Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

81 
spirti  ilə  təkrar  olunur.  Bu  dəfə  tənəffüs  dayanmır.  Ona  görə  ki, 
novokain  dil-udlaq,  yuxarı  qırtlaq,  üçlü  və  qoxu  sinirlərinin  hissi 
uclarını  (reseptorları)  keyləşdirir.  Təcrübənin  nəticəsi  dəftərə 
yazılır. 
 
 
MÖVZU: AĞCĠYƏRLƏRDƏ VƏ TOXUMALARDA  
QAZLAR MÜBADĠLƏSĠ. 
 
Tənəffüsün bir neçə mərhələsi var:  
1.
 
Xarici tənəffüs 
2.
 
Alveolyar hava ilə qan arasında qazlar mübadiləsi 
3.
 
Qazların qan ilə daşınması 
4.
 
Qan ilə hüceyrə və toxumalar arasında qazlar mübadiləsi 
5.
 
Daxili  tənəffüs  (hüceyrənin  mitoxondirilərində  bioloji 
oksidləşmə). 
Atmosfer havanın təkibində oksigen  -  20,94%, karbon qazı - 
0,03%, azot -79,03% olur. 
Məşğələyə hazırlaşmaq üçün suallar: 
1. Nəfəsalma, nəfəsvermə və alveolyar havanın tərkibi. 
2. Alveolyar hava ilə qan arasında qazlar mübadiləsi. 
3. Qazların qanla daşınması 
4. Qan ilə toxumalar arasında qazlar mübadiləsi 
5. Tənəffüsün tənzimində karbon qazının əhəmiyyəti 
6. Parsial təzyiq nədir? 
Оksigеn  və  kаrbоn  qаzının  pаrsiаl  təzyiq  fərqi  аşаğıdаkı 
cədvəldə göstərilmişdir (cədvəl 10). 
Cədvəl 10.  
Оksigеnin və kаrbоn qаzının pаrsiаl təzyiqinin fərqi, 
mm.c.süt. ilə 
Qаz 
Аlvеоlyаr hаvаdа 
Vеnоz qаndа 
Fərq 
Оksigеn 
107 
40 
67 
Kаrbоn qаzı 
46 
40 
6 
 

---

82 
Lаbоrаtоriyа iĢi 37.  
Alveolyar havada oksigenin (O
2
) və  
karbon qazının (CO
2
) fazilə miqdarının təyini. 
IĢ  üçün lazımdır: böyük diametrli  şüşə boru, pambıq, spirt, 
sıxıcı, qaz toplayıcı, Orsun qaz analizatoru. 
Iş iki mərhələdən ibarətdir: 
1.
 
Alveolyar hava nümunəsinin alınması. 
2.
 
Orsun qaz analizatorunda alveolyar havanın müayinəsi. 
IĢin  gediĢi.  Uzunluğu  1  metr  və  diametri  2-3  sm  olan  şüşə 
boru  ştativdə  horizotal  vəziyyətdə  bərkidilir.  Bоrunun  daralmış 
ucu  müştüklə  qurtarır.  Müştükdən  bir  qədər  aralı  kranla  təchiz 
edılmış aparıcı  boru bərkidilir. Bu kran qaz toplayıcıya alveolyar 
havadan nümunə götürmək üçün olub, rezin boru ilə birləşdirilmiş 
iki şüşə qabdan ibarətdir. 
Şüşə  qablardan  biri  hava  nümunəsinin  götürülməsi  üçündür 
və sıxıcı ilə təchiz olunub. Ikinci şüşə qab qaz toplayıcıdan hava-
nın çıxarılması üçün istifadə olunur. Bu şüşə qab rəngli su ilə dol-
durulur. Birinci şüşə qabda olan sıxıcı açılır, ikinci şüşə qab yuxa-
rı  qaldırılır  və  ondakı  maye  havanı  sıxışdıraraq  birinci  qaba 
keçirir. 
Birinci şüşə qab maye ilə  tam dolandan sonra sıxıcı  bağlanır 
və  qaz  toplayıcı  hava  nümunəsi  götürmək  üçün  artıq  hazır  hesab 
edilir. 
Müayinə  olunan  şəxs  sakit  vəziyyətdə  nəfəsalma  və 
nəfəsvermədən  sonra  maksimum  dərəcədə  dərindən  müştüyə 
nəfəs  verir.  Müştük  sıxıcı  ilə  bağlanır  və  həmin  dəqiqə  aparıcı 
boru qaz toplayıcının birinci şüşə qabı ilə birləşdirilir. 
Qaz  toplayıcının  və  aparıcı  borunun  sıxıcılаrı  açılır,  ikinci 
şüşə qab aşağı endirilərək alveolyar hava şüşə qaba sorulur. 
Nümunələr götürüldükdən sonra hər iki sıxıcı bağlanır. Hava 
nümunəsi Orsun qaz analizatoruna keçirilir. 
Qaz analizatoru ölçü büretindən iki uducu borudan və üç ədəd 
üçgedişli kranla təchiz edilmiş şüşə borudan ibarətdir. Bunlardan 
biri büreti xaricə hava və ya qaz toplayıcı ilə, digər ikici isə uducu 

---

83 
borulara birləşdirməyə imkan verir. Ölçü büreti 100 ml hava tutur. 
Büretin aşağı ucu rəngli su ilə doldurulmuş qaz toplayıcının ikinci 
şüşə qabı ilə birləşdirilmişdir. 
Qaz  qarışığının  temperaturunu  sabit  saxlamaq  üçün  büreti 
təcrübə zamanı su ilə doldurulmuş digər qabda saxlamaq lazımdır. 
Uducu  boruların  hər  biri  kimyəvi  cəhətdən  qazları  özünə 
birləşdirən məhlul ilə doldurulmuşdur. Karbon qazını udmaq üçün 
10-15 %-li KOH məhlulundan istifadə edilir. 
Oksigeni  udmaq  üçün  2%-li  KOH  məhlulunda  hazırlanmış 
kimyəvi  təmiz  15%-li  piroqallol  məhlulu  işlədilir.  Məhlulun 
analiz  olunan  hava  ilə  təmasda  olduğu  sahəni  böyütmək  üçün 
uducu borular şüşə borucuqlar ilə doldurulur. 
Cihazın  hazırlanması  və  hava  nümunəsinin  qaz  analizatora 
götürülməsi: 
Uducu  boruların  kapillyar  hissəsində  məhlulların  səviyyəsi 
nişаn  edilmiş  bölgülərə  qədər  çatdırılır.  Havanı  büretdən  çıxarıb 
onu  «0»  bölgüsünə  qədər  ikinci  şüşə  qabda  olan  rəngli  su  ilə 
doldururlar. 
Uducu  borularda  mayelərin  səviyyəsini  təyin  edərkən  aşağı-
dakıları  yadda  saxlamaq  vacibdir:  büreti  uducularla  birləşdirən 
kranı  açmazdan  əvvəl  büretdə  müsbət  təzyiq  yaratmaq  lazımdır. 
Bunun üçün ikinci şüşə qabı o qədər qaldırmaq lazımdır ki, ondakı 
mayenin  səviyyəsi  büretdə  olan  mayenin  səviyyəsidən  yüksək 
olsun. 
Atmosfer təzyiq altında Orsun qaz analizatoruna dəqiq olaraq 
100  ml  müayinə  olunan  hava  çəkilir.  Bu  aşağıdakı  qayda  üzrə 
edilir: 
1.Qaz  analizatorun  aparıcı  borusu  qaz  toplayıcı  ilə  birləş-
dirilir. 
2.  Qaz toplayıcının  ikinci  şüşə  qabı  yuxarı qaldırılaraq, onda 
müsbət təzyiq yaradılır . 
3. Büretdə mənfi təzyiq yaradılır bunun üçün qaz toplayıcının 
ikinci şüşə qabı stolun üstünə qoyulur 
4. Qaz toplayıcının sıxıcıları açılır. 

---

84 
5. Qaz analizatorunu qaz toplayıcı ilə birləşdirən kran açılır. 
6.Atmosfer təzyiq altında qaz  toplayıcının və  büretin borula-
rının  köməyi  ilə  büretə  dəqiq  100  ml  müayinə  erilən  qaz  qarışı-
ğından  götürülür.  (Analiz  etməzdən  əvvəl  büret  bir  neçə  dəfə 
müayinə olunan hava ilə təmizlənir). 
Xarici kran bağlanır və qaz toplayıcı, Ors cihazından aralаnır. 
Hava  nümünəsinin  analizi  karbon  qazının  udulmasından  başlanır 
(ona görə ki, oksigen uducusunun qələvi məhlulu, karbon turşusu-
nun  bir  hissəsini  özünə  birləşdirə  bilər).  Qaz  toplayıcının  ikinci 
şüşə  qabını  endirib-  qaldırmaq  yolu  ilə  ucundakı  mayeni  uducu 
məhlul  olan  borunun  «çiyinlərinin»  səviyyəsinin  1/3-dən  az  və 
çox olmаmaq şərti ilə aşağı salınır. 
Karbonat  turşusunun  tam  udulması  üçün  10-15  dəfə  havanı 
büretdən  uducuya  qovmaq  vacibdir.  Uducu  mayenin  səviyyəsi 
ilkin  nişana  çatdırılır.  Büretdə  qalmış  havanın  həcmi  atmosfer 
təzyiq altında ölçülür. Bunun üçün büretdə və şüşə qabda bərabər 
səviyyə yaradılır. Büretdə qalmış havanın həcmi təyin edilir. 
Hesablamaların  düzgünlüyünü,  yəni  CO
2
-nin  bütovlükdə 
udulmasını  təsdiq  etmək  üçün  əlavə  olaraq  hava  daha  3-5  dəfə 
qovulur və yenidən qalmış havanın həcmi təyin edilir. 
Qaz  qarışığında  olan  oksigenin  miqdarının  təyini  də  həmin 
üsul  ilə  aparılır,  lakin  bu  zaman  başqa  uducundan  istifadə  edilir. 
Oksigen  ləng  udulduğuna  görə  qaz  qarışığı  uducu  ilə  25  dəfə 
təmasda olmalıdır. 
Karbon  qazı  və  oksigenin  udulması  başa  çatdıqdan  sonra 
hesablamalar aparılır. 
Misal. Analiz üçün 100 ml alveolyar hava götürülüb, karbon 
qazının udulmasından sonra 95 ml hava qalmışdır. Deməli 100 ml 
havadan  5  ml  karbon  qazının  payına  düşür.  Yəni  müayinə  edilən 
havada karbon qazının miqdarı 5% təşkil edir. 
Oksigenin udulmasından sonra 81 ml hava qalmışdır. Deməli, 
oksigenin  payına  100  ml  havadan  14  ml  düşür  (95-81=14),  yəni 
müayinə edilən havada оksigеnin miqdarı 14% təşkil edir. 

---