Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
114 
kişilәrinin adını bildirәn "Әrmәn" sözü Qafqaza heç bir 
aidiyyatı olmayan bir xalqın - ermәnilәrin adına çıxılıb.rkl 
Babaşın palaz boyda mәqalәsi  şair Uluruh 
Türkmәnmәkanın yeni zamanın himninә çevrilәn bu 
misraları ilә birtirdi: 
Azәrbaycan - mәn qәhr olum, sәn yaşa. 
Sәn dirisәn, demәk oğlun diridi. 
Can istәsәn kim vermәsә birbaşa, 
Demәk, o şәxs şәrәfsizin biridi. 
Babaşın bu cәfәngiyatını oxuyanda artist xәyalәn 
Әylisi küçә-küçә, ev-ev dolaşdı. İstazınadan (Astvasduna) 
Vuraqırda - Vardaketә qәdәr keçib getdi, mәqalәni oxuyub 
bitirәndә isә, nәdәnsә  ağlına gәldi ki, o bir daha Әylisi 
görmәyәcәk, Әylisin bağlarına, küçәlәrinә ömürlük hәsrәt 
qalacaq. 
Gözünün qabağında  Әylisdә anasının müsәlman 
qәbristanlığındakı  tәnha mәzarı canlandı. Bir hәftә idi ki, 
hәr axşam anası Sadayın yuxusuna girirdi. Gәlib otururdu 
çarpayısının böyründә, istәyirdi onunla danışsın vә  hәr 
dәfә  dә bir kәlmә  kәsmәdәn qeyb olurdu. Niyә susurdu, 
nәdәn narazı idi? Saday bu susqunluğun sәbәbini ondan 
soruşa bilmirdi. Lap düzü, bacarmırdı, dili batırdı. Yuxudan 
oyananda isә  ağlına gәlәn bu olurdu ki, bәlkә anasının 
narazılığının, nigaran qalmağının vә dinib danışmamağının 
sәbәbi oğlunun Eçmiәdzinә getmәk fikri ilә bağlı idi. Yalnız 
buna görә ola bilәrdi, axı bundan ayrı elә bir hәrәkәti yox 
idi ki, anası onu dindirmәsin. 
Birdәn ona elә  gәldi ki, ümumiyyәtlә  işıqlı dünyada 
Әylis adlı bir yer yoxdu vә heç zaman olmayıb. Nә Babaş 
olub, nә Camal, nә Lüsik...Nә o kilsә, nә  dә onun 

---

DAŞ YUXULAR 
115 
günbәzindәn yayılıb dörd bir yana nur saçan hәmәn o 
sarımtıl-narıncı ilahi işıq olub. Lap axırda boğazını 
dolduran qәhәri udub, bәlklkә Allah da uydurmadı - deyә 
düşündü. Bәlkә o, yoxdu vә heç zaman olmayıb. 
- Babaş Ziyadov nә vaxtdan Babaxan Ziyadxanlı 
olub? - Rәngi boğulmuş halda 
Soruşdu? - onun bir babası  Әylisdә  әldәqayırma 
molla idi, o birisi çayxana qumarbazı. 
Mopassanı gülmәk tutdu, çaşqın halda üzünü yana 
çevirdi. 
- Bax hәlә, alçaq nә  tәhәr çönüb, - Saday Sadıqlı 
davam elәdi. - Nә abrı var, nә hәyası. Hakimiyyәt hәrisliyi 
adamı hansı  şәkilә desәn salar. Öz el-obasına böhtan 
demәk üçün bu Götxan Amcıqxanlının ehtiyatında hansı 
söz desәn tapılar, di gәl xaç atasının xәtrinә dәyәn bircә 
kәlmә tapıb deyә bilmәz. Mopoş, axı bu Götxanı, Allah 
gildәn yoğurmayıb, onu da o yaradıb, bizim Rәhbәr. İndi, 
әzizim, mәnә de görüm Babaş Ziyadova kim ixtiyar verib 
ki, rәsmi partiya qәzetindә ağzına gәlәni yazsın vә altına 
da Babaş Ziyadov yox, Babaxan Ziyadxanlı imzasını 
qoysun. Halbuki bu tulanın nәsil-nәcabәtindә nә bәy olub, 
nә xan. 
- Nә deyә bilәrәm, - uzun sükutdan sonra Mopoş dilә 
gәldi. - Yәqin, qәrar belә olub. 
- Kim qәrar verib? 
- Yuxarı. Belә mәsәlәlәr harda hәll olunur ki? 
- Yoxsa yuxarıda müharibәyә başlamağa hazırlaşırlar? 
Әgәr Babaş onların öz adamıdırsa, niyә belә düşüncәsiz, 
mәsuliyyәtsiz "meydan qәhrәmanı"na demirlәr ki, odun 
üstünә yağ tökmәsin. 

