Commitment without borde ers antisemitizmi Önleme ve Holokost Eğitimi Kılavuzu

41
UYGULAMA
Son zamanlarda, ortak bir tarih anlatım ve bilincini geliştirebilmek 
için Avrupa ülkeleri çapında çok sayıda sergi ve pedagojik proje üre-
tilmeye başlandı. “Totaliter” ya da “aşırılıkçı” kavramları kullanılarak,  
Nasyonal  Sosyalistlerin  ve  işbirlikçilerinin  kitle  kıyımlarının  tarihi, 
diktatörlüğe  karşı  demokrasi  şeması  çerçevesine  sıkıştırıldı.  Örne- 
ğin 2013 yılında, farklı şehir ve ülkelerde gösterilen “Internationa-
le Wanderausstellung der Platform of European Memory and Con- 
science” başlıklı uluslararası bir sergi, Nazi dönemindekilerle sosya- 
list  ülkelerin  diktatörlerinin  portrelerini  yan  yana  sundu.
3
Avrupa 
Parlamentosu  2009  yılından  beri  komünizm  ve  nasyonal  sosyaliz-
min kurbanlarının ortak olarak anılması için bir anma günü belirlen-
mesi  çağrısında  bulunmakta.  Bu  yaklaşım  farklı  dönemlerdeki  far- 
klı sistemleri kabaca ele alma, döneme özgü nesnellikten ve tarihi 
bağlamından koparma tehlikesini içermektedir; tarihi siyah-beyaz iki- 
lemine indirgemekte, ulusların ve grupların suçlarını ve rollerini göz-
den saklamakta ve aklanmalarına neden olmaktadır. 
 
Pedagojik çalışmalar ise tarihsel ilişkileri; yer, kişi ve kaynakla- 
ra dayanarak mümkün olduğunca somut şekilde incelemeyi dener.  
Almanya’da, okul dışı tarihsel-siyasal eğitimde, eski toplama kampla- 
rı gibi hafıza mekanlarına özgü bir pedagoji geliştirilerek uzmanlaş-
ma sağlanmıştır.
4
“Tarihi mekanlarda öğrenme” fikrinden hareketle  
başlatılan, tarihle yüzleşme çabası bugün çok çeşitli yöntem ve biçim- 
lerle sürdürülmeye devam ediyor.
 
Şimdi  burada,  2013/2014  yılında  eski  toplama  kampı  olup, 
müze  ve  anma  mekanına  dönüşmüş  olan  Sachsenhausen  Anma 
Mekanı ve Müzesi’nde (Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen), 
klasik  rehberli  turların  yanı  sıra  geliştirilen  interaktif  pedagojik  bir 
metottan söz etmek istiyorum. 
 
* Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen
3  Avrupa’da Totalitarizm, Faşizm, Nazizm, Komünizm, [Totalitarianism in Europe.  
Fascism, Nazism, Communism. International Traveling Exhibition, (Institute for 
the Study of Totalitarianism in Europe, Platform of European Memory and Con- 
science), 2013.]
4  Bakınız: Anma mekanları pedagojisi, Konteks, Teori, Pratik- Elke Gryglewski, 
Verena Haug, Gottfried Kößler, Thomas Lutz ve Christa Schikorra [Vgl. z. B. Elke 
Gryglewski, Verena Haug, Gottfried Kößler, Thomas Lutz und Christa Schikorra im 
Auftrag der AG Gedenkstättenpädagogik (Hrsg.): Gedenkstätten Pädagogik. Kon-
text, Theorie und Praxis der Bildungsarbeit zu NS-Verbrechen, Berlin 2015.]
Metot ziyaretçilerin, gün boyunca süren bir atölye çalışmasında to-
plama kampı döneminden kalmış nesneler aracılığıyla genel bir tarih 
bilgisi edinmesini öngörür. Mikro tarih yaklaşımına dayanan meto-
dun çıkış noktasını 2000 yılında müze alanında yapılan arkeolojik 
çalışmalar esnasında bulunan nesneler oluşturur.
5
 
Atölyenin başında katılımcılar saptanan azami 10 nesne ara- 
cılığıyla araştırılacak konuya yönlendirilir. Katılımcılardan, bu nesne-
lerden birini seçip incelemeleri, tanımlamaları ve anlamına dair tez-
ler geliştirmeleri istenir. Sandıkta, örneğin, plastik saplı bir diş fırçası, 
alüminyumdan, üzerinde “55172 Kl. Sh.”, yazılı metal yuvarlak bir  
madalyon, ağaçtan bir kundura tabanı, üzerinde “ETER” yazılı, boynu  
kırık kahverengi bir cam şişe gibi nesneler bulunmaktadır. Söz geli- 
mi, alüminyum madalyondaki “Kl. Sh.” [TK.Sh.] yazısı, hemen “Kon- 
zentrationslager Sachsenhausen” (Sachsenhausen Toplama Kampı) 
anlamını  vermemizi  sağlasa  da  bu  madalyonun  ne  amaçla  uygu-
landığı sorusuna aynı ölçüde kolay cevap vermemizi sağlamaz: Söz 
konusu numara bir tutukluya mı aittir? Onu bir kişi olmaktan çıka- 
rıp numaraya dönüştüren bu madalyonu tutuklu boynunda mı taşı-
mak zorundaydı? 
5  Anne-Kathrin  Müller:  Atılan  Tarih.  Sachsenhausen  Anma  Mekanı  sahsında 
çöplükte nesneler ve çağdaş arkeolojinin anlamı. Yayınlamamış master çalışması 
[Anne-Kathrin  Müller:  Entsorgte  Geschichte.  Entsorgte  Geschichten.  Die  Funde 
aus einer Abfallgrube auf dem Gelände der Gedenkstätte Sachsenhausen und die 
Bedeutung  zeitgeschichtlicher  Archäologie.  Unpublizierte  Magisterarbeit,  Berlin 
2010.]
TARİHİ YERLERDE BULUNAN  
NESNELERLE ÖĞRENİM  
METİN 
Martin Schellenberg, Sachsenhausen Anma Mekanı ve Müzesi*

---

42
UYGULAMA
Söz konusu diş fırçası olunca tez ve soruların oluşumu da değişir. 
Örneğin, tutuklular toplama kampında diş fırçasına sahip miydi? O 
zamanlar diş fırçaları plastik saplı mıydı? Yoksa diş fırçası çok son-
raki yıllarda mı toplama kampı alanına atıldı? Diş fırçasının kullanım 
amacı madalyona göre daha net iken, ne zamana ait olduğunu be-
lirlemek daha zordur. 
 
Kundura tabanı olması gereken ağaç parçası başka sorular sor- 
mamıza yol açar. Tutuklular ne tür ayakkabılar giyerlerdi? Tutuklula- 
rın kendi ayakkabıları nasıl bir işleme tabi tutulurdu? Belki katılım-
cılardan bazıları Alman ayakkabı sanayisi için tutukluların kobay ola- 
rak  kullanılmasıyla  test  edildiği  biliyor  olabilirler.  Sachsenhausen’- 
daki ayakkabıların birçoğu, Auschwitz’de katledilen tutuklulardan kal- 
madır. Sachsenhausen’a getirilmelerinin nedeni, ayakkabılarda gizlen- 
diği düşünülen altın, gümüş gibi değerli maddeleri bulmaktı. Ayrıca, 
savaş dönemine özgü malzeme kıtlığı nedeniyle, ayakkabıların deri-
leri sökülerek sanayide kullanılmıştır. 
 
Önce küçük grup çalışmasını takiben, gruplar bir araya gele- 
rek konu yeniden tartışılır ve geliştirilir. En ideali, ilk tezlerin dillen- 
dirilmesi ve bu tezlere ilgili soruların nasıl yanıtlanabileceğine dair 
fikirlerin toplanmasıdır. Eğer “55172” bir tutuklu numarasıysa, bu 
kişi hakkında daha fazla bilgi edinilmesi, katılımcıların ilgisini çe-
kebilir. Örneğin bu tutuklu nasıl ele geçirildi? Müzede hangi belge- 
ler mevcuttur? “55172” numaralı kadın ya da erkek tutuklunun 
adı  ve  tutuklanma  nedeni  nedir?  Toplama  kampında  toplam  kaç 
tutuklu vardı?
 
Rehberli turlardan farklı olarak, böyle bir atölyede katılımcılar, 
hipotez ve soruları, somut bir nesneden hareketle kendileri geliştirirler: 
Tutukluların ne tür ayakkabı giydikleri nasıl öğrenilebilir? Numaralı 
madalyonlara neden ihtiyaç duyuldu? Tutukluların kafaları tıraşlan- 
dığına göre, taraklar ne işe yarıyordu? Kurallarla ilgili bir katalog var 
mıydı? Var olan kurallarla baş etme şans ve olanağı var mıydı? Nasıl?  
Buna ilişkin belge mevcut mu?
 
Bu  tartışma  ve  ortaya  çıkan  yeni  sorular  ışığında  araştırarak 
öğrenme aşamasına geçilir: Grup elemanlarına, önceden hazırlanmış  
49 adet dosya sunulur. Dosyalar, giysiler, revir, hasret, hatıra, hijyen- 
temizlik, paketler, 55172, toplama kampına varış, ayakkabı kontrol 
yeri ve diğer konuları kapsar. Bazı dosyalar, doğrudan tek tek nesne-
leri içerir; örneğin, “55172” dosyası, müze arşivinde bu numarayla 
ilgili var olan bütün belgeleri kapsar. Ayakkabı kontrol yeri dosyası 
başka belgelerin yanı sıra, ayakkabının test amacıyla kobay olarak 
kullanılan tutukluya teslim tutanağını, SS Ekonomi ve İdari Dairesinin,  
SS İmparatorluk Başkanlığı’na bu testle ilgili verdiği raporun kopya- 
sını barındırır. 2 Haziran 1943 tarihli kamp komutanlığının bir rapo- 
runda, tutuklunun bir bekçi köpeği kulübesinden köpek maması çal- 
dığı için üç ay boyunca “kundura cezasına” çarptırıldığı belirtilmek-
tedir ki, bu kunduraların hangi koşullarda test edildiklerini ve pek 
çok tutuklunun ölümüne yol açtığını gösterir. 
 
Böylece, küçük grup çalışmasında katılımcılara, bu dosyalar ara- 
cılığıyla, tek tek nesnelerle ilgili tahminlerini sınama ve doğru cevap- 
lara ulaşma olanağı sağlanmaktadır. Materyaller, yeni soruların so- 
rulmasının yolunu açmakta, söz gelimi kampta angarya ve cezalan- 
dırma gibi farklı konu ve dosyaların incelenmesine ilham olmakta- 
dır. Araştırma sonuçları her zaman tarihi doğruları yansıtmayabilir. 
Atölyenin tartışma ortamı sunan karakteri, farklı düşünceler ve tari-
hin farklı kavranışını tek tek ele alma ve hatalı yorumlara da dikkat 
çekme olanağı verir. 
 
Toplama kampı tutuklularının yaşam koşulları, tutuklanma ne-
denleri, kendi ya da başkaları tarafından belirlenen kimlikleri üzeri-
ne konuşulurken, konunun bugünle olan bağlantısı da ortaya çıkar. 
Örneğin, bir öğrenci “Naziler de aynı kelimeyi kullandıkları halde, 
benim  de  halen  ‘Yahudi’  kelimesini  kullanmam  doğru  olur  mu?” 
diye sorabilir. Ahlaki normların belirlediği bir görüş alışverişinden 
öte, tarih bilinci, turlara kıyasla bu metodun öngördüğü araştırma 
sürecinde daha kolay gelişir. Artık kendi kelimelerini bulmak, kendi 
kelimeleriyle tarihin ayrıntılarını dillendirmek ve geçmişe bir anlam 
vermek zorundadırlar. 
 
Buradaki atölye, çağrışımlı metotları kullanmakla beraber, sa-
dece retorik sorularla kendini sınırlamaz. Katılımcılar, tarihi araştır-
malarında çok farklı kaynakla yüz yüze kalırlar. Kaynaklardan eleş-
tirel ve analitik bir tarzda yararlanırlarken, tarihe çok yönlü bakmayı 
ve tarihsel düşünmeyi de elden bırakmazlar. 
 
Gençler evlerine ya da okullarına kafalarında sorularla döner- 
se, atölye pedagojik açıdan esas amacına ulaşmış demektir. Dolayı- 
sıyla konuyla ilgili somut tamamlayıcı bilgilerin okulda verilmesi çok 
daha önemlidir. 
 
Meseleyi ele alma biçimi tabii ki bugünle ilintili olmalıdır ama 
-başta da ifade edildiği gibi- basit “demokrasi-diktatörlük” ikilemi 
şablonundan kaçınmalı, ziyaretçilerin neyi ne ölçüde öğrenecekleri 
biraz da kendilerine bırakılmalıdır. Çünkü, pedagojik çalışma, insan-
lara belli bir doktrini dayatmayı değil, insanların kendi fikrini oluştur-
masını amaçlar.
•

---