Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
148
tapılmış daş məmulatı içərisində 593 ədəd əmək alətləri qeydə alınmışdır. Tipoloji cəhətcə həmin daş alətləri xüsusi maraq doğurur. Azıx mağarasının VI təbəqəsinin daş məmulatı içərisində kobud çapma alətləri, əl çapacaqları, üzərində işlənmə izləri olan təbii çaydaşıları, qaşov tipli alətlər və başqaları qeydə alınmışdır. Azıx düşərgəsinin VI təbəqəsindən aşkar olunmuş əl çapacaqları və kobud çapma alətlərinin ən primitiv və bəsit hazırlanmış nümunələri qədim insan məskəninin ən aşağı təbəqələrindən olan VII-X təbəqələrdən müəyyən olunmuşdur. Arxeoloji ədəbiyyatlarda daş məmulatının tipoloji tədqiqi F.Bord, A.Lümley, V.P.Lübin, İ.İ.Korobkov, P.İ.Boriskovski, A.A.Roqaçov, N.Z.Paniçkina, M.M.Hüseynov, Ə.Q.Cəfərov və başqalarının əsərlərində geniş şərh olunmuşdur (Lübin, 1965; Korobkov, 1971; Boriskovski, 1979; Roqaçov,1978; Paniçkina, 1957; Hüseynov, 1975; Cəfərov, 1999, 2004). Düşərgənin qədim Aşel dövrünə aid təbəqəsindən aşkar olunmuş kobud çapma alətləri çaydaşılarından hazırlanmışlar. Onlar texniki və tipoloji cəhətdən aşağıdakı təbəqələrdən tapılmış kobud çapma alətlərindən fərqlənir. Aşağı təbəqələrdən müəyyən olunmuş həmin alətlər kobud və bəsit olduğu halda, VI təbəqənin kobud çapma alətləri isə daha universal və təkmilləşmiş formada hazırlanmışdır (bax şəkil 30, 1, 2; 31, 2,3). 149
VI təbəqənin daş məmulatı içərisindən 14 ədəd kobud çapma aləti qeydə alınmışdır. Onların hamısı çaydaşılarından hazırlanmışdır. Ölçülərinə görə həmin alətləri 3 qrupa ayırmaq olar: böyük, orta və kiçik ölçülü kobud çapma alətləri. Təsvir olunan kobud çapma alətlərinin nümunələri şəkil 30, 1, 2; 31, 2, 3 və 45-də göstərilmişdir. Qədim Aşel mədəniyyətinə aid olan təbəqənin əmək alətləri içərisində 8 ədəd əl çapacaqları qeydə alınmışdır. Zəngin VI təbəqənin daş məmulatı arasında əl çapacaqlarının az qeydə alınması bu düşərgədə sakin olanların tələbatı ilə uyğun gəlməsi ilə əlaqədar ola bilər. Görünür, qədim Aşel mədəniyyəti dövründə qədim aşel düşərgəsində sakin olanlar əl çapacaqlarına o qədər də ehtiyac hiss etməyiblər. Düşərgənin VI təbəqəsindən tapılmış əl çapacaqları felzit daşından hazırlanmışdır. Aşkar olunmuş əl çapacaqlarının əksəriyyəti oval formaya malikdir. Onların hamısı təbii qabıqdan təmizlənmişdir. Ə l çapacaqlarının işlək ağızları bir neçə qrupa ayırmaq olar: uzunsov yastı (3 ədəd), badamşəkilli (2 ədəd), ürəkşəkilli (1 ədəd) və nüvəşəkilli olanlar (2 ədəd). Təsvir olunan əl çapacaqlarının nümunələri şəkil 31, 1 və 46-da göstərlimişdir. VI təbəqənin əmək alətləri içərisində 2 ədəd kobud çapma alət – qaşov tipli alət qeydə alınmışdır. Onların hər ikisi çaydaşılarından hazırlanmışdır. 150
Maraqlıdır ki, VI təbəqənin əmək alətləri içərisində əl çapacaqları və kobud çapma alətləri ilə birlikdə qəlpələr üzərində hazırlanmış qaşov tipli alətlər və itiuclular da qeydə alınmışdır. Azıx düşərgəsinin VI təbəqəsindən 7 ədəd itituclu tapılmışdır. Onlar əsasən çaxmaq (4 ədəd) və slanes (3 ədəd) daşlarından hazırlanmışdır. Təsvir olunan itiucluların nümunələri şəkil 43, 1 və 4-də göstərilmişdir. İtiucluların hamısında zərbə səthi və zərbə düyünü yaxşı saxlanmışdır. Maraqlıdır ki, Azıx düşərgəsinin aşel təbəqəsinin əmək alətləri içərisində levallua və mustye itiucluları qeydə alınmamışdır. VI təbəqədən qeydə alınmış itiuclular əsasən teyyak tipli itiuclu alətlərdən ibarətdir. Limas tipli alətlər (6 ədəd). Onların 5 ədədi çaxmaq, 1 ədədi isə slanes daşlarından hazırlanmışdır. Tipoloji cəhətcə limas tipli alətləri 3 qrupa ayırmaq olar: 1.
İlkin hazırlanma məhələsində olan limas tipli alətlər – 4 ədəd 2.
Klassik formada hazırlanmış limas – 1 ədəd 3.
Yüksək inkişaf texnikası əsasında hazırlanmış limas – 1 ədəd
Bu, hətta Mustye mədəniyyəti dövründə hazırlanmış liması xatırladır. Xüsusilə, Tağlar mustye düşərgəsinin əmək alətləri içərisində belə limas tipli alətlər qeydə alınmışdır. Təsvir olunan limasların nümunələri şəkil 43, 2-də göstərilmişdir. 151
təbəqəsinin əmək alətləri içərisindən ən zəngin tiplərə malik alətlərin əksəriyyətini qaşov tipli alətlər təşkil edir. Tipoloji cəhətcə onları bir neçə qruplara ayırmaq olur:
çaxmaqdaşından, 17 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır. Təsvir olunan
alətlərin əksəriyyəti qəlpələr üzərində hazırlanmışlar. Alətlərin əsas tipoloji əlaməti onların bir işlək ağıza malik olmalarıdır. Sadə bir işlək ağızlı qaşovları ölçülərinə görə 3 qrupa ayırmaq olur: 1) iri ölçülü – 17 ədəd; 2) orta ölçülü – 19 ədəd; 3) kiçik ölçülü sadə bir ağızlı qaşovlar – 12 ədəd. Maraqlıdır ki, sadə bir ağızlı qaşovlar içərisində təbii belə malik alətlər də qeydə alınmışdır. Təsvir olunan alətlərin nümunələri şəkil 32, 1 və 4-də göstərilmişdir.
ədədi çaxmaq, 3 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır. Qaşovlar qabarıq işlək ağıza malikdir. Maraqlıdır ki, təsvir olunan alətlərin əksəriyyəti lövhələr üzərində hazırlanmışdır. Alətlərin işlək ağızları dik, yarımdik və bəzən də subparalel dişəklə hazırlanmışdır. Təsvir olunan alətlərin nümunələri şəkil 31, 3 və 6-da göstərilmişdir. Sadə bir ağızlı batıq qaşovlar (16 ədəd). Onların 9 ədədi çaxmaq, 7 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır. Təsvir olunan
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|