«Manokibi xoja Yusuf Xamadoniy» («Xoja Yusuf Xamadoniyning xayot
yo`li») nomli asar muallifi Xojagon tarikatining asoschisi va nazariyachilaridan biri
Abduxolik ibn Abduljamil Gijduvoniy (vaf.1179 y.) bo`lib, u ushbu asarini ustozi
xoja Yusuf Xamadoniyning xayot yo`li va ta`limotiga bagishlagan.
Asarning yana bir boshka nomi «Risolayi shayx ash-shuyux xazrat xoja Abu
Yusuf Xamadlniy» («Mashoyixlar shayxi xazrat xoja Yusuf Xamadoniy xakida
risola») deb xam ataladi.
Asarning yaxshi bir ko`lyozma nusxasi O`zR FA Sharkshunoslik institutida
mavjud.
«Risolayi shayx Najmiddin Kubro» («Shayx Najmiddin Kubro risolasi»)
kubroviya tarikatining asoschisi shayx va shoir Najmiddin Kubro (1221 y. Gurganjni
mo`gullardan mudofaa kilish vaktida jangda xalok bo`lgan) kalamiga mansub asar.
Xajm jixatidan uncha katta bo`lmagan, xammasi bo`lib 9 varak, bu asarda
tasavvuf xakida fikr yuritiladi, muallif o`zining shaxsiy kechinmalari va ruxiy
iztiroblarini bayon kiladi.
Asarning yaxshi bir ko`lyozma nusxasi O`zR FA Sharkshunoslik instituti
xazinasida saklanadi.
«Manokibi Amir Kulol» («Amir Kulolning xayot yo`li») asari nakshbandiya
tarikatining ko`zga ko`ringan namoyondalaridan biri, xazrati soxibkiron Amir
Temurning pirlaridan Amir Kulolning xayot yo`liga bagishlangan. Amir Kulol asli
Buxoroyi sharifning Suxori kishlogidan bo`lib, ota-bobolaridan tortib kulolchilik
bilan tirikchilik o`tkazganlar, tarikatda xoja Muxammad Boboyi Somosiy (vaf.1354
y.)ning xalfasidir.
Asarning muallifi Amir Kulolning nabirasi Shixobiddindir.
Asarning XVII asrda ko`chirilgan yaxshi bir ko`lyozma nusxasi O`zR FA
Sharkshunoslik instituti xazinasida saklanmokda. «Manokibi Amir Kulol»ning
toshbosma nashrlari xam bor.
Xoja Muxammad Porsoning «Makomati xoja Alouddin Attor», «Fasl ul-
xitob», «Risolayi kudsiya» va boshka asarlari
Xoja Muxammad Porsoning xakikiy ismi Muxammad ibn Muxammad al-Xofiz
al-Buxoriy bo`lib, 1419 yili Makkada vafot etgan. Nakshbandiya tarikatining
nazariyotchi olimlaridan, ushbu tarikat va uning ko`zga ko`ringan namoyondalariga
atab bir necha asar yozib koldirgan.
Ulardan biri «Makomati xoja Alouddin Attor» («Xoja Alouddin Attorning xayot
yo`li») bo`lib, muallif unda Nakshbandiya tarikatining yirik vakillaridan biri Xoja
Buzurg – Xoja Baxouddin Nakshbandning xalifalaridan biri asli xlrazmlik xoja
Alouddin (vaf.1400 y.)ning aytganlari jamlangan.
«Makomati xoja Alouddin Attor» asari nashr etilmagan. Ko`lyozma nusxasi
O`zR FA Sharkshunoslik instituti kutubxonasida mavjud.
Xoja Muxammad Porsoning yana bir asari «Fasl ul-xitob» («Ravshan fikrlar»)
bo`lib, unda e`tikod, diniy marosimlar, akidaparastlik va falsafiy okimlar xakida
mutasavvufona fikr yuritiladi. «Fasl ul-xitob» tasavvuf bo`yicha komusiy asar
xisoblanadi.
Asarning ko`lyozma nusxalari O`zbekiston, shuningdek, Germaniya, Frantsiya
va boshka xorijiy mamlakatlarning kutubxonalarida mavjud. 1913 yili amalga
oshirilgan toshbosma nashri xam bor.
Xoja Muxammad Porsoning piri murshidi xoja Baxouddin Nakshbandga atab
yozgan «Risolayi kudsiya» («Kudsiy kalimalar xakida risola») asari bo`lib, olim bu
asarida ustozining aytganlarini zo`r e`tibor bilan jamlagan. Xoja Muxammad Porso
bu asarini ustozi xoja Alouddin Attorning iltimosi bilan yozgan.
Olimning bulardan boshka tasavvufning nazariy va amaliy masalalariga
bagishlangan «Maxak al-orifin» («Ma`rifatli kishilarni ajratuvchi maxak toshi»),
«Taxkikot» («Xakikat izlash») va «Risola» degan asarlari xam mavjud.
Xoja Baxouddin Nakshband, uning xayoti, aytganlari, karomatlari xakida
xikoya kiluvchi yana bir muxim asar Abulmuxsin Muxammad Bokir ibn Muxammad
Alining «Manokibi xoja Baxouddin Nakshband» («Xoja Baxouddin Nakshbandning
xayot yo`li») nomli kitobidir. Abulmuxsin Muxammad Bokir bu asarini yozishda
Xojoyi buzurgning yakin kishidari bilan suxbatlari chogida yikkan ma`lumotlardan
va xoja Muxammad Porsoning kitoblaridan olingan ma`lumotlardan foydalangan.
«Manokibi xoja Baxouddin Nakshband» mukaddima, xotima va uch kismdan
(maksad) iborat.
Mukaddimada Xojoyi buzurgning tavallud topishi va kelib chikishi, birinchi
kismda xazrat eshon faoliyatining boshlanishi, ikkinchi kismda xazrat eshonning
suluklari va aytganlari, va nixoyat, uchinchi kismda xazrat Baxouddin
Nakshbandning kashfu karomatlari bayon etilgan.
Xotimada xazrati buzurgning vafoti xususidadir.
Asar Maxmud Xasanov tarafidan o`zbek tiliga tarjima kilingan va zarur izoxlar
bilan 1993 yili nashr etilgan.
«Makomoti xoja Axror» («Xoja Axrorning xayoti») nomli asar nakshbandiya
tarikatining yana bir yirik namoyondasi, ma`rifatparvar va raiyatparvar inson xoja
Ubaydulla Axror Valining xayoti, ijtimoiy-siyosiy faoliyatiga bagishlangan. Bu kitob
eshon buvaning nabirasi xoja Abdullo tomonidan XVI asrda yozilgan. Xoja Abdullo
yoshligidan bobosining xizmatida bo`lgan va mazkur asarida xazrat eshondan o`zi
eshitgan, uning yakinlari va mulozimlari, beklar va amirlarning ogzidan eshitgan,
shuningdek Temuriyzodalar Sulton Axmad (1469-1494 yy.) va Umarshayxdan
eshitganlarini kunt bilan to`plab kitob xoliga keltirgan.
Asarda O`zbekiston va u bilan ko`shni mamlakatlarning XV asrdagi ijtimoiy-
iktisodiy, siyosiy va madaniy xayotiga oid o`ta kimmatli ma`lumotlar bor.
Kitob nashr etilmagan, uning ko`lyozma nusxalari O`zR FA Sharkshunoslik
institutining xazinasida saklanmokda.
«Rashaxotu ayn ul-xayot» («Xayot chashmasidan tomchilar», 1503 yili yozib
tamomlangan) xoja Ubaydulla Axror xakida yozilgan muxim bir asardir. Asar
muallifi ko`pincha as-Safiy (1453-1513 yy.) taxallusi bilan mashxur bo`lgan iloxiyot,
xadis, tafsir va adabiyot fanlarini chukur bilgan olimdir. Uning to`la ismi Faxruddin
Ali ibn Ali al-voiz al-Koshifiy al-Bayxakiydir.
Asarlaridan ma`lum bo`lishicha, u
Bayxak (Eron)ning o`kimishli xonadonlaridan biriga mansub bo`lib, otasi iloxiyot,
tafsir va xadis ilmiga oid asarlar yozgan va Nakshbandiya tarikatining etakchilaridan
xoja Ubaydulla Axror (1404-1490 yy.), xoja Yaxyo va boshkalarning dikkat
e`tiborini kozongan kishidir. As-Safiyning o`zi xoja Ubaydulla Axrorning muridlari
jumlasidan bo`lib, uning kotibi lavozimida ishlagan. Xoja Axror vafot etgandan
keyin, temuriy Sulton Xusayn xizmatiga kirgan va uning voizi bo`lib xizmat kilgan.
As-Safiy turli soxalarga oid 10 ga yakin asar yozib koldirgan. Turli latifa va
badi`alarni o`z ichiga olgan «Latoif az-zaroif» («Zarofatli kishilarning latifalari»),
Dostları ilə paylaş: |