Ýctimai Birliyi Vidadi küç
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbülhəsən Əli ibn İsmayıl əl-Əş`əri
17 alimləri öz məzhəblərində təəssübkeşlik göstərmişdilər. Onlar öz məzhəblərinin nüfuzu sayəsində yaşayır, hörmət sahiblərinə çevrilir‐ dilər. Bu alimlərə əmirlər və hökmdarlar tərəfdar çıxır, xalqı itaətdə saxlamaq, düşüncə azadlığına aparan yolları ümmətin üzünə bağlamaq üçün onlardan kömək istəyirdilər. Bu, hökmdarların müstəbidliyinin davamlılığına kömək edir, arzuladıqları fitnə‐fəsad və pozuculuğun özünə yer etməsinə şərait yaradırdı. Çünki ümmətin alimləri yekdilliklə: “Haqq olan budur, bu da onun dəlilidir!” – desəydilər, rəhbər şəxs onların fikrinə əməl etməyə məcbur olacaqdı. Xüsusi zümrələr birləşərsə, adi insanlar və ya kütlə onların arxasınca gedər, – məhz bu, rəhbərlərin müstəbidliyinə mane olmağın yeganə yoludur. Din əmr edir ki, parçalanma və çəkişmə olmasın, birlik ipindən tutulsun. Pak Allah buyurur: “Hamılıqla Allahın ipinə (dininə, Qurana) möhkəm sarılın və (firqələrə bölünüb bir‐birinizdən) ayrılmayın!” (Ali‐İmran, 103); “...Bir‐birinizlə çəkişməyin, yoxsa qorxub zəifləyər və gücdən düşərsiniz...” (əl‐Ənfal, 46). Peyğəmbər də (Ona Allahın xeyir‐duası və salamı olsun!) deyib: “Məndən sonra, bir‐birinin boynunu vuran kafirlərdən olmayın!” 1
birimizlə çəkişdik, din adı altında bir‐birimizlə müharibələr apardıq. Çünki fərqli‐fərqli qruplara bölünmüşdük. Hər bir qrup öz görüşündə təəssübkeşlik göstərərək, dininə xidmət göstərdiyini iddia edərək müsəlman qardaşları ilə düşmən oldu. Halbuki, həmin qrup, müsəl‐ manların birliyini parçalamaqla öz din qardaşını köməksiz qoyurdu. Sünnilər şiələrlə vuruşur, şiələr ibazilərə müharibə elan edir, şafeilər monqol‐tatarları hənəfilərə qarşı qızışdırır, hənəfilər də şafeiləri zimmilərlə müqayisə edirdilər. Daha sonra təqlidçi xələflər peyda oldular və onlar da sələflərin yolu ilə gedənlərə cəbhə açdılar. Məgər bunu onlara Allah və peyğəmbərimi (Ona xeyir‐dua və salam olsun!) əmr etmişdi? Məgər müctəhid imamlarmı belə göstərişlər vermişdilər? Əsla!!! Əksinə, aralarındakı bu çəkişmənin, ədavətin səbəbi doğru yoldan sapıb şeytana uymaları idi”.
1 Hədis “Kütubi-Sittə” hədis toplusunda rəvayət edilib. 18
İxtilafların irsiliyi axmaqlıqdır
Saf qəlbin və sağlam zehniyyətin ortaya qoyduğu hər hansı bir görüşü düşməncəsinə və nifrətlə qarşılamaq doğru deyildir. Müxtəlif rəy və məzhəbləri zamanın öhdəsinə buraxıb onları uzun‐uzadı tənqid edib və araşdırdıqda əsassız olanlar öz‐özünə yox olacaqdır. Odur ki, mən hər hansı bir rəhbərin həll etmək məqsədilə əsasını işə salıb ixtilaflara burnunu soxmasının yolverilməzliyini bir daha vurğulayıram. Müxtəlif əsrlər boyu rəhbərlərimiz şəxsi istəkləri üçün ixtilafları donuq hala gətirmişlər. Məsələn, mən heç cürə başa düşə bilmirəm ki, şeytanı müqəd‐ dəsləşdirən yezidiyyə necə olub ki, hələ də öz mövcudluğunu qoruyub saxlayıb. Allahın əmrlərini yerinə yetirən rəhbərləri müqəddəs elan edən druzilik də həmçinin! Böyük islam güruhu daxilində düşüncə müba‐ diləsi və mədəni xəlitələşmə baş verib müxtəlif cərəyanlar nəinki illər, hətta əsrlər boyu bir‐birinin içərisində itib batsa da, bu firqələr öz mövcudluqlarını qoruyub‐saxlamışdır. İslam dəvətinin eyniadlı dövlətdən ayrı salınması yalnız və yal‐ nız öz mənafeyini düşünən hökumətlərin yaranmasına imkan verdi. Bu hökumətlər isə dinə necə xidmət göstərməli olduqlarından bixəbər idi. İxtilafların at oynatdığı bir vaxtda sünniləri, şiə və xariciləri özündə birləşdirən parlament yaradılarsa, – bunu edənləri bəzən axmaq yerinə qoyurlar – düşünürəm ki, onlar döyüş meydanlarında qılıncla üz‐üzə gəlmələrindən, sonrakı nəsillərə heç bir ağla və imana əsaslanmayan ədavət və intiqam hissi miras buraxmaqdan daha çox islama yaxın olarlar! Bu üç dəstə vaxtı ilə islamın eyni səfdə yer alan övladları olmuş, sonralar isə aralarında bölünmə vaqe olmuşdu. Elə isə soruşuruq: Döyüş və söyüşə ehtiyac varmı? İxtilaf bəzi məsələlərdə təbii formada ortaya çıxdığı zaman onu təqdir və üzrxahlıqla qarşılamaq lazımdır. Müsəlmanlar vahid səfdən çıxışetmə məqamlarına, imkanlarına
19 sahibdirlər. Gündəlik beşvaxtlıq namaz, ramazan və həcc. Həmçinin, onlar qarı düşmənin hiyləsi ilə üz‐üzədirlər; bu düş‐ mən əlinə fürsət düşərsə, müsəlmanları məhv edib onlara əziyyət etmədə zərrə qədər tərəddüdə yol verməz. Bütün bunları nəzərdən necə qaçırmaq olar axı?! Bəzən sual verirlər ki: “İnsanları eyni fikir və ya mahiyyətcə yaxın görüşlər ətrafında bir araya gətirsək və bundan sonra ixtilafa zor gücü ilə də olsa son qoysaq, bu, islam ümmətinin xeyrinə olmazmı?” Cavab veririk ki: “Xeyir! Bu, şəfaverici dərman deyildir. Belə ki, əcdadlarımız “füruat” (dinin ikinci dərəcəli, törəmə məsələləri –
ictihad qapısını bağlamaq qərarına gəldilər. Düşündülər ki, insanları dörd hakim məzhəb üzrə bir arada cəm etmək olar... Habelə, əhli‐nəss ∗
sələfilərlə mö`təzililərin arasındakı vahiməli ixtilaflar əcdadlarımıza ağır gəlmiş və nəticədə meydana Əbülhəsən əl‐Əş`əri ∗∗ çıxmışdı. Sonuncu hər iki tərəfə münasibətdə mötədil olan məzhəbi ilə ümməti bir araya gətirə bilmişdi. Bütün bunlar digər kəlam və fiqh məzhəblərinə təsir etmiş, itən itmiş, qalanları da təsirsiz hala gəlmişdi. Ancaq bu, problemləri həll etməmişdi. “Füruat” fiqhi ibadət və sosial münasibət (müaməlat) məsələlə‐ rini özündə birləşdirir. Hansı isə bir dövrün insanlarını xüsusi mülki‐ mədəni münasibətlərə təhkim etmək mümkün olsa da, bu, bütün dövrlər üçün xarakterik deyildir. Birdəki, axı nə üçün yalnız bu dörd məzhəb dirçəliş və davam‐ lılıq üçün seçilməlidir? Eyni ilə bu məzhəblər kimi, varisliyə və təqdirə layiq başqa ictihadlar da mövcuddur. Bu, fiqh sahəsində belədir. Əqidə məsələlərinə dair araşdırma‐ lara gəlincə, islam üsul elminin yeganə təmsilçisi – əş`ərilik, nədənsə xoş qarşılanmır. Odur ki, müsəlman zehniyyəti bütün bu problemləri adlamaq üçün hərəkətə keçməlidir.
∗ Əhli-nəss: (ərəb. Ayə və hədis tərəfdarları). Orta əsr islam düşüncəsi sistemində ortaya çıxmış ehkamçı məktəb olub vəhy-ağıl münasibətlərində üstünlüyü birinciyə verir, ayə və hədislərin rasional izahını qəbul etmirdi – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Əbülhəsən Əli ibn İsmayıl əl-Əş`əri: sünni kəlam elminin qüdrətli nümayəndəsi və əş`əri kəlam məktəbinin qurucusu – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|