D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

287
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
1906-cı ilin payızında İ.B.Muğanlinski və C.Məmmədovun 
pansionunda 19 nəfər uşaq yaşayırdı ki, bunlardan on biri İrəvan-
dan,  səkkizi  Naxçıvandan  idi.  Gələcəyin  dünya  şöhrətli  alimi, 
akademik  Mustafa  bəy  Topçubaşov,  qardaşı  Mehdi  Topçuba-
şov, Mir-məmməd Miryəhyayev, Əziz Şərif, İbrahim və Fərman 
Kəngərlilər və başqaları həmin dövrdə pansionatda qalan uşaq-
lardan idi. Görün-düyü kimi İrəvan Müəllimlər Seminariyasının 
məzunu İ.B.Muğanlinskinin açdığı bu pansionat Azərbaycan el-
minin, maarifinin inkişafında az rol oynamamışdır.
Bir neçə il pansionata müdirlik edən İbadulla bəy 1912-ci ildə 
İrəvanda məşhur olan bu maarif ocağını dostu, seminariyada eyni 
buraxılışın məzunu olan Fars Abbasın oğlu Cabbar Məmmədova 
tapşırır və birdəfəlik İrana köçür.
Beləliklə,  Qərbi Azərbaycan    maarifpərvərlərinin  pedaqoji-
metodik fikrinin təsiri tam bir pedaqoji sistem yaratmış, qabaq-
cıl  ideyaların  yayılması  yolunda  praktik  fəaliyyət  üçün  geniş 
meydan açmışdır. Göstərilən dövrdə həyata keçirilən təhsil milli 
maarifçiliyin təşəkkülünə yeni zəmin yaratmışdır.  İrəvan ziyalı 
dəstəsinin böyük bir dövrünün məhz İrəvan təhsilinə, burda çalı-
şan pedaqoqlara daha həssas yanaşıldığı dövrdür.
Ədəbiyyat
1.Əhmədov H.M. XIX əsr Azərbaycan məktəbi. Bakı: Maa-
rif, 2000, 370 s.
2.Rüstəmov F.A. Pedaqogika tarixi. Bakı, 2008, 730 s. 
3.Zeynalov  Ə.  İrəvan  məktəbləri.  Bakı,  “Mütərcim”,  2011, 
56 s. 
4.Ziyəddin Məhərrəmov. İrəvanda Məktəbdarlıq və Maarifçi-
lik. Bakı-2010,322 s.
5.Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, 3 cilddə. II cild. Bakı, 1960

---

288
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Резюме
Роза Галандарова,
магистр
ВЫДАЮЩИЕСЯ ПРЕДСТАВИТЕЛИ 
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ МЫСЛИ ЗАПАДНОГО 
АЗЕРБАЙДЖАНА ВО II ПОЛОВИНЕ XIX ВЕКА
В  статье  отражается  деятельность  выдающихся  предс-
тавителей  педагогической  мысли  Западного  Азербайджана 
во  II  половине  XIX  века.  Определяется  их  место  и  роль  в 
нашей педагогической мысли. 
Summary
Roza Galandarova,
magistr
OUTSTANDİNG REPRESENTATİVES OF WESTERN 
AZERBAİJAN PEDAGOGİCAL THOUGHT İN II HALF 
OF XIX CENTURY
Activity of outstanding representatives of  Western Azerbai-
jan pedagogical thought in II half of XIX century are reflected in 
the article. Their place and role in pedagogical thought is deter-
mined. 

---

289
Əzizim, gül butandı,
Qaş-gözünü atandı.
Aynan gün bəhsə girdi, 
Camalınnan utandı.
Əzizim, üzər məni, 
Qara göz süzər məni.
Söygülüm lalə bilif,
Köysünə düzər məni.
Aşiqəm, ala dağlar,
Başında qala dağlar.
Heş (ç) bilirsən kimləri,
Salıfsan yola, dağlar?
Əzizim, daşdı yenə,
Qəm həddən aşdı yenə.
Mən gül üzünü gördüm,
Dilim dolaşdı yenə.
Əzizim qala məndə, 
Bürc səndə, qala məndə,
Mən ölməhdən qorxmuram,
Yar gözü qala məndə.
Aşiqəm, şirin-şirin,
Kəs bağrım şirin-şirin.
Baş qoyum sinən üstə,
Can verim şirin-şirin.
FOLKLOR 
ÖRNƏKLƏRI
Topladı: Aynurə Əliyeva (elmi işçi)
Ağdamda belə söyləyirlər...
Bayatılar

