D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Usûl-i Cedit”
234 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z komünizm ve sosyalizm’in karşıt sonuçlarını görerek, Rusya Müslümanlarının dağınık siyasî kuruluşlarına karşı çıkan ve yalnızca Rus sosyalist partilerine sadakat talep eden ve Rusçayı edebî bir dil olarak empoze etmek için gelişigüzel çaba harcayan bu hareketler ve özellikle bu gibi neşriyat karşısında korkmaya başlamıştır (Togan, 1965). Tercüman›da İştirakiyyun başlığı altında yayımladığı makaleler serisinde kolayca görülebilen bir şekilde sağa kaymıştır ve İslam milletleri arasında kültürel bir birlik oluşturmak hakkında düşünmeye başlamıştır. Bu maksatla 1907›de Mısır›da umumi bir Müslüman kongresi toplamak istemiş. Bizzat Mısır›a giderek, hatta Abdullah Taymas›la birlikte En-Nahda adlı Arapça bir gazete yayımlamaya başlamıştır. Hatta Hindistan›a da bir seyahat yapmıştır, fakat bu gayretler İsmail Bey Gaspıralı’nın ümit etmiş olduğu sonuçları vermeyince, Bahçesaray›daki eski faaliyetlerine geri dönmüştür (Togan 1965). İsmail Bey, çabalarının olumlu neticelerini görerek hayatının son yıllarında Batılılaşmayı, Rusya’daki Müslümanlar ve diğer Türkler için manevî bir intihar olarak gören aşırı eğilimlere karşı mücadele etmiştir, I. Dünya Savaşı sırasında ümitlerle coştuktan sonra 11 Eylül 1914’te Bahçesaray’daki evinde vefat etmiş ve Zincirli Medrese’nin ve Hacı ve Mengli Giray Han›ın kabirlerinin yanına defnedilmiştir (Togan 1965). Cenazesi bile Türk dünyası aydınları kurultayı gibidir. Türk dünyasının dört bir yanından aydınlar cenazeye iştirak etmiştir. Hatta kendiside bir cedit okulu mezunu olan daha sonra Azerbaycan Sovyeti’nin başına geçen Neriman Nerimanov dahi burada bir konuşma yapmıştır. Ardından Türkistanlı ceditçilerin önderi Mahmudhoca Behbudî, Özbek edebiyatının görkemli temsilcisi Hamza ve sırasıyla diğerleri duygularını beyan etmiştir (Nagayev 1994). İsmail Bey Gaspıralı, Türk dünyasının dört bir yanına seyahatler yaparak gerek Tercüman gazetesi gerekse usûl-i cedit okulları hakkında faaliyet göstermiştir. Bu esnada birçok Türk aydını ile temas etmiştir. Gerek bu seyahatler gerek Tercüman gazetesi gerekse Usûl-i Cedit okulları Türk dünyasına binlerce Türk milliyetçisi aydın yetiştirmiştir. Meşhur Üç Tarz-ı Siyaset’in yazarı, Atatürk’ün yakın arkadaşı Türkiye Cumhuriyetinin kurucularından Prof. Dr. Yusuf Akçura, hem eşi tarafından akrabası hem de yakın kalem arkadaşıydı. İsmail Bey Gaspıralı, Türk dünyasının dört bir yanına seyahatler yaparak gerek Tercüman gazetesi gerekse usûl-i cedit okulları hakkında faaliyet göstermiştir. 235 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Ceditçilik Kelime olarak yenilikçilik anlamına gelmek-tedir. Ceditçilik adı verilen reform hareketi, 19. yüzyılın ikinci yarısının başlarında dil, eğitim-öğretim ve dinle ilgili alanlarda bir yenileşme hareketi olarak başlamıştır. Bu hareketin önde gelenlerinden Abdülnâsır Kursâvi (1770-1814), Şihâbeddin Mercâni (1815-1889), Abdulkayyum Nasırî (1824-1907) ve Hüseyin Feyizhâni (1826-1866) sayılabilir. Bu hareket genelde Rusya›daki Türk halklarında meydana gelen iktisadi değişikliklerin sonucunda ve bunların etkisi ile canlanan bir uyanış, yenilik hareketidir. Daha sonra Usûl-i Cedit hareketi Türk dünyasının tümüne yayılma yolları aramıştır (Devlet, 1990). Ceditçilik (Reformizm) hareketi, İsmail Gaspıralı’nın 1884’te şahsen açtığı ilk Cedit okuluyla hız kazanarak hareketlenmiştir. Kısa bir süre sonra da bu hareket, Münevver Kari’nin 1901’de Taşkent’te ilk Usûl-i Cedit okulunu açmasıyla Türkistan’da yayılmaya başladı. İki yıl sonra da Mahmud Hoca Behbudi, Semerkand’da yeni metotla eğitim yapan ilkokulu açmaya muvaffak oldu. Türkistan aydınlarının çoğunluğunun desteklediği Ceditçilik, ilk önce kültürel bir yenileşme hareketi olarak ortaya çıkmış ve daha sonra içine Türkistan halkının ortak değerlerini oluşturan İslam-Türk temalarını alması sonucu siyasi yönü, kültürel yönünden daha ağır basan bir yenilik hareketi hâlini almıştır. Ceditçilik hareketi Türkistan’da, 1890’lı yıllarda, Buharalı İbrahim Kari Abdurraşid’in çalışmalarıyla hem bir yenileşme hareketi; hem de millî istiklal mücadelesi halini almıştır. Ceditçilikte ilk hedef millî eğitim kurumlarının Avrupalılaştırılması olmuştur. Bunun için Gaspıralı İsmail Bey’in çalışmalarından da etkilenerek, Avrupa tarzında eğitim-öğretim yapmak maksadıyla, XX. yüzyılın ilk yıllarında Fergana ve Semerkand’da Usûl-i Cedit okulları açılmaya başlanmıştır. Daha sonra bu okullar bütün Türkistan’a yayılmıştır. Ceditçiler, fikirlerini daha iyi yaymak için 1906’dan itibaren çeşitli gazete ve dergiler çıkarmışlar, muhtelif derneklerle teşkilatlanmışlar ve Türkistan’ın gelişimi için siyasi mücadelede bulunmuşlardır. Bu hareket ilk önce eğitim alanında yenilikler getirmeyi amaçlamıştır. Tatar okullarında yeni bir okuma metodunun benimsenmesi tartışmalarıyla birlikte eski metodu savunan «kadimciler» ile yenisini savunan «ceditciler « arasında bir mücadele başlamıştır. Bu yeni metodu savunan hareket de bu nedenden dolayı “Usûl-i Cedit” adını almış, daha sonra bu mücadeleden yenilikçilerin zaferle çıkması, Cedit hareketine de yeni bir ivme kazandırmıştır. Landau ceditçiliğin birçok strateji ve kavramı Pan-Slavizmden aldığını ve Tatarların bu hareket içinde önemli yeri olduğunu belirtmekte ve Rus yönetiminin birçok topluluğu baskı altına almasına rağmen, Tatarların Hıristiyanlaştırma ve Ruslaştırma yönünde büyük baskılara maruz kalmasının bu sonucu doğurduğunu söylemektedir. Fakat Ceditçiler’in Panislamist olmaktan çok Türkçülük düşüncesine sahip olduğu yine Landau tarafından nakledilmektedir (Landau 1995). Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|