşayış məntəqələrində 2564,6 min nəfər əhali yaşamışdır, onlar ümumi əhalinin 50,1%-ni təşkil etmişdir. Onillik ərzində şəhər əhalisinin sayı 24,8% artmış və 1979-cu ildə 3200,3 min nəfərə çatmışdır [Azərbaycanın demoqrafik gös- təriciləri, 2011]. 1970-1980-ci illərdə şəhərlərdə təbii artı- mın yüksək olması ilə yanaşı, kəndlərdən miqra- siya edənlərin xeyli hissəsi şəhərlərdə toplan- mışdır. Bu dövrdə şəhər əhalisinin sayı ildə orta hesabla təbii artım hesabına 45-55 min nəfər, kəndlərdən miqrasiya edənlərin hesabına 20-30 min nəfər çoxalmışdır. Nəticədə şəhərlərdə əhali- nin sayının illik artımı 60-75 min nəfər, kəndlərdə 35-40 min nəfər olmuşdur [Azərbaycanın demoq- rafik göstəriciləri, 2011]. 1980-1990-cı illərdə kəndlərdən miqrasiya edənlərin az bir hissəsi şəhərlərdə qalmış və res- publikanı tərk etmişdir. Eyni zamanda, milli münasibətlərin gərginləşməsi, rusdilli əhalinin əsasən şəhərlərdə yaşaması buradan əhalinin küt- ləvi şəkildə köçüb getməsinə və şəhər əhalisinin sayının zəif artmasına səbəb olmuşdur. 1989-cu ildə respublikada şəhər əhalisinin sayı 3805,9 min nəfər təşkil etmiş, respublikada urbanizasiya səviyyəsi 54,2%-ə yüksəlmişdir. Məhz bu dövrdə olan ictimai-siyasi vəziyyətin ağırlaşması, milli münasibətlərin gərginləşməsi əhalinin həyat şəraitinin pisləşməsi ilə əlaqədar əhalinin miqrasiya intensivcliyi yüksəlmişdir. Ruslar, ermənilər, yəhudilərlə yanaşı, azərbaycan- lıların da kütləvi olaraq ölkəni tərk etməsi şəhər əhalisinin sayının artmasına mənfi təsir gös- tərmişdir. 1990−2000-ci illərdə şəhər əhalisinin miqrasiyası çoxalmışdır. Rusdilli əhalinin (ruslar, ukraynalılar, ermənilər, yəhudilər) ölkəni tərk etməsi nəticəsində miqrasiya intensivliyi ən yüksək səviyyədə olmuşdur. 1991−1995-ci illərdə şəhərlərdə təbii artımın 27,4 min nəfər və ya 41,5% aşağı enməsi ilə əlaqədar şəhər əhalisi 1986-1990-cı illərə nisbətən 1,5 dəfə az artmışdır. 1990-cı ildə şəhər əhalisinin sayı 11 min nəfər, 1993-cü ildə 42,4 min nəfər artmışdır. Əgər 1977-ci ildə respublikada şəhər əhalisinin sayı 3,0 mln. nəfəri ötmüşdürsə (3065,4 min nəfər), onların sayı 4,0 mln. nəfəri 1995-ci ildə keçə bil- mişdir (4005,6 min nəfər) [Azərbaycanın əhalisi, 2011]. 1981-1990-cı illərdə respublikada şəhər əhalisinin sayı 545,8 min nəfər və ya 16,5%, 1991-2000-ci illərdə 249,0 min nəfər və ya 6,5%, 2001−2010-cu illərdə 625,8 min nəfər və ya 15,1% çoxalmışdır. XX əsrin 80-ci illərində şəhər əhalisinin sayının yüksək templə artımı təbii artımın çox olması ilə yanaşı, kəndlərdən olan miqrasiya axınları, yeni şəhər və qəsəbələrin yaradılması, kənd və qəsəbələrə şəhər statusu verilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Regionlarda yeni təsərrüfat obyektlərinin yaradılması, kənd təsərrü- fatının inkişafı, məhsul istehsalının artması, on- ların emalı müəssisələrinin yaradılması kəndlər- dən miqrasiya edən əhalinin xeyli hissəsinin yerlərdə qalmasına imkan vermişdir. Şəhər əhali- sinin sayının artımı Abşeron ilə yanaşı, digər regi- onlarda məntəqələrə şəhər statusu verilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Sonrakı onilliklərdə təbii artı- mın aşağı enməsi demoqrafik vəziyyətin gərgin- ləşməsinə, şəhərlərdən, əsasən də, Abşeron regio- nundan əhalinin miqrasiya etməsinə səbəb ol- muşdur. Bakı şəhərindən olan intensiv miqra- siyalar nəticəsində 1989-1999-cu illərdə əhalinin sayı nəinki artmamış, hətta xeyli azalmışdır. 1999-cu ildə Bakı şəhər ərazi dairəsində əhalinin sayı (1788,9 min nəfər) 1989-cu ildəki sayının (1794,9 min nəfər) 99,7%-i səviyyəsində olmuş- dur. Nəticədə iqtisadi rayonun şəhər əhalisinin sa- yında Bakı şəhərinin əhalisinin payı həmin müddətdə 55,9%-dən 50,1%-ə enmişdir [Eminov, 2005]. 2000-ci illərin əvvəlindən başlayaraq müşa- hidə edilən demoqrafik sabitlik təbii artımın yük- səlməsi ilə yanaşı, miqrasiya axınlarının da ye- nidən intensivləşməsinə səbəb olmuşdur. İqtisadi inkişafda yaranan irəliləmələr, yeni iş yerlərinin açılması, mövcud istehsal və xidmət obyektlərinin Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|