Ýctimai Birliyi Vidadi küç
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
8 yazıb asini də cəzalandırması mövzusunda ixtilafa düşməmişlər. Çünki Allah təala özünün əziz kitabında bizə bunu xəbər verir və bu, inanıl‐ ması və qəbul edilməsi baxımından zəruri dini borcdur. Vaxtı ilə mötəzililərlə sünnilərin arasında bu məsələdə əhə‐ miyyətsiz mübahisələr yaranmışdı: görəsən, ağıl (əql) baxımından bunu etmək (Allahın itaətkara savab yazıb asini isə cəzalandırması – mütərcim) Allaha vacibdirmi? Bu, xoşagəlməz sualdır, – onun barəsində ixtilafa düşmək isə boşluq və hədər doğurur. Elə isə bu sayaq suallar əsasında məzhəb, firqə qurmaq olmaz. Odur ki, qətiyyətlə deyirik ki, müsəlmanlar Nil çayının ayrı‐ayrı qolları kimi fərqli cəbhələrə parçalanmayıblar; dini parçalanma onlara qətiyyən sirayət etməyib! Belə də deyə bilərik: ortada yalnız və yalnız düşüncə məktəbləri, fiqhi məzhəblər və tətbiqlə bağlı məhdud fikir ayrılıqları mövcuddur. Biz bu ixtilafı donuqlaşdıran və ya qəlizləşdirən siyasi amilləri aradan qaldırsaq da, fərq etməz, – dondurucu amillər olmasa da ixtilaf yaşayacaqdır; qəlizləşdirici amillərin yoxluğu belə, onun mürəkkəbliyini azaltmayacaqdır. Görünür, bu, adətkərdəliyə tuş gəlmiş ənənəvi prob‐ lemdir. XX əsr boyu İngiltərədə hakimiyyət uğrunda üç böyük partiya bir‐biri ilə ağlasığmaz şəkildə rəqabət aparmışdır. Biri iqtidara gələndə digər ikisi müxalifət cəbhəsi yaratmışdır. Məgər bu, ingilis xalqının üç hissəyə parçalanması deməkdirmi?! Əgər islam ümmətinin yarandığı şərait daha münasib, daha əlverişli və yaxşı olsaydı, tarix bu dərəcədə mürəkkəb ixtilafların şahidi olmayacaqdı. Fikir ayrılıqlarını gücləndirən, parçalanmalara rəvac verən mü‐ rəkkəb hadisələrə rəğmən, ümumilikdə ümmət sağ‐salamat qalmışdır; İslamın böyük alimləri və imamları mö`təzili, xarici və ya şiə olmuş mömin müsəlmanların dindən xaric edilməsinin yolverilməzliyini dönə‐ dönə vurğulamışlar.
9
“Ümmətin firqələrə bölünməsi” hədisi: mahiyyəti və əhəmiyyəti “Ümmətim 73 firqəyə bölünəcək. Biri istisna olmaqla digər bütün firqələr cəhənnəmlikdir” hədisi qarşımıza belə bir sual qoyur: Xilas olacaq firqəyə kimlər daxildir? Bu firqə Peyğəmbərin (Ona Allahın xeyir‐duası və salamı olsun!) və səhabələrinin yolu ilə gedən firqədir. Hədislərin birində deyilir ki, qurtulacaq firqə camaat ∗ halında olan insanlardır. Elə bir müsəlman tapılmaz ki, sözündə və əməlində Allahın rəsulunun yolu ilə getmədiyini desin. Sələflər, xələflər, sünnilər, şiələr, sufilər, islam filosofları – onların hər biri islama xidmət göstərib Peyğəmbərə (Ona Allahın xeyir‐duası və salamı olsun!) kömək etdiyini, dinin bayrağını daşıdığını düşünür: – Ayələri və hədisləri hərfən izah edənləri (əl‐hərfiyyun) inandırmaq çətindir ki, rasionalistlər (əl‐əqliyyun) haqqa daha yaxın‐ dırlar və əksinə... – Qəlb əhlindən olan duyğupərəstləri rəhbərgötürülmə və ya nümunəviliyə fəqihlərin daha layiq olmalarına inandırmaq və ya əksini etmək müşkül məsələdir... – Əhli‐beyt sevgisi içərisində itib‐batan şiələri razı salmaq çətindir ki, Peyğəmbərə yaxın olub məsum sayılanların ətrafına cəm olmaqdansa, imamı seçmə və ya istefaya göndərmədə respublika sistemi daha münasibdir və əksinə... Bizim yuxarıda adları çəkilənlərin məzhəblərinə münasibət bildirmək niyyətimiz yoxdur. Şair gözəl deyib:
∗
üzv olduqları sosial-dini birlik, toplum; namaz zamanı imamın arxasında duranlar; bu və ya digər əqidə və hərəkat nöqteyi-nəzərindən müsəlmanların yaratdığı birlik. Burada yuxarıdakı mənalardan birincisi nəzərdə tutulub – tərcüməçinin qeydi. 10 Habelə, biz həqiqətin hər qaba görə rəngini dəyişən maye olması fikrini rədd edirik. Həqiqətin konkret sərhədi yoxdur ki, bəziləri bundan xəbər tutduğu halda, bəziləri də bixəbər qalsınlar.
11
“Allah yanında (haqq olan) din, əlbəttə, islamdır” 1
Özünü Allaha təslim edən, qəlbinə vəhdaniyyəti (tövhidi) aşı‐ layan, əzalarını rəbbinin əmrlərinə tabe etdirən hər bir kəs müsəlmandır. Madam ki, o, Quranı təsdiqləyib əmr və buyruqlarından yararlanır, Məhəmmədə (Ona Allahın xeyir‐duası və salamı olsun!) iman gətirib onun yolu ilə gedir, elə isə onu yanıldığı ictihadında üzrlü saymaq lazımdır. Səmimiyyət bizə diktə edir ki, müxaliflərimizə rəy xətası nisbət edək, onları fasiq və asi kimi təsvir etməyək. Mən çox vaxt İmam Şeyxülislam Təqiyyədin ibn Teymiyyənin ∗∗
və İmam Hüccətülislam əbu Hamid əl‐Qəzalinin ∗∗∗
əsərlərini oxuyuram; sanki özümü iki böyük şəxsiyyətin qarşısında hiss edirəm. O iki şəxsiyyətin ki, onlar Allaha sadiq, haqqa da səmimi olmuş, müsəl‐ manlara daima tövsiyə vermişlər. Buna baxmayaraq, onların fikirləri arasında dərin fərqlər, metodikaları arasında isə aşkar uzaqlıq vardır. Bu fərqlər və uzaqlığa görə, onlardan birini dinində ittiham etməyə haqqım yoxdur. Çünki belə bir ittihamın irəli sürülməsi Allah qarşısında böyük cəsarət tələb etməklə yanaşı, Onun seçilmiş qullarına iftira olardı. Bəli, mənim və ya qeyrisinin deməsi mümkündür ki, bu haqlıdır, o biri isə yanılıb; Əbu Hamid yolunu azıb, İbn Teymiyyə də ifrata varıb. Yanılma və haqlılıq geniş və əngin sahələrdir. Ciddi araşdırmalar və tədqiqatçıların böyük əksəriyyətinin zəhmətkeşliyi bir çox həqiqəti ortaya çıxarır. Halbuki, bu həqiqətlərin səfeh mübahisələr və xoruzların döyüşdürülməsinə oxşayan disputlar nəticəsində bizlərə əyan olması qeyri‐mümkündür. İmam Müslimin rəvayət etdiyi və tərəfimizdən mötəbərliyi qəbul
1 “Ali-İmran” surəsi, 19-cu ayə. ∗∗ Təqiyyədin ibn Teymiyyə (1263-1328) böyük islam alimi, mütəfəkkiri və novatorudur – tərcüməçinin qeydi. ∗∗∗
Əbu Hamid Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-Qəzali (1058-1111) məşhur müsəlman sxolastiki, mütəfəkkiri və ilahiyyatçısıdır – tərcüməçinin qeydi. Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|