Ýctimai Birliyi Vidadi küç
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Əbduh (1845-1905)
14 doğrudur?! Birləşdirici islam qardaşlığı qala‐qala, ümməti firqələrə parçalayan, müsəlmanları heydən salan – belə təhqiramiz adqoymalar və utandırıcı xudpəsəndlik deyilmi?! Əl‐Müqbili özünün “Ülvi adlar” (əl‐Ələm əş‐Şamix) kitabında mö`təzililərə ədalətli münasibət bəsləyərək yazırdı: “Nə mö`təzili, nə də əş`əriyəm 1 . Özümü İslamın və şəriət sahibinin (Məhəmməd peyğəmbərin – mütərcim) davamçısı sayıram. Ancaq buna rəğmən, hamını qardaş və haqqa dayaq hesab edirəm” 2 .
1 Əş`ərilər: Sünni kəlam məktəblərindən əş`əriliyin tərəfdarlarına verilmiş ad. Banisi Əbülhəsən Əli ibn İsmayıl əl-Əş`əri olan əş`ərilik mötəzilənin “ilahiləşdirilmiş” ağıl, Quranın sonradan yaradılması, ilahi müdaxilənin olmadığı mütləq iradə azadlığı və s. kimi iddialarına qarşı çıxaraq bu iddialara meydan oxumuş və ağılın təkbaşına islamın ana prinsiplərini izah edə bilməyəcəyi ideyası ilə çıxış etmişdi – tərcüməçinin qeydi. 2 Şeyx Əbdülcəlil İsa. İxtilafın doğru olmadığı məqamlar, səh., 135-137. 15
İslam düşüncəsinin harmonikliyi... Rəhbərlərin “fəaliyyət”i
İslam öz mənsublarına geniş düşüncə azadlığı bəxş edib. Müsəl‐ manlar da bu azadlıqdan həm xeyirdə, həm də şərdə istifadə etmişlər. Onlar materiyadan tutmuş ideyayadək, reallıqdan təxəyyülədək hər şeyə maraq göstərdilər. Sanki gördükləri hər şey barəsində danış‐ maq, hökm vermək müsəlmanlar üçün zəruri idi. Odur ki, onlar mənasız problemləri ortaya ataraq, əhəmiyyətsiz hökmlər çıxarmağa başladılar. Təbii ki, meyarları, sərhədləri olmayan belə bir abı‐hava şə‐ raitində ixtilaflar özünü göstərməli, cərəyanlar çoxalmalı, şəxsi istəklər vüsət kəsb etməli idi. Mən çoxəsrlik islam tarixini nəzərdən keçirir, onun geniş coğrafi‐ yasında yayılmış silsiləvi görüş və subyektiv fikirlər haqda düşünürəm, – heyrətə gəlirəm: düşüncə azadlığı bu minvallamı xaosa çevrilir? Sanki islam dünyası sahibsiz qalıb; hər bir insan istədiyini danışıb, istədiyini təbliğ edib. Görəsən, digər dinlər də bu cür azadlığa şərait yaradıbmı? “Xeyir!” – deyirik. Məsələn, ispanlar Əndəlüs torpa‐ ğına qədəm basdıqdan sonra orada nə bir müsəlman, nə bir yəhudi, nə bir pravoslav, nə də bir protestant saxladılar, – hamını katolik olmağa məcbur etdilər.
Allah eləməsin, mən müsəlman dövlət adamlarından kəsib‐ doğrama əsasında qurulmuş bu cür addımların atılmasını tələb etmirəm. Ancaq xalq kütlələrinə aşılanan onlarla bədxah məqalənin dağıdıcı təsiri qarşısında rəhbərlərin heç nə olmayıbmış kimi seyrçi mövqe tutma‐ larından, olanlara soyuq münasibət bəsləmələrindən dəhşətə gəlirəm. Hətta mənə elə gəlir ki, ümmətin parçalanması qəsdli bir niyyətin nəticəsidir!