---

290
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Əziziyəm, bu dağda, 
Maral gəzər bu dağda.
Yarımı itirmişəm,
Axdarıram bu dağda.
Əziziyəm, gözəldi, 
Aydan, günnən gözəldi.
Mən bir gözəl sevirəm,
Ta binadan
1
  gözəldi.
Aşiqəm, yasəmənsiz,
Gül bitməz yasəmənsiz.
Cəfdə
2
 bir igid ölmüş,
Getməzdər yasə mənsiz.
Əzizim, gülə baxdı,
Aşixlər gülə baxdı.
Söygülüm ağzın aşdı,
Ağzınnan gülaf axdı.
Əzizim, bar düşəndə, 
Dağlara qar düşəndə.
Heç rahət olmuram,
Yadıma yar düşəndə.
Əzizim, bağlar kimi,
Yağaram qarlar kimi.
Həsrətindən əriyif,
Yanaram şamlar kimi.
Əzizim, çağlar indi,
Gözüm qan ağlar indi.
Nazlı yarın dərdinnən,
Oylağım dağlar indi.
Əziziyəm, gündə mən, 
Kölgədə sən, gündə mən.
Qurban ildə bir olar, 
Qurban olum gündə mən.
Əzizim, fanar kimi,
Mum kimi, fanar kimi.
Aloyun sənnən alıff,
Yanaram fanar kimi.
Mən aşix, oyum-oyum,
Qızılgül oyum-oyum.
Leysan yağar, yer doymaz, 
Mən sənnən nejə doyum?
Bulağın başı sənsən,
Üzüyün qaşı sənsən.
On iki yarım olsa,
Onnarın başı sənsən.
Getmə, yarım, amandı,
Dərdim sana ayandı.
Hər gəlişinə qurban, 
Gedişin nə yamandı.
Aşiqəm, keçən gejə,
Ömürdən keçən gejə.
Heç çıxarmı yaddan,
Yar ilə keçən gejə?
1
. Əzəldən
2
. Ev-obadan kənar yer, bayi-biyaban

---

291
Mən aşiqəm üzüşür,
Sona göldə üzüşür.
Məkəs, pərin tərpətmə
1
,
Zülf titrər, üz üzüşür.
Əzizim, elçi məni,
Sevirəm göy çiməni,
Qara qaş, qayıt
2
 kiprik,
Edibdir elçi məni.
Əzizim, sabah ağlar,
Açılan sabah ağlar.
Yarından ayrı düşən,
Hər gejə, sabah ağlar.
Mən aşıx, verəsən can,
Qurbana verəsən can.
Yarın vəfalı olsa,
Yolunda verəsən can.
Əzizim, dərdə məni,
Salmısan dərdə məni.
Ayrılığın günüydü,
Öpəydin bir də məni.
Vətənimin yolu var,
Çəməni var, çölü var.
Sevdiyim gül camalın,
Baldan şirin dili var.
Əziziyəm, qalxaram,
Çırpınaram, qalxaram,
Eşitsəm canan gəlir.
Meyit olsam qalxaram.
Əzizim, gözüm qaldı,
Demədim sözüm qaldı.
Yarımnan aramızda, 
Bir pünhan sözüm qaldı.
Əziziyəm, əl eylər,
Pəncərədən əl eylər.
O qızın qələm qaşı,
Axır bir əngəl eylər.
Əziziyəm, gün düşdü,
Pəncərədən gün düşdü.
Sevdiyim ol vəfasız,
Yenə yadıma düşdü.
Aşiqəm, yanan cana,
Odlara yanan cana.
İstər ağla, istər gül,
Tək-tənha qalan cana.
Əzizim, ağlar qoydu,
Yar məni ağlar qoydu.
Aşdı yaxa düyməsin,
Dağ üstə dağlar qoydu. 
Aşiqəm, boz dağları,
Basıbdı toz dağları.
Əgər sənə qovuşsam,
Aşaram tez dağları.
Folklor örnəkləri: Ağdam folkloru
1
.Milçək, qanad tərpətmə.
2
.Qayıtma, qatlama

---