D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Dilde, Fikirde İşte Birlik”
232 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Bu esnada devam etmekte olan Girit isyanında Rum asilere karşı mücadele eden Osmanlı askerlerine katılmak arzusuyla yakın arkadaşı Litvanyalı Mustafa Mirza Davidoviç ile birlikte gizlice Türkiye›ye geçmeye teşebbüs etmiş, Odesa›da yakalanmış ve Çarlık Rusyası›ndaki askerî talebeliği bu şekilde sona ermiştir. Gaspıralı, 1868›de Bahçesaray›a dönerek, buradaki ünlü Zincirli Medrese›de Rusça muallimliğine başlamış ve bu görevi esnasında kendisini Rus edebî ve felsefî eserlerini okumaya vermiştir. 1872›de Kırım›dan ayrılan İsmail Bey Gaspıralı; İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris›e gitmiş ve burada geçirdiği iki yıl içinde ünlü Rus yazarı İvan Turgenyev›e asistanlık yapmak da dahil çeşitli işlerle hayatını kazanmıştır (Kırımlı 2001). 1874›te öteden beri içinde yatan Osmanlı zâbiti olma arzusuyla İstanbul›a gelmiştir. Türk Harp Okulu›na girmek için büyük bir gayret göstermiş, fakat Rus büyükelçisi İgnatiyev bunu öğrenerek Sadrazam Mahmud Nedim Paşa üzerindeki nüfuzunu kullanmış ve okula kabulünü engellemiştir. Sonunda bir yıl boş yere İstanbul’da Harp Okulu’na girmek için bekleyen İsmail Bey, Kırım’a geri dönmüştür. İstanbul’da bulunduğu sırada St. Petersburg ve Moskova’da çıkan bazı Rusça gazetelerde Doğu hayatını tanımlayan, siyasî olmayan makaleleri yayımlanmıştır (Togan 1965). 1878’de Bahçesaray belediye başkan yardımcısı seçilmiş, ertesi yıl belediye başkanlığına getirilmiş ve 1884 yılına kadar bu görevde kalmıştır. Gaspıralı’nın gerek Kırım’da, gerekse çeşitli ülkelerde geçirdiği yıllar, ona; büyük çoğunluğu kabuğuna çekilmiş bir halde yaşayan diğer Kırım Tatarlarından çok farklı tecrübeler kazandırmıştır. Yabancı hâkimiyeti altında yaşayan Türk halklarını ve müslümanları uyandırmak, onların seslerini duyurmak arzusuyla yayın yoluyla faaliyete geçmek istemiştir. İlk teşebbüs olarak, Akmescit›te çıkan Rusça Tavrida gazetesinde «Rus İslamı» (Russkoe Musulmastvo) başlıklı sonradan risale olarak da yayınlanan bir dizi yazmıştır. Bu yazılarda, «Rusya ile onun Müslüman tebaası arasındaki ilişkilere değinerek, bu kadar çok sayıda Müslüman’ı içinde bulunduran Rusya’nın bir Ortodoks Hristiyan devleti olduğu kadar aynı zamanda bir Müslüman devleti sayılmasının da doğru olacağını» savunmuştur (Kırımlı 2001). İsmail Bey Gaspıralı’ya göre imparatorluğun bu iki ana unsuru birbirini daha iyi tanımalı ve Ruslar çağa uygun bir maarif sisteminden ve bilimden mahrum bir halde bulunan Müslümanların buna kavuşmasına engel olmamalıydı (Kırımlı, 2001). Bu kadar çok sayıda Müslüman’ı içinde bulunduran Rusya›nın bir Ortodoks Hristiyan devleti olduğu kadar aynı zamanda bir Müslüman devleti sayılmasının da doğru olacağını» savunmuştur 233 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ 1883›te Tercüman adını verdiği gazetesini yayımlamak için izin almıştır. Gazetenin Rusça adı «Perevodçik»ti ve ilk sayılarında Rusça kısımları daha ön plana çıkmaktadır. . Batı medeniyetinin, Rusya Müslüman toplumu arasında yayılması hususunda gazetenin bir tercüman rolü oynaması gerektiğini açıklamıştır. Türkçe kısmı giderek genişlemiş ve daha önemli hâle gelmiştir. l890›da Tercüman «politika, öğretim-eğitim ve edebiyatla ilgili millî bir gazete» olmuştur. 1905›ten sonra Tercüman-i Ahval-i Zaman adını aldı ve gazetenin başlığına “Dilde, Fikirde İşte Birlik” sloganı yerleştirildi. Sonunda Rusça kısım tamamen terk edildi ve gazete Rus imparatorluğundaki Müslüman toplumun gayelerinin ve düşüncelerinin tercümanı oldu. Kazan, Kafkasya, Türkistan ve Sibirya’da yaşayan bütün Türkler, Tercüman’ ı onların millî ideallerini genişçe yayan bir gazete olarak kabul etmiştir (Togan 1965). İsmail Bey, Kazan soylularından ve sanayici Akçurin ailesine mensup olan Zehra Hanım›la evlenmiş bu evlilik dolayısıyla Kazan Türkleriyle bağları kuvvetlenmiştir. İsmail Bey’in, Azerbaycan Türk yazarları Hasan Bey Melikov, Ünsizade, Topçubaşı ve diğerleriyle sürekli temas hâlinde olduğu Zeki Velidi Togan tarafından nakledilmektedir (Togan 1965). Moskova Askerî Lisesi›nde kendisiyle birlikte okumuş, meşhur firar vakasında da kendisiyle beraber olmuş ve sonradan Bahçesaray›a yerleşip orada 25 yıl belediye reisliği yapmış olan Litvanya Müslümanlarından Mustafa Davidoviç, İsmail Bey›in en çok meşgul olduğu, Rusya Müslümanları için ilkokullar yaratmak, bunlar için ders kitapları yayımlamak gibi bütün teşebbüslerinde ona yardımcı olmuştur. İsmail Bey, ayrıca Bahçesaray ve diğer yerlerde öğretmen kursları açarak modern öğretim metotlarını yerleştirmek ve Rusya’nın Müslüman toplumu içerisinde bu tip okulların açılmasını sağlama bağlamak istemiştir (Togan 1965). Taşkent, Buhara ve Sibirya da dâhil olmak üzere bu toplumun her parçasını bizzat ziyaret etmiştir. Nihayet kendi matbaasını kurarak ve Hoca-i Sibyan, Malumat-i Nafia ve ilkokullar için neşrettiği diğer eserleri kendi matbaasında basmıştır (Togan 1965). 1905 İhtilalinden sonra özellikle «edebî dil» ve öğretim problemlerini halletmek üzere tasarlanmış bir program hazırlamıştı. Bu plân, ilkokul öğretiminde ilk üç yılda mahallî Türk lehçelerinin kullanılmasını önermekteydi sonraları ise «Türk Dünyasının Ortak Edebî Dili», bütün Türk Dünyasında öğretim dili olacaktı. O›nun orijinal « Türk Dünyasının Ortak Edebî Dili» ideali, temelde Tatar olan bir dile Osmanlıca›nın ilâvesiydi, fakat kendisiyle çalışan kişilerin de etkisiyle bu dildeki Osmanlıca tesiri arttı ve neticede Rusya Müslümanları tarafından anlaşılabilen basit bir Osmanlıca meydana çıkmış oldu (Togan 1965). İsmail Bey, İslamyeti Türklerin kendi kimliklerini korumada yararlı olarak değerlendirmekteydi, fakat «Cep Kuran›ı»ndan başka dinî yayınlara çok yer vermemiştir. 1905 İhtilalinden sonra Kazan ve Bakû›da görülmeye başlayan, Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|