Daġ DÖVRÜ alti cġlddə

339 

 

     Qobustanda qayaüstü təsvirlər arasında özünəməxsus  yer 

tutan  qayıq  təsvirlərinin  də  şübhəsiz  ki,  müəyyən  qismini  Neolit 

dövrünə aid etmək olar. 

  Qobustanın  qədim  qayaüstü  təsvirləri  arasında  Böyükdaş 

dağı  yuxarı  səki  üzrə  33  və  45,  aşağı  səki  sahəsində  9  №-li 

daşlarda qazılmış  tor təsvirlərindən ,  heyvan ovunda tələ kimi  və 

balıq  toru  kimi  bu  tor  və  qayıq  təsvirləri,  eləcə  də  qazıntılardan 

tapılmış  balıqçılıq  toru  üçün  çoxlu  ağırlıq  daşlar  (pərsənglər), 

“Firuz-1” düşərgəsində son Mezolit dövrünə aid qəbir  materialları 

arasında  tor  toxumaq  və  həmçinin  balıq  sümüyünün  tapılması  və  

s.  balıqçılığın  qədim  qobustanlıların  həyatında  böyük  rol 

oynadığını göstərir. 

     Pribaltika  abidələrindən    Latviyada  Sernat,  Litvada 

Şvanqoyidən,  Severtis  kimi  Mezolit-Neolit  dövrünə  aid  23  m 

uzunluğunda balıq toru tapılmışdır. Bu yerlərdə balıq tutmaq üçün 

çubuqdan  hörülmüş  müxtəlif  qurğulardan  da  istifadə  olunmuşdur 

(Qurina, 1970).  

      Qobustanın qədim balıqçılarının da balıq ovunda bu cür 

müxtəlif  qamış  qurğulardan  və  bir  sıra  bizə  məlum  olmayan 

üsullardan istifadə olunduğunu söyləmək olar. 

     Ilkin Neolit dövründə Qobustanda ovçuluq, balıqçılıq  və 

yığıcılıq  hələ də  üst Paleolit dövründə olduğu kimi  əsas təsərrüfat 

sahələri  olaraq  qalırdı.  O  dövrdə  yerli  sakinlərin  ov  etməsi  üçün 

---

340 

 

ətraf  ərazidə  çoxlu  öküz,  ceyran  və  gur  sürüləri  otlayırdı.  “Ana 

zağa”da  Mezolit  və  Neolit  dövrü  təbəqələrindən  tapılmış  heyvan 

sümüyünün 40%-i ceyrana, 40%-ə qədəri gura aiddir. 

    Qobustanın  yuxarıda  adı  çəkilən  düşərgələrinin  erkən 

Neolit  dövrü  təbəqələrindən  tapılmış  çaxmaqdaşı  və  çaydaşından 

hazırlanmış  daş  məmulatı  nümunələri  Mezolit  dövrünün  eyni  tip 

alətlərinin  oxşarı,  onun  böyük  dəyişikliyə  malik  olmayan 

davamıdır.  Mezolit  və  Neolit  dövründə  daş  məmulatındakı  bu 

oxşarlıq qabarıq  nəzərə çarpır. Neolit dövründə Mezolitdə olduğu 

kimi  karandaşvari,  konusvari  və  silindr  formalı  nüvələr  daş 

məmulatı arasında çox, pazşəkillilər  isə  azdır. Çəp  vurma səthinə 

malik  bir  üzlü  nüvələr  aradan  çıxır,  qəlpələrdən  düzəldilmiş 

qaşovlar, ucu yonulmuş alətlər azalır. Iynəvari itiuclular (ox uclar) 

və  digər  lövhədən  olan  alətlər  çoxluq  təşkil  edir.  Simmetrik 

itiləyici  dişəklə  işlənmiş  və  bəzən  yuxarı  uzun  alt  üzündən 

qopuqlar  alınmış  trapeslər  azalır.  Kiçikölçülü  hündür  qövsvari 

tərəfi  qarşılıqlı  küt  dişəklə  işlənmiş  seqmentlərə  təsadüf  olunur. 

Qobustanda Neolit dövrü  təbəqələrinin çaydaşı  materiallarında az 

dəyişikliklə  bir  növ  Mezolit  dövrü  tipləri  saxlanılır,  toxa  tipli 

alətlər az da olsa, əvvəlki dövrdəkinə  nisbətən  iri  və  yöndəmlidir. 

Kiçikölçülü  sürtgəclər,  dən  əzən  daşlardan  yenə  istifadə  olunur, 

daş qablar, ağzı  cilalı alətlər  və s.  meydana  gəlir. Oxun çubuğunu 

hamarlayan,  novçalı  daşların  sayı  xeyli  artır.  Üstü  naxışlı 

---

341 

 

nüsxələrin  sayı  çoxalır.  Qobustanın  Mezolit  və  Neolit  dövrü  daş 

məmulatında  olan  yaxın  oxşarlıq  qədim  qobustanlıların  tarixi 

mədəni  inkişaf  ənənələrindəki  varislik  və  minilliklərlə  burada 

yaşamış  qəbilələrin  eyni  etnik  qrupa  daxil  olduğuna  əyani 

sübutdur.  Qobustanda  daş  toxaların,  sürtgəclərin,  dənəzən 

daşların,  bıçaqvari  lövhədən  biçin  bıçağı  tipli  alət  nümunələrinin 

tapılması  əkinçiliyin  yaranacağından  xəbər  verir.  Bu  alətlərdən 

yabanı  dənli  bitkilərin  biçilməsi,  döyülməsi,  əzilməsində  istifadə 

olunurdu.  Burada  bəzi  heyvanların  əhliləşdirilməsinə  doğru  ilk 

addımlar  atılır.  İ.M.Cəfərzadə  Qobustanda  Böyükdaş  dağı  yuxarı 

səki sahəsində 45 №-li daşın cənub  üzündə boynuna  ip bağlanmış 

öküz  təsvirinin  olduğunu  əsas  tutaraq  burada  heyvan 

əhliləşdirilməsini 

iribuynuzlu 

heyvandan 

başlandığını 

göstərmişdir.  Ancaq  bu  daşın  arxa  üzündə  eyni  texniki  üslubda 

işlənmiş  öküz  ovu  səhnəsinin  təsvir  olunması    Qobustanda 

qaramalın  əhliləşdirilməsinin  onun  hələ  ovlandığı  dövrdə  -  e.ə. 

VIII minilliyin sonlarında baş verdiyini söyləməyə əsas verir. 

    Neolit  dövründə  Qobustanda  ovçuluq,  balıqçılıq  və 

yığıcılıq təsərrüfatı hələ də aparıcı sahələr olaraq qalır və fəaliyyət 

göstərirdi. 

    Qobustanda  “Ana  zağa”  və  “Kənizə”  düşərgələrində  və 

onların  yaxınlığındakı  daşlarda  çoxlu  kasavari  yalaqlara  rast 

gəlinmişdir. Onlar daş alətlə qazılmış əsl tərpənməz qablardandır. 

---

342 

 

Bu  formaca  konusvari  yalaqlardan  yağış  suyu,  qurban  qanının 

yığılması  və şübhəsiz, duru  xörəklərin  hazırlanması  üçün  istifadə 

edilirdi.  Bunun  üçün  ocaqda  qızarıncaya  qədər  qızdırılmış 

çaydaşıları  yalağa atılır  və alınan  hərarət oradakı  mayeni bişirirdi. 

Düşərgələrdə  odda  yanıb  qızarmış  çox  sayda  çaydaşı  qırıqlarının 

ocaq və yalaqlar ətrafında tapılması deyilənləri təsdiq edir. 

   Qobustan Neoliti gil qaba qədərki ilk mərhələyə aiddir. Bu 

abidələrdə hələ gil qab yoxdur. 

   Burada Neolit dövrünün inkişaf etmiş – gil qabın meydana 

gəldiyi və son mərhələsi zəif və çətin izlənir. 

  Görünür, 

Neolitə  keçid  dövrünün  ilk  çağlarında 

Qobustanda  baş  vermiş  təbii  hadisələr  (qayaların  uçması,  yerinin 

dəyişməsi,  bəlkə  də  güclü  zəlzələ)  nəticəsində,  “Ana  zağa”, 

“Kənizə”də  müəyyən  müddətə  həyat kəsilmiş , sonrakı dövrlərdə, 

təxminən 

Eneolitin  sonu,  ilk  Tunc  dövründə  yenidən 

canlanmışdır.  

    Qobustanda  “Kənizə”  düşərgəsində  Neolit  dövrünün  gil 

qaba  qədərki  mərhələsinə  aid  qəbir  aşkar  edilmişdir.  Burada  1 

yaşlı  qadın,  2  kişi  sıx  bükülü  vəziyyətdə,  ikisi  başı  cənuba  sağ 

böyrü  üstə, biri başı şimala, sol böyrü  üstə,  ikinci skelet  isə ayaq-

ayağa dəfn olunmuşdur. Skeletlərin  təyinatına görə nisbətən  yaxşı 

saxlanılmış qadın kəlləsinin Qafqazda ən qədim  insan tipi sayılan 

kaspi tayfalarının dəniz sahilində yaşayan tayfalar olub, bir vaxtlar 

---