Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
123 
gülümsündü. - Mәncә, onun torpaq payı bir az çox olacaq 
çünki çәnәsi çox iridi. 
Doktor, belәcә xoş әhvalla xәstәyә yaxınlaşdı. 
- Hәlә ki, tәyinat qüvvәdә qalır, - o dedi, - adamları 
tanıyıb danışana qәdәr gözlәyәk. Nә yolla olur, olsun 
insultun qarşısını almalıyıq.  Әgәr insult olmasa Allahın 
kömәyi ilә digәr fәsadlardan salamat çıxacaq. Bu barәdә 
danışmaq hәlә tezdi. Bizi görmәk istәsә özünә  gәlәcәk. 
Әgәr istәmәsә... - doktor köks ötürüb gülümsündü, - Allah 
qoysa istәyәr. 
Saday Sadıqlı  hәqiqәtәn uzaqlardaydı. Palatada 
onların hamısından - doktordan, arvadından, hәtta 
başındakı  zәdәdәn, bәdәnindәki yaralardan çox uzaqda 
idi. Әylisdә... Bәli, sözsüz ki, Әylisdә idi. Amma bu, gerçәk 
hәyatda olan Әylis deyildi. Sadayın beş-altı yaşı olanda, 
yazda, bax o Әylisdә bir gözәl qara tülkü balası hardansa 
tәzib gәlmişdi. Saday onu cәmi bircә dәfә hәyәt hasarının 
dibindә görmüşdü. O qara tülkü balası hasarın üstündәn 
ağaca tullanıb, onu budaq-budaq gәzmiş, yaşıl yarpaqların 
arasnda gizlәnmәk istәmişdi. Aradan bir neçә gün 
keçәndәn sonra Cingöz Şabanın hәmәn o tülkünü bulağın 
yanında, Daş kilsәnin divarı dibindә necә güllәlәdiyini dә 
görmüşdü Saday. O hadisә indiyәcәn demәk olar hәr gecә 
Sadayın yuxusuna girir. 
Budur, o tülkü hәlә  dә sağdır. Hasardan ağaca, 
ağacdan hasara tullanır,  Әylisin bu başından vurub o 
başından çıxır. Vә bir Allah bilir ki, dörd-beş yaşında bir 
oğlan uşağı nә zamandan bәri o gözәl qara tülkü balasının 
dalınca addımbaaddım gedir. O heç vaxt belә gözәl 
heyvan görmәmişdi. Heç vaxt Әylisdә heylә gözәl yaz da 

---

DAŞ YUXULAR 
124 
olmayıb.  İşıq. Hәr yan işiq. Dağlarda günәş  işığı. 
Ağaclarda gilas işığı. Budaqlardan körpә yarpaqlar indi-
indi dit verib çıxır. Yasәmәn yenicә aşıb-daşır. Hansı il idi, 
Allah, o il, yazın hansı vaxtı idi? Axı gilasın yetişmәyi ilә 
yasәmәnlәrin çiçәklәmәyi başqa-başqa vaxtlarda olurdu. 
Deyәsәn, tülkünün üstündә oyun durğuzduğu o 
hasar daşdan deyildi sarımtıl-narıncı  işıqdan hörülmüşdü 
vә divardan süzülәn işıq küçәlәrә, yollara yayılırdı. O işığa 
qәrq olan Әylis sәliqәylә yığışdırılmışdı, hәr tәrәfinә güllәr 
әkilmişdi, küçәlәr şüşә kimi tәr-tәmiz idi. O işığa boyanan 
sular axıb qırağında bәnövşә, süsәn bitәn arxı doldururdu. 
O qәşәng tülkü balası tullanır, sevinir, oynaqlayırdı, 
hasarın üstüylә üzü yuxarı- günәş  şәfәqlәri altında 
günbәzi qızıl kimi parıldayan Daş kilsәyә can atırdı, onunla 
birlikdә qoz ağacının açıq-yaşıl yarpaqları, alçalar, әriklәr, 
hasar boyunca arxın üstündә bitib göyәrәn nә vardısa, 
hamısı sevinir vә elә o sevinc içindә onlar da durduqları 
yerdә oynaqlaşırdılar. Hәrdәn bala tülkü tünd yaşıl 
yarpaqların arasında gözdәn itir, sonra yenә peyda 
olurdu. Bax o vaxt - tülkü balasının görünüb, qәfil gözdәn 
itdiyi hәmәn anlarda xәstәxana çarpayısında yatan Saday 
Sadıqlı daha dәhşәtli ağrılara tab gәtirmәli olurdu. 
Bir sözlә, doktor Fәrzani qәnaәtindә yanılmırdı, xәstә 
hәqiqәtәn dә uzaqlardaydı. Doktor onu da düz deyirdi ki, 
indi hәr şey onun özündәn asılıdır - yaşamaq da , ölmәk 
dә, istәsә o uzaqlardan qayıdacaq, istәmәsә yox, elә 
oralarda qalacaq. 
Xәstә hәlә ki, geri dönmәk islәmirdi. Nağıllardakı kimi 
qәşәng tülkünü qarabaqara izlәmәkdәydi. Oğlanın yeganә 
arzusu onu tutmaq, bağrına basmaq, öpüşlәrә  qәrq 

