Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
152 2002-ci ildə su ehtiyatlarının mühafizəsini və səmərəli istifadə edilməsini səciyyələndirən əsas göstəricilər (mln.m 3 ) Cədvəl 11.4. Məntəqələr Su istehlakı Təbii mənbələr dən götü rülən su Onlardan Cəmi Məişət içməli məqsəd lərə Istehsal ata suvarm aya Kənd təsərrüf atının su təchi zatı Başqa məqsəd lərə Çirkab suların sututarl ara atıl. Nəql zamanı itkilər Respublika üzrə,cəmi 10075 6754 503 1977 4169 79 26 4601 3321 O cümlədən Bakı 155 480 317 157 0,4 - 5 462 74 Əli Bayramlı 529 536 8 527 1 2336 1 Gəncə 24 21,1 17 4 0,5 - 11,4 1,8 153 Mingəçevir 2286 1266 16 1238 2 - 10 12,2 401 Sumqayıt 37 88 63 25 0,01 - 0,1 30 Naxçıvan MR 359 261 6 0,05 250 5 98,7 Su ehtiyatlarından istifadəni səciyyələndirən əsas göstəricilər. Cədvəl 11.5. I l l ə r 1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Su mənbələ rindən götü rülən su, mln. m 3 13 976 12514 10235 11968 11110 10012 10075 Su istehlakı, mln. m 3 10223 9037 7294 6610 6588 6414 6754 154 Çirkləndiril miş çirka bın səthi sutut arlara atılma sı, mln. m 3 134 179 157 167 171 170 160 Hesablamalar göstərir ki, 1 km 2 ərazidə hər 1 nəfərə düşən su ehtiyatlarrnın həcminə görə ən aşağı göstərici Muğan-Salyan zonasındadır (3 və 7). Bu ehtiyatlar Abşeron yarmadasında 15-0,04, Araz ətrafı düzənliklərdə 19-0,04, Mil-Qarabağda 39-0,5, Qazax rayonunda 74-1,3 və Naxçıvanda 17-1,6 təşkil edir. Məlumdur ki, respublikamızın su ehtiyatının 70%-ə qədəri tranzit çaylarının payına düşür. Kür, Araz, Samur, Qanıx, Qabrri, Oxçu, Arpaçay və s. kimi çaylar Gürcüstan, Ermənistan, Dağıstan ərazilərində ciddi çirklənməyə məruz qalırlar. Onların üzərində su anbarların təsərrüfat obyektləri yaradılrr ki, bu da həmin çaylar vasitəsi ilə respublika ərazisinə gətirilən suyun miqdarını gələcəkdə ilbəil azaldacaqdır. Həmin çayların keyfiyyət və kəmiyyətini normal saxlamaq üçün Gürcüstan, Ermənistan və Dağıstanla dövlətlərarası müqavilələr bağlanmalıdır. Respublikamızın suya olan tələbatının ödənilməsində Kür, Araz və d. çayların mühüm əhəmiyyəti vardır. Kür çayının su balansının 74%-dən çoxu respublikadan kənarda formalaşır və onun ekoloji vəziyyəti də qonşu dövlətlərdən aslıdır. Kür çayı hövzəsinə Gürcüstan ərazisində orta hesabla 3,0 milyard m 3 155 kommunal-məişət və Tbilisi, Rustavi, Qardabani və s. şəhərlərin sənaye çirkab suları axıdılır.,Kür çayının çirklənməsi respublikamızın ərazisində də davam edir. Hər gün Kürə respublika ərazisindən 200 min m 3 çirkab suları axıdılır. Nəticədə Kür suyunda misin orta miqdarı yol verilən qatılıq həddindən 4,5-10,0 dəfə, neft məhsullarının miqdarı 1,5-2,2 dəfə, fenolun orta qatılığı 4,0-4,5 dəfə yüksəkdir. Respublikamızın ərazisində Kür çayının çirklənməsində . Gəncə və Mingəçevir şəhərinin sənaye və kommunal-məişət çirkab sularının rolu daha böyükdür. Belə ki, Gəncə şəhərində gün ərzində yäranan 60-65 min m 3 çirkab sularının yalnız 30 min m 3 -ə qədəri mexaniki yolla təmizlənir. Mingəçevir şəhərində isə 50 min m 3 /gün yaranan çirkab sularının yalmz 18 min m 3 -i təmizlənir. Qalan çirkab sularının hamısı təmizlənməmiş halda Kür çayna axıdılır. Ermənistan ərazisindən Ağstafaçay vasitəsi ilə tərkibində neft məhsulları, kimyəvi boyaq maddələri, fenol, amonium duzları və s. kimi zərərli kimyəvi maddələr olan ildə 1 milyon | m 3 çirkab suları da Kür çayına axıdılır. Ən güclü çirklənməyə məruz qalan çaylardan biri də Arazdır. Araz çayı dünyanın ən lilli çaylarından biridir, Bir il ərzin-də Kür çayına 18 mln. t asılı hissəciklər gətirir. Araz çayı əsasən Ermənistan ərazisindən özünün sol qolları olan Arpaçay, Razdan, Oxçuçay vasitəsi ilə çirklənir. Həmin çaylar vasitəsi ilə Araza sanitar normalardan 10 dəfələrlə yüksək olan neft məhsulları, fenol, amoniy və nitrit duzları, ağır metallar və s. 1 kimi çirkləndiricilər axıdılr. Təkcə Oxçuçay vasitəsi ilə Araza ildə 150 mln.m 3 Qafan-Qacaran mis-molibden kombinatının çirkab tullantı suları axıdılrr. Nəticədə mis və molibden metalları ilə çirklənmiş sulardan suvarmada istifadə etdikdə torpaqların həmin metallarla çirklənməsinə, kənd təsərrüfatı Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|