Ýctimai Birliyi Vidadi küç
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm əl‐Üsul
12 edilən hədisdəki “xilas olacaq firqə” İslam ümmətinin qədim tarixi boyu xüsusi adla məşhur olmuş qruplarından biri deyildir. Bu firqəyə hər bir cəhətdən haqqa tərəf çıxanlar daxildirlər. Belələri səhv etsələr də, səmimi olduqları, camaat təşkil etməyə hərislik göstərdikləri, namaza, cihada, “əmr bil‐məruf və nəhy ənil‐münkər” (yaxşılığa çağırma, pis işlərdən çəkindirmə) vəzifəsinə əməl etdikləri müddətcə üzrlüdürlər. Hədisdəki “cəhənnəmlik firqələr”ə gəlincə, bunlar haqqı söylə‐ sələr də niyyətləri bəd olanlardır; belələri müstəbidlik göstərmiş, ələ keçirdikləri hakimiyyət və həzz aldıqları dünya naminə çəkinmədən qanlar axıtmış, Pak Allahın əmr və qadağalarına laqeyd yanaşmışlar. Mövzumuzla əlaqədar olaraq Şeyx Əbdülcəlil İsanın “İxtilafın doğru olmadığı məqamlar” (Ma la yəcuz fih əl‐Xilaf) kitabına müraciət edək. Sonuncu yazır: “Şeyx Cəmaləddin əl‐Qasimi əd‐Diməşqi “Cəhmiyyə ∗ və mö`təzilənin ∗∗ tarixi” (Tarix əl‐cəhmiyyə və‐mötəzilə) adlı kitabının (“Dar əl‐Kütub”, “Tarix” bölməsi, əlyazması № 2842) bir fəslində bildirir ki, mö`təzilə, mürciə ∗∗∗ və digər bir çox islam firqəsinin tərəfdarları ictihad etmişlər. Digər müctəhidlər kimi, onlar da xətalarına görə üzrlü sayılıb savab qazanırlar. İctihad dedikdə, ənənəvi olaraq fiqhin sahələri yada düşür. Habelə, geniş mənada ictihad Kəlam elminin ∗∗∗∗ problemlərinə də aid məsələdir. Elə isə biz nə üçün “üsul” elminin (Elm əl‐Üsul) müctəhidlərini ictihad edənlər qrupuna aid etməməliyik? Axı onlar öz iddialarında Quran və Sünnədən dəlil gətirirlər, yalnız bu iki mənbəyə əsasən gəldikləri nəticələri haqlı sayırlar.
∗ Cəhmiyyə: Cəhm ibn Səfvanın yaratdığı cərəyanın adı. Cəhmilər iddia edirdilər ki, insan heç bir iradəyə sahib olmayıb daşlar və minerallar kimi, cansız təbiətin bir parçasıdır. Habelə, cəhmilər düşünürdülər ki, cənnət və cəhənnəm əbədi deyildir – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Mötəzilə: islam fikir tarixində ilk rasional cərəyan. Banisi Vasil ibn əl-Əta (vəfatı – 749) olan bu cərəyan yarandığı ilk dövrlərdə əcnəbi rasionalistlər qarşısında islamın müdafiəçisi kimi çıxış etsə də sonralar öz rasionallığında ifrata varmaqla hamilik statusundan məhrum olmuş, mütəkəllim və üsul alimlərinin (fundamentalistlərin) hücumuna məruz qalmışdır –
∗∗∗
Mürciə: VII əsrin axırlarında Suriyada yaranmış dini cərəyan. Mürciə tərəfdarları düşünürdülər ki, iman etmiş insanlar yol verdikləri günahlara görə axirətdə cəzalan- dırılmayacaqlar. Çünki əsas olan şey iman gətirməkdir – tərcüməçinin qeydi. ∗∗∗∗
Kəlam elmi: əcnəbi, yad cərəyan və ideologiyalar qarşısında İslamı müdafiə etmək məqsədi ilə dinin etiqad prinsiplərini rasional baxımdan izah edən elm sahəsi; islam sxolastikası – tərcüməçinin qeydi.
13 Allahın gözlə görülməsi, insanın öz əməllərinin yaradıcısı olması, Quranın yaradılıb‐yaradılmaması kimi məsələlərə dair ayə və hədislərdəki qeyri‐müəyyənlik (mütəşabehlik) fərqli qrupların formalaş‐ masına səbəb olmuşdur. Bu qrupların hər biri öz nöqteyi‐nəzərinin Allahın kəlamına daha uyğun olmasını zənn edirdi. Bu səbəbdən bu insanlar müctəhiddirlər və haqqa yaxınlıqlarına görə bir‐birlərindən fərqlənsələr də ictihadlarından dolayı savab əhli‐ dirlər. Odur ki, bu firqələrin mənsublarını qətiyyən məzəmmətləmək olmaz. Böyük mühəddislər onlara istinad etmiş, Peyğəmbərin sünnəsini onlardan nəql etməklə özləri ilə Allahın arasında onları dəlil (babal) qoymuşlar. İmam Buxari, Müslim və qeyriləri mö`təzililərin, ibazi ∗∗∗∗∗ və
mürciə əhlinin, şiələrin böyük əksəriyyətindən hədis rəvayət etmişlər. “Fəth əl‐Bari li şərh Səhih əl‐Buxari” (Buxarinin “Səhih hədisləri toplayan kitab”ının şərhində Allahın bəxş etdiyi fəth), “ət‐Tədrib fi şərh ət‐Təqrib lis‐Süyuti” (Süyutinin “Yaxınlaşdırma” kitabına dair təlim kitabı) və “Mizan əl‐Etidal liz‐Zəhəbi” (Zəhəbinin “doğru‐dürüst” tərəzisi) kimi kitablar bu qəbildəndir. İmam Əhməd (Allah ondan razı olsun!) deyib: “Əgər mö`təzililərə istinadən etdiyimiz rəvayətləri kənara qoysaq, Bəsrə əhli məzhəbinin əksər hissəsindən imtina etmiş olarıq”. İmam İbn Teymiyyə də belə deyib: “Onların arasından çoxlu alim və bəndə çıxmışdı”. İmam Buxari və Müslim onlardan hədisləri öyrənmişlər. Düzdür, alimlər arasında belə bir görüş yayılıb ki, hədis rəvayətçilərinin bidətə yol verənlərinə istinad etmək olmaz. Ancaq əl‐İraqi bu görüşə etiraz edərək bildirmişdir ki, Buxari və Müslim həmin firqələrin mənsub‐ larından dəlil gətirmişlər. Məsələn, Buxari xarici İmran ibn Həttandan, Müslim də mürciə Əbdülhəmid ibn Əbdürrəhman əl‐Həmdanidən dəlil‐sübut gətirmişlər. Xülasə, bu firqələrin ictihad əhli olması onlara müctəhid məqamı qazandırır, – insaflı olan kəs bu məsələyə şəkk gətirməməlidir. Bütün alimlər həmrəydirlər ki, səhvə yol verən müctəhid üçün üzrxahlıq və savab vardır. Əgər bir müctəhid xətasına görə günah qazanmırsa, onda, onu təhqiramiz adla çağırmaq nə dərəcə də
∗∗∗∗∗
İbaziyyə: Abdullah ibn İbazın qurduğu cərəyan. Həzrəti Əliyə və əksər səhabələrə söyən ibaziyyə tərəfdarları bütün müxaliflərini kafir adlandırırdılar – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|