---

DAŞ YUXULAR 
116 
Direktor açıq-aşkar qәrara gәldi ki, artistә öz ağlını 
nümayiş etdirmәyin vә  mәsәlәyә dövlәt yanaşmasının 
nәdәn ibarәt olduğunu bildirmәyin münasib mәqamı 
yetişib. 
- Sәnin sәfehliyin, vicdan haqqı, mәni mәhv edәcәk. 
Görürsәn ki, bu sehrbaz cәbhәçilәr "Qarabağ, Qarabağ" 
deyib bağıra-bağıra nә әmәllәr törәdirlәr? Qarabağ onların 
qozuna da deyil. Onların fikri iqtidarı yıxıb hakimiyyәti әlә 
keçirmәkdi. Küçәdә ermәnini söymәyәnә qulaq asan 
yoxdu. Belә  vәziyyәtdә dövlәt neylәmәlidi? Onlar da öz 
mәqsәdlәrinә görә ermәni kartından istifadә elәmәyә 
mәcburdular. Bu siyasәtdi, ustad. Siyasәtin isә min sifәti 
olur. - Mopasan gülümsәdi, görünür bu dәrәcәdә  dәrin 
ağıla malik olması şәxsәn özzünün dә xoşuna gәlmişdi. 
- Bәli, bәli, böyük siyasәtdi. Allah haqqı dahiyanәdi. 
Demәli, qaraguruhun bәxti 
bu dәfә dә gәtirdi, alçaqlıq üçün geniş üfüqlәr açılıb. 
İndi istәnilәn iyrәncliyi elәyib günahı ermәninin üstünә 
atmaq olar. - Artist direktorun yanına gәlib düz onun 
gözünün içinә baxdı. - İndi, Mopoş, kişi kimi danışaq: әgәr 
sәnin bu pyesin belә "dahi siyasәtçi"yә  hәsr olunubsa, 
bәri başdan hesab elә ki, mәn orda oynamayacağam. O 
yaşım deyil ki, sәhnәyә tullanıb büsbütün bayağı  vә 
cәfәng bir şeyi tәbliğ elәyim. 
Pyesdәki baş qәhrәman obrazının uğur qazanacağına 
böyük ümid bәslәyәn Mopassan Mirәlәmov bu rolun ifası 
üçün başqa bir aktyoru tәsәvvürünә gәtirә bilsәydi, elә bu 
saat müәllifin üstünә minnәtә qaçar, rәhbәrliyin icazәsini 
alar vә elә indicә bu haqq-әdalәt carçısıyla hesab çәkәrdi. 

---

DAŞ YUXULAR 
117 
İş burasında idi ki, idi o özü dә bu rolda bir başqasını yox, 
yalnız Sadayı görürdü. 
- Qәribә şeylәr danışırsan, - o dedi - Mәgәr belә işdә 
sәni aldatmaq yaraşar mәnә? - O, stolun gözündәn bir 
qovluq çıxarıb artistә uzatdı. - Budur pyes "Cәnnәtә 
cәhәnnәm dedik". Adındanca bilinir ki, söhbәt burada 
nәdәn gedir. Axı bunları vaxtilә  sәn özün deyirdin, bizim 
ağlımız kәsmirdi ki, anlayaq. İndi cavan bir müәllif çıxıb bu 
pyesi yazıb. Keçmiş Rәhbәrin, siyasi avantüristin obrazını 
yaradıb. - Direktor susub, bir az düşündü. - Sәnin kimi 
nәhәng artist bu vaxta qәdәr "Xalq" almamısan. Niyә? 
Çünki hәmişә  hәqiqәti demisәn. Bu siyasi әjdahanın 
qarşısında heç zaman әyilmәmisәn. Allaha min şükür, indi 
hәr  şey tәdricәn yerini alır. Yeni Rәhbәr dә  sәni yaxşı 
tanıyır. Bilir ki, sәn köhnә Rәhbәrә tәrif demәyәn tәk-tük 
ziyalılardan birisәn. Demәli, ilk tamaşadan dәrhal sonra 
çoxdan layiq olduğun adı alacaqsan. Bütün mәsәlәlәr 
danışılıb. 
, Mopassan Mirәlәmov Saday Sadıqlını tilsimlәmәk 
istәyirdi. Mәsәlәyә onun nöqteyi-nәzәrindәn baxan hәr 
kәs düşünә bilәrdi ki, direktor istәyinә nail olacaq. Çünki 
artist sakit, sanki qismәti ilә barışmış bir tәrzdә susub 
Mopassana qulaq asırdı. Әslindә isә Saday Sadıqlı sadәcә, 
yorulmuşdu.  İndi onun nәzәrindә köhnә  Rәhbәrlә  tәzә 
Rәhbәrin, Mopoşla Babaşın, Cambul Camalla Cingöz 
Şabanın, yalanla hәqiqәtin, sәmimiyyәtlә süniliyin 
arasında heç bir fәrq yoxdu. Bütün әtraf gözündә 
saxtakarlıq vә satqınlıqdan ibarәt idi. Bunlar bir tәrәfә, 
hansısa izah olunmayan xәcalәt, tәәssüf hissi yaxasından 
yapışıb artisdәn qopmaq bilmirdi. Ona әzab verәn bu acı 

---