Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 45 bəraət qazandırmaq cəhdləri daha maraqlıdır. Onun fikrincə, ancaq nadanlar şairləri incitmək, onları əsarətdə saxlamaq məqsədilə onun adından istifadə etmişlər. O, ancaq gənc istedadlara kömək məqsədilə müəyyən ümumi qaydaları göstərmiş, onlara sənətin həqiqi yolunu tapmaqda kömək etmək istəmişdir. Aristotelin qanun və prinsipləri ətrafında uzun müddət davam edən mübahisə və mübarizələri nəzərə alsaq, Bokkalininin qeydlərinin nə qədər aktual, yerində və düzgün olduğunu başa düşmək olar. Gördüyümüz kimi, XVII əsr italyan ədəbiyyatında müxtəlif ədəbi cərəyanlar qarşılıqlı təsir və mübarizə şəraitində fəaliyyət göstərmişdir. Kyabrera və "Arkadiya" Akademiyasının şairləri Marino və onun ardıcıllarına qarşı çıxsa da, ədəbiyyatın sadələşməsi uğrunda mübarizə aparsa da, onların hamısını xalqdan uzaqlıq, gerçəkliyə biganəlik səciyyələndirir. Onların hamısı barokko ədəbi cərəyanına mənsub olub onun ayrı-ayrı cəhətlərini, meyllərini, təzahürlərini təmsil edirdilər. Ancaq xalqın əsl tarixi ehtiyaclarını başa düşən sənət- karlar bu ədalı, təmtəraqlı özünü aldatmadan yaxa qurtara bilmiş, xalqın istək və arzularını qələmə almışlar. Ədalı, nərmənazik barokko şairi Vinçenso Filikayya ömründə ancaq bir dəfə həqiqi sənət yüksəkliyinə qalxmış, "İtaliya. İtaliya." sonetində İtaliyanın azadlıq və istiqlaliyyəti ideyasını qələmə almışdır. Alessandro Tassoni, Kampanella, Qaliley, Bokkalini, Bazile kimi şair və yazıçılar da əsl sənət dili ilə ədəbiyyatın qarşısında duran vəzifələri ləyaqətlə yerinə yetirməyə çalışmışlar. * * * Afaq Yusifli İshaqlı 46 ALMAN ƏDƏBİYYATI XVII əsr alman tarixi və ədəbiyyatının ən faciəli, eyni zamanda onun ədəbiyyatının ən parlaq dövrlərindən biridir. Otuz illik müharibənin dəhşətləri, feodal irticasının müvəqqəti təntənəsi alman ədəbiyyatını susdura bilmədi, onun Opits, Fleminq, Loqau, Qrifius, Anders, Moşeroş, Qrimmelshauzen kimi şair və nasirləri öz istedadlarının bütün gücü ilə ən çətin şəraitdə belə xalqa xidmət etdilər. Onların yaratdıqları əsərlərdə Almaniyanın faciəsi heyranedici bir qüdrətlə qələmə alınmışdır. Avropa ölkələrinin ədəbiyyatından heç biri arasıkəsilməz müharibə alovları içərisində yanan xalqın taleyini bədii sözün gücü ilə nə qədər doğru və əhatəli şəkildə əks etdirməmişdir. XVII əsr alman ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatının inkişafında yeri, mövqeyi məhz bununla müəyyənləşir. Nə Kalderon və Milton, nə məşhur fransız klassisistləri dövrün bu qədər dəhşətli mənzərələrini yaratmışlar. Buna görə Breslavl Universitetinin professoru Maks Koxun "XVII əsr poeziyası o qədər də yüksək şöhrət qazanmamışdır; bir neçə kilsə himnindən və Qrimmelshauzenin ancaq tarixi-mədəni baxımdan maraqlı olan romanından başqa o oxucunu indi də cəlb edə biləcək elə bir şey yarada bilməmişdir." sözləri tamamilə ədalətsiz bir hökm kimi görünür. XVII əsr alman ədəbiyyatının nisbi yoxsulluğu onun siyasi, ictimai tarixinin ziddiyyətləri ilə şərtlənir. XVII əsr alman xalqının tarixində ən çətin, ən ağır, ən qaranlıq bir dövrdür. 1618-ci ildən 1648-ci ilə qədər davam edən otuz illik müharibə ərzində aramsız olaraq xalqın qanı tökülür, şəhərlər və kəndlər talanır. Bir-birinin arxasınca Danimarka, İngiltərə, Hollandiya, İsveç və Fransa XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 47 Almaniyanın daxili ziddiyyət və fəlakətlərindən istifadə edərək onun torpaqlarını müharibə meydanına çevirirlər. Alimlərin hesablamalarına görə, bu müharibələr zamanı on üç milyon adam ölmüş, 1629 şəhər, 18310 kənd dağılmış, 1976 monastır yandırılmışdır. Almaniya dünya ticarətindən təcrid edilir, onun gəmi işləyən çayları xarici dövlətlərin əlinə keçir. Almaniyanın təsərrüfatı pozulur, peşə istehsalı son dərəcə azalır. 1648-ci ildə Vestfal sülhü bağlanır. Bu sülh müqaviləsinə görə Almaniya 300-dən çox müstəqil knyazlığa parçalanır. Bundan əlavə ölkədə mindən çox müstəqil rıtsar (zadəgan) malikanələri və əlliyə yaxın azad şəhər var idi. Prussiya, Avstriya və Fransa sülh müqaviləsindən sonra da ölkəni süni olaraq ziddiyyətlər içərisində saxlayırdılar. Fransız diplomatiyası Almaniyada istədiyi kimi ağalıq edir, pozulmuş alman knyazlarını qızıl və hədə ilə öz casuslarına çevirirdi. Almaniyanın daxilində feodalizmin bərpası prosesi gedir, ölkə əyalətləşir, bir çox yerlərdə kəndlilər yarım qul- lara çevrilirlər. Alman bürgerliyi knyaz mütləqiyyəti qarşısında geri çəkilir. Bürgerliyin yuxarı təbəqəsi – patritsilər hakim zadəganlıqla birləşir. Seyrəlmiş, yoxsullaşmış orta və xırda bürgerlik isə baş vermiş fəlakət nəticəsində küt bir itaətə qapılır. Elan edilmiş sülhə baxmayaraq katoliklik zorla bərpa olunur, yezuitlərin nüfuzu protestant torpaqlarını da öz təsirinə alır. Bütün XVII əsr müddətində Almaniya otuzillik müharibənin vurduğu yaraları sağalda bilmir. Mədəniyyət və ədəbiyyat sahəsində bir tənəzzül duyulur. Alman yazıçıları qonşu ölkələrin ədəbi nümunələrinə müraciət edirlər. XVII əsr alman yazıçı və şairləri İtaliya, Fransa, İspaniya və Romanın ədəbi nümunələrindən öyrənirlər, həmin ölkələrdə dəbdə olan poetik formalarda yazıb yaradırlar. Alman dili latinizmlər, qallisizmlər, ispanizmlərlə tanınmaz bir hala salınır. R.M.Samarin bu tənəzzülün dərin köklərə malik Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|