35
Belə ki, nəbz bir qədər artır, dəri örtüyü zəif ağarır, zəiflik
müşahidə olunur. Qan təzyiqi normanın aşağı səviyyəsinə qədər
azalır (insanda 100/70 -100/60 mm.c.st.), eyni zamanda eritro-
sitlərin və hemoqlоbinin miqdarı da normaya nisbətən dəyişir.
Orqanizm tərəfindən yüngül qan itirmə tez və asan bərpa
olunur. Depo qanı və sümük iliyində qanın formalı elementlərin
əmələ gəlməsinin sürətlənməsi hesabına itirilmiş qanın həcmi 1-2
sutka müddətində bərpa olunur.
Orta dərəcəli qan itirmə - dövranda olan qanın həcminin 15-
20% azalmasıdır. Bu növ qan itirmədə orqanizmdə kəskin funksi-
onal dəyişikliklər baş verir. Nəticədə kəskin kliniki əlamətlər
əmələ gəlir: dəri örtüyünün görünən selikli qişaların ağarması,
soyuq tər ifrazi, susuzluq, zəiflik, bəzən qıc olma, nəbzin artması,
qan təzyiqinin aşağı düşməsi (insanda 90/60 mm.c.st.), eritro-
sitlərin və hemoqlоbinin miqdarının azalması. İtirilmiş qanın bir
litrə qədəri qanın yenidən paylanması hesabına bərpa olunur. Belə
ki, qan dəridən, dərialtı toxumalardan, əzələlərdən və sair orqan-
lardan həyat üçün vacib olan orqanlara (beyinə, ürəyə, ağciyər-
lərə) daxil olur. İlk yardım məqsədi ilə bu zaman qan əvəzedi-
cilərindən istifadə etmək olar.
Qan əvəzedicilərinə quru plazma (izotonik natrium-xlor –
NaCl məhlulunda həll edilib istifadə olunur), eritrosit, leykosit və
trombosit kütləsi aiddir.
İnsan çox qаn itirdikdə ona müalicə məqsədi ilə 0,9%-li NaCl
məhlulu vurmaq olar.
Ağır dərəcəli qan axma – dövranda olan qanın 20-30%-dən
çoxunun itirliməsidir. Ağır dərəcəli qan axma zamanı insanlarda
müvazinət itir, arterial maksimal təzyiq 70-80 mm.c st qədər aşağı
düşür, hemoqlobinin və eritrositlərin miqdarı kəskin azalır.
Çoxlu qanitirmə zamanı ilk yardım əsas iki istiqamətdə
aparılmalıdır:
1. Qan axıntısını dayandırmaq.
2. İtirilmiş qanı bərpa etmək.
Qanaxmalar zamanı ilk yardımın mərhələləri:
36
1. Qan axıntısını müvəqqəti dayandırmaq.
2. Xəstəyə lazımı şərait yaratmaq.
3. Xəstəni təcili müalicə müəssəsinə aparmaq.
Qan axmanın müvəqqəti dayandırılması (sarğı qoymaq, da-
marı sıxmaq, jqut qoymaq, ətrafı oynaqdan bükmək və s.) xəstəni
müalicə müəssəsinə aparmağa imkan verir.
Qanaxmanı daimi dayandırmaq üçün mexaniki (yarada
damarın hər iki ucunu tikmək), fiziki (yüksək temperaturun təsiri,
aşağı temperaturun təsiri - 0
0
C yaxın, yüksək enerjinin istifadəsi –
lazer, dağlama), kimyəvi (kimyəvi maddələrdən istifadə edilməsi,
selikli qişaya adrenalin sürətmək və s.) və bioloji üsullardan
istifadə olunur.
Qanaxmanın daimi dayandırılması üçün xüsusi şərait və
lazımi dərman preparatları lazımdır. Ona görə də qanaxmanın
daimi dayandırılması üçün tədbirlər ancaq müalicə müəssələrində
aparılır.
İnsanda burun qanaxması – burunun, baş beyinin zədələnməsi
nəticəsində olur. Xəstəyə sakitlik təmin olunmaqla, buruna buz,
qar və yaxud soyuq su ilə isladılmış tampon qoyulur. Burun
boşluğuna adrenalin ilə isladılmış tampon qoymaq və xəstənin
burun qanadlarını barmaq ilə sıxmaq da olar. Diş çəkilən zaman
qanaxmanı dayandırmaq üçün çəkilən dişin yerinə tampon
qoyulur. Xarici qulaq keçəcəyinin və baş beyinin zədələnməsi
zamanı qulaqdan qanaxma ola bilir. Bu zaman xəstə sağlam
qulağı üzərində uzadılır, qulaq keçəcəyinə tənzif qoyulur. Daxili
qanaxmalar zamanı xəstəyə tam sakitlik verilməklə qan axan
mahiyəyə buz, qar və soyuq kompres qoyulur. CaCl
2
, K vitamini
(vikasol), C vitamini, disinon məhlulları vurmaq olar. İlk
yardımdan sonra xəstə müalicə müəssəsinə aparılmalıdır.
Ağciyərlər zədələndikdə, ağciyər vərəmi, şişlər zamanı ağci-
yərlərdən qanaxma olur. Ürək və iri qan damarları zədələndikdə
də döş boşluğuna qan axır (daxili qanaxma). Bu zaman dəri
örtüyünün kəskin ağarması, başın hərlənməsi, arterial təzyiqin
37
aşağı düşməsi baş verir. İlk yardım məqsədi ilə xəstəni təmiz hava
ilə təmin etməklə, döş qəfəsinə soyuq kompres qoymaq lazımdır.
İnsanda mədə yarası, mədənin xərçəngi zamanı mədənin
boşluğuna qan axır. Bağırsaq boşluğuna da qanaxma ola bilir.
Xəstədə qusma, rəngin ağarması, zəiflik, müvazinətin itməsi,
arterial təzyiqin aşaği düşməsi və sair əlamətlər baş verir. Qusma
zamanı xaric olunan qan tünd rəngli (kofe rəngli) olur. Döş
boşluğuna qanaxmada qusma nəticəsində xaric olunan qanın rəngi
al qırmızı olur.
Qanın rənginin tünd və al qırmızı olması, qanda oksigenin və
karbon qazının miqdarından asılı olmaqla diaqnostikada mühüm
əhəmiyyətə malikdir.
Qarın boşluğuna qanaxma qarın boşluğu orqanlarının zədə-
lənməsi nəticəsində baş verir. İlk yardımdan sonra xəstə insan
müalicə müəssəsinə uzanıqlı vəziyyətdə aparılmalıdır. İnsanların
ehtiyyatlı və diqqətli olması qanaxmaların əsas profilaktikasıdır.
1920-ci ildə Şimali Amerikada qanın laxtalanma xassəsinin
pozulması nəticəsində iri buynuzlu heyvanlarda kütləvi ölüm
qeydə alınmışdır. Uzun müddət qanın laxtalanma qabiliyətinin
pozulması səbəbini aydınlaşdırmaq üçün mütəxəssislər tədqiqat
işləri aparmışlar.
Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, bu
xəstəliyin (hemofiliya) səbəbi həmin heyvanlara keyfiyyətsiz
yemlərin verilməsidir. Belə ki, çürümüş və kiflənmiş yemlərdə
əmələ gələn toksiki maddələr filoxinonu (K vitaminini) parçalayır,
nəticədə qanın laxtalanma xassəsi pozulur.
Heyvanların yem payına K vitamini ilə zəngin olan yonca, ot
və başqa yemlər əlavə etdikdən sonra qanın laxtalanma xassəsi
normallaşmış və heyvanlar arasında ölüm dayanmışdır.
Qanın laxtalanma sistemi iki yarım sistemdən ibarətdir:
1.Laxtalandırıcı sistem- bu sİstemə tromboplastin, protombin,
trombin, fibrinogen və s. aiddir.
Dostları ilə paylaş: |