Ýctimai Birliyi Vidadi küç
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
31 Əgər insanlar müfəssəl olan şey mütəvatir olduğunu güman etsələr, yanılmış olarlar. Çünki “doğru olan mütəvatirlik” dedikdə yalan üzrə cəm olmaları qeyri‐mümkün olan bir qrup insan tərəfindən, onların özlərinin şahidi olduqları bir şeyin eyni keyfiyyətlərə malik digər insanlar qrupuna ötürülməsi başa düşülür. Məlum keyfiyyətli qrup‐ lardan digərinə ötürmələr bu minvalla bizə çatanadək davam edir. Allah tərəfindən insanlara elçi göndərildiklərini deyən kəslər haqda biliklər, dünyanın məşhur ölkələri barəsində məlumatlar buna misaldır. Mütəvatirliyi güman edilənə gəlincə, əslində, o, mütəvatir deyildir. Müxtəlif dövrlərdə belə şeylər çox baş verib. Ancaq onların qeyri‐mütəvatirliyindən insanların qətiyyən xəbəri olmayıb. Fərdləri bir məsələ ətrafında cəm edən birliyə (həmrəyliyə) münasibətdə xüsusi amillərin birləşdirdiyi digər həmrəyliyin yaranması, insanları özündə birləşdirən ordenlər, şəxslərə hökm edən təəssübkeşlik mütəvatirlik kimi görünsə də, bu belə deyildir. Məsələn, bəzi şiələr iddia edirlər ki, Əli ibn əbu Talibin (Allah ondan razı olsun!) imamətə layiq olması haqda Pak və Uca Allahın kəlamı mövcuddur və imamət məhz Əli və onun övladlarına aiddir. Bu iddiaya qarşı onların rəqiblərinin mütəvatirliklə ötürülmüş dəlil‐sübutları qoyulur. Biz şiələrin bu iddiası ilə razılaşmırıq, ancaq onları buna görə kafir adlandıra da bilmərik. Çünki onların dedikləri – iyrənc və puç olsa da, dinin əsaslarından hansı isə birinə əhəmiyyətli zərər toxundurmur. Habelə, şiələr iddia edirlər ki, Həzrəti Əlinin (Allah ondan razı olsun!) övladlarından sayılan on ikinci imam ölməyib və İraqdakı mağaraların birində gizlənib. O, bu mağaradan çıxacaq və dünyanı idarə edəcək.
Onların bu iddialarının da səfeh səslənməsinə rəğmən, dinə heç bir zərəri yoxdur. Bunun zərəri hər gün evindən imamı qarşılamaq üçün çıxan, həmin mağaranın yanına gedən və axşam düşdükdə isə ümidsiz halda geri qayıdan kütbeyin şiəyə olur. Bu, yalnız sahibinə zərər vuracaq bir sərsəmləmədir” (Qəzali sözünü bitirir). Yuxarıda deyilənlərdən belə nəticəyə gələcəksən ki, Əbu Hamid ixtilaf haqda təfərrüata keçmədən qabaq puç görüş sahiblərini müsəlman hesab edərək, onların imanının müdafiəsinə qalxmışdır. Deyirik: “Bəli, bəli və bəli! O, bunu etmişdir. Burada nə qəbahət var ki? Əgər bir insan Şanı Uca Allaha və peyğəmbərinə (Ona Allahın
32 xeyir‐duası və salamı olsun!) iman gətirirsə, Qurani‐Kərimin hər bir hərfini müqəddəs sayıb İslamın qeyrətini çəkirsə, onda hökmlərdən birini müəyyən formada başa düşməyinə baxmayaraq, onu kafir və fasiq çağırmaq olmaz. Şeyx Məhəmməd Zahid əl‐Kövsərinin zahirilər, onların fiqhi görüşləri və dini dərketmə üslubları haqqında yazdıqlarını oxuduğum zaman məni kədər bürüyür. Halbuki, Şeyx əl‐Kövsəri Böyük İmamın (Əbu Hənifə nəzərdə tutulur – mütərcim) qızğın tərəfdarı olmuş, fəzilətli hənəfi alimidir. Mən zahiri əhlindən deyiləm və düşüncə baxımından onların metodikasını da mənimsəməmişəm. Ancaq mən onlar haqda belə deməyi özümə rəva bilmirəm: “Zahirilər hər iki yozumdan birini rədd etmiş səfeh insanlardır”. Onların şüarı belə səslənirdi: “Allahın və peyğəmbərinin dediklərindən qeyrisini söyləyə bilmərik!” Puç məq‐ sədlər üçün istifadə edilən haqq sözlər! Zahirilər qiyası ∗ qəbul etmədiklərinə görə də kafirlikdə təqsirləndirildilər! Axı, nə üçün, nə səbəbdən, ey insan? Zahirilərin haqlı və elmli olmalarını gözün götürmürsə, onda heç olmazsa, de ki, onlar səhv ediblər, dillən ki, onlar nadanlıq göstəriblər. Amma onları kafir adlandırmaq heç bir ağırlığı olmayam bir heçlikdir. Əbu Hamidin (Allah ondan razı qalsın!) ixtilaflara, onların daşıyıcılarına və firqələrə dair dediklərini münasibdir ki, qəbul edək. Onun dediklərinə əməl etmək sayəsində biz öz uzun keçmişindən ibrət götürmək istədiyi təqdirdə ümməti yenidən dirçəldə bilərik.
∗ Qiyas: islam fiqhi termini olub Quran və Sünnədə barəsində münasibətin bildirilmədiyi dini bir məsələ barəsində ayə və hədislərdə izahını tapmış digər oxşar məsələ əsasında analogiya vasitəsi ilə hökmçıxarma – tərcüməçinin qeydi. 33
Bir daha “Müsəlmanların parçalanması” hədisi haqda “Ümmətin yetmiş firqəyə bölünməsi” hədisi, qoy sənin ürəyinə xal salmasın. Axı biz sənə izah etdik ki, səmimi‐qəlbdən müctəhidlik edən hər bir kəs nicat tapmışlardandır. Habelə, bu hədis – əsasında hökm çıxarılacaq səhih hədislərdən sayılmır; nə Buxari, nə də Müslim onu rəvayət etmişdir. Şeyx əl‐Kövsəri sözügedən hədis barəsində deyir: “Ümmətin yetmiş üç firqəyə bölünməsi haqda çoxlu sayda hədislər rəvayət olunub. Onların birində cəhənnəmədüşmə haqqında danışılmır. Başqa birisində isə deyilir ki, yalnız bir firqə qurtulacaq, qalanlar da cəhənnəmə vasil olacaqlar. Zındıqlar firqəsindən başqa bütün firqələrin qurtulacağı haqda hədis də mövcuddur. Alimlər bu hədislərin təsbitində, onların hamısının və ya bəzilərinin isə sübutluğu məsələsində fikir ayrılığına varmışlar. Habelə, onlar hədislərdə göstərilmiş sayla nəyin nəzərdə tutulduğu haqda ixtilafa düşmüşlər; görəsən, burada söhbət ümmətdənmi gedir? Əgər gedirsə, onda, görəsən bu, öyrədən yoxsa öyrənən ümmətdir? Bəzi alimlər deyirlər ki, “Daha sonra onu yetmiş arşın uzun‐ luğunda zəncirlə bağlayın!” 1 ayəsində olduğu kimi, burada da say sadəcə çoxaltma üçündür. Əl‐Mərcani özünün “əl‐Üzadiyyə” kitabında bu fikirdədir. Başqa bir görüşə görə, sözügedən say heç bir məna ifadə etmir və onu artırmaq da olar. Ancaq onu azaltmaq olmaz. Habelə, iddia olunur ki, məlum sayla əsas firqələr nəzərdə tutulur, ikinci dərəcəli, törəmə firqələr deyil. Belə yanaşmaya, bu hədisi yazdığı təfsir çox‐ cildliyində zəif saymasına rəğmən, İmam Fəxrəddin Razinin ∗ “əl‐Miləl vən‐nihəl” kitabında rast gəlirik. Həmçinin, elələri də vardır ki, hədisdə göstərilmiş sayı xüsusi firqələrlə məhdudlaşdırırlar. Ancaq adı çəkilmiş sayın aid edildiyi firqələr ətrafında belə, həmin kəslər arasında həmrəylik görmürsən”.
1 “əl-Haqqə” surəsi, 32-ci ayə. ∗ Fəxrəddin Razi XII əsrin məşhur müfəssiri olub çoxcildli “Məfatih əl-Qeyb” və ya “ət-Təfsir əl-Kəbir” təfsir toplusunun müəllifidir – tərcüməçinin qeydi.
Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|