---

DAŞ YUXULAR 
125 
etmәk, onun qәşәng başını, quyruğunu tumarlamaq idi. 
Hәlә ki, o tülkü diriydi, sağlamdı. O nur saçan hasara 
dazıyırdı, kefi istәyәndә yaşıl yarpaqların arasında 
görünmәz olurdu vә bizim Saday Sadıqlının da nәfәsi 
gedib-gәlirdi hәlәlik. 
İlin sonuncu günü xәstәxanaya gәlәn Münәvvәr 
xanımın ilk görәcәyi iş xәstәnin sarığını dәyişmәk oldu. O, 
sevinc içindә hәkimә mәlumat verdi ki, xәstәnin çıxan iki 
barmağı, dirsәyi vә bilәyi tam normaya düşüb. Yeganә 
fiziki problem xәstәnin gipsә salınmış sağ ayağındakı 
sınıqla bağlıydı. Xәstәnin huşunun özünә qayıtması isә 
hәlә müşahidә olunmurdu - bilinmirdi ki, o әtrafda gedәn 
danışıqlara reaksiya verir, ya yox. 
Azadә xanım  әvvәldәn planlaşdırmışdı ki, palatada 
yeni il süfrәsi açsın. O, yeni il axşamını birlikdә qeyd 
etmәk üçün Mәrdәkandan atasını  gәtirmәyi dә  nәzәrdә 
tutmuşdu. Çünki doktorun da, Münәvvәr xanım da 
bayram keçirmәk üçün özgә bir yerlәri yox idi. 
Ancaq doktor Abasәliyev, gündüzdәn şәhәrә getmәyә 
söz vermәyinә baxmayaraq axşamüstü fikirindәn daşındı. 
Yeni il tәdbirinә xeyli qalmış zәng çalıb dedi: "Belә vaxtda 
bağı  nәzarәtsiz qoymaqdan qorxuram. Bütün ölkәni 
quldur yığnağına döndәriblәr. Mәnim heç mәrdәkanlılara 
da etibarım qalmayıb". 
Azadә xanım ömründә ilk dәfә yeni ili atasından ayrı 
qarşılayırdı. Xәstәxananın yaxınlığında yaşayan Münәvvәr 
xanım tәzә ili Azadә xanımla birgә qarşıladı, sonra isә 
çıxıb getdi evinә. Doktor Fәrzani Münәvvәr xanımı evinә 
yola saldı, bir necә  dәqiqәliyә palataya nәzәr salıb 
kabnetinә çәkildi vә gözәldi ki, qızı Moskvadan nә zaman 

---

DAŞ YUXULAR 
126 
zәng çalacaq. Azadә xanım  әri ilә palatada tәkbәtәk 
qalanda istәdi onu oyatsın, ona uzun illәrdәn bәri ürәyinin 
әn dәrin guşәsindә saxladığı sözlәri desin, o sözlәrlә әrini 
uşaq kimi sığallasın. Amma o gecә Saday Sadıqlı  nә söz 
dedi, nә söz eşitdi. Artistin yalnız gözlәri danışırdı. O bir 
çüt göz elәcә gah gülürdü, gah ağlayırdı. Әksәr vaxtda isә 
uzaq, çox uzaq bir nöqtәyә dikilib qalırdı, elә bil bir cüt 
göz әlçatmaz-ünyetmәz uzaqlarda Allahın özünü görür vә 
ona baxmaqdan doymurdu. 
Saday Sadıqlının xәstәxanaya düşmәyinin onuncu 
günü idi, doktor Abasәliyev sübh tezdәn gözlәnilmәdәn 
palatanın qapısını açıb içәri girdi. Boğazlı yun köynәyin 
üstündәn gödәkcә geymiş qocaman pisixiator qapının 
ağzında dayananda doktor Fәrzani xәstәlәrin sәhәr 
müayinәsini yenicә birtirmişdi, palatanın lap uzaq 
küncündәki kranın qarşısında  әlini yuyurdu. Münәvvәr 
xanım doktor üçün sәhәr yemәyi hazırlayıb dәyirmi stolun 
üstünә qoymuşdu. Azadә xanım pәncәrәnin qabağında 
dayanıb hәyәtә baxır, ötәn hәftә baş  çәkmәyә imkan 
tapmadığı atası barәdә düşünürdü. Xәstә isә  әvvәlki 
qaydada yatırdı vә yatdığı yerdә dörd-beş yaşlı uşaq kimi 
gülümsәyirdi. Fәqәt gözlәrindәki işıq qәmli, kәdәrli işıq idi. 
Bayırda bәrk külәk әsmәyinә baxmayaraq hava aydın 
vә günәşli idi. Palataya daxil olan kәnar adam çox güman, 
dәrhal düşünәrdi ki, pәncәrәdәn içәri süzülәn gün işığı 
burada hamıdan çox simasında bir parça tәbәssüm donan 
xәstәnin ürәyincәdir. 
Doktor Abasәliyev gödәkcәsini soyunmadan 
kürәkәninin üstünә atılıb onu öpdü. Sonra doktor 
Fәrzaninin  әlini möhkәm sıxdı, dinmәzcә Münәvvәr 

---