Bu məsələdə nəzərimi bir şey də çəkmişdi. Yadıma gəlir ki, Misir ilə Suriyanın birləşdiyi dövrdə ∗ Qahirəyə, Əzhər universitetində oxumaq ∗ 1958-ci ilin fevral ayında Misirin və Suriyanın birləşməsi nəticəsində Birləşmiş Ərəb Respublikası yaradılmışdı. Paytaxtı Qahirə olan bu ittifaq dövləti üç il fəaliyyət göstərmiş, 1961-ci ildə dağılmışdı – tərcüməçinin qeydi. 16 üçün Cəbəl əd‐Druzdan 20 tələbə gəlmişdi. Gözlənilirdi ki, Əzhər rəsmiləri bu fürsətdən istifadə edərək, həmin tələbələri ümumi mənafe, camaat tərbiyəsi əsasında yetişdirəcək və vətənlərinə sülh və yaxın‐ laşdırma elçiləri kimi yola salacaqlar. Ancaq bu, belə olmadı: heç kim həmin tələbələrlə yaxından maraqlanmadı, onlara xüsusi qayğı göstər‐ mədi. Onlar necə gəlmişdilərsə, elə də getdilər.
Əzhər universiteti islam dünyasının tam mərkəzində donuq‐ laşdırdığı çox saylı dini qruplara münasibətdə rəhbərlərə və qeyrilərinə hakim kəsilmiş soyuqqanlılıqla belə bir məcra üzrə addımlayır.
Suriyada həm ələvilər, həm yezidilər, həm druzilər, həm sün‐ nilər, həm də şiələr yaşayır. Mən ifadə azadlığına qarşı deyiləm. Ancaq parçalanma səbəblərinin müxtəlifliyinə, bölünmələrin əbədiləşdirilmə‐ sinə düşmən kəsilmiş birisiyəm.
Əgər Orta əsrlər boyu İslam bizə əməlisaleh və adil rəhbərlər bəxş etsəydi, hal‐hazırımız ilə müqayisədə Orta Şərqin bütövlükdə bir qəlbə, bir nöqteyi‐nəzərə çevrilməsi üçün əlimizdə min bir imkan olardı.
Bu gün mən ABŞ prezidenti Con Kennedini gözlərimin önünə gətirirəm. Qarşımda Qərb həyat tərzini, düşüncəsi və hisslərini təmsil edən bir insanı görürəm. Eləcə də Xruşşovu düşündüyüm zaman xəyalımda sosialist həyat tərzi, sosializmin məqsədləri canlanır.
Bu şəxsləri xalq ona görə seçmişdi ki, sistemə xidmət edib, münasib prinsipləri reallaşdırsınlar. Bəli, bu insanlar layiq olduqları üçün vəzifə başına gətirilmişdilər. Sələfi‐salihin dövründə müsəlman‐ ların da vəziyyəti belə idi.
Hakimiyyət həqiqi simasından məhrum olduğu zaman müsəl‐ man ölkələrində dövlətin malını qəflət içərisində qəsb edən oğru rəhbərlər peyda oldular. Onlar hakimiyyəti layiq şəxslərin əlindən zorla qoparmışdılar. Bu rəhbərlərin məqsədi öz hakimiyyətlərini hər cür vasitə ilə zəmanət altına almaq idi. Onları nə fiqh, nə ixlas, nə ilahi missiya (risalə), nə də bu missiyanın təlim və şüarlarının möhkəmləndirilməsi maraqlandırırdı.
Qeyd edim ki, hələ erkən tarixdə dəvət missiyası dövlətdən ayrı salınmışdı, ‐ məhz bu, ağır çəkişmələrə, ixtilaflara səbəb olmuşdu.
Şeyx Məhəmməd Əbduh ∗∗ yazır: “İxtilaf və çəkişmə ona görə güclü idi ki, cahillik geniş yayılmış, cah‐calal içərisində yaşayan saray
∗∗ Məhəmməd Əbduh (1845-1905): Misirli ziyalı, islam düşüncəsinin yenidən canlandı- rılmasına əvəzsiz töhfələr bəxş etmiş islam mütəfəkkiri, novator